Ευάγγελος Βενιζέλος
Πρώην αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης και υπουργός Εξωτερικών, ομότιμος καθηγητής ΑΠΘ.
Το βιβλίο που παρουσιάζουμε έχει τον τίτλο «Ελπίδα» και τον υπότιτλο «Η Αυτοβιογραφία». Στην πραγματικότητα όμως περικλείει δύο διαφορετικά βιβλία. Περιέχει, πρώτον, μια αυτοβιογραφική αφήγηση που θα μπορούσε να την κάνει οποιοσδήποτε άνθρωπος, όχι κληρικός, και κυρίως όχι ο Πάπας. Και, δεύτερον, εμπεριέχει ένα θεολογικό και πολιτικό ταυτοχρόνως δοκίμιο.
Το εντυπωσιακό είναι ότι το σημαντικότερο θεολογικό μήνυμα που στέλνει το βιβλίο, δεν προκύπτει από το θεολογικό δοκίμιο, αλλά από το πραγματολογικό μέρος. Από την αφήγηση της ζωής ενός σάρκινου ανθρώπου. Γιατί ο Πάπας Φραγκίσκος εμφανίζεται στο βιβλίο αυτό ως ένας κανονικός άνθρωπος, με σάρκα. Άλλωστε η ενσάρκωση είναι το μέγα θαύμα. Η ενανθρώπιση. Και αυτό το λέει σε κάθε δυνατό τόνο ο Πάπας Φραγκίσκος.
Καταρχάς γιατί θέλει να παρουσιάσει, πριν από οτιδήποτε άλλο, μια εκκλησιολογία για την καθολική εκκλησία. Και μας δηλώνει ότι αντιλαμβάνεται την καθολική εκκλησία ως τον λαό του Θεού. Αυτό το γνωστό Corpus Mysticum. Ο Χριστός συγκροτείται μέσα από το σώμα του λαού του, μάλιστα κάποια στιγμή στο βιβλίο, υπάρχει μια διακριτική παραπομπή στον καρδινάλιο, αλλά όχι επίσκοπο, Henri de Lubac που ήταν «συνομιλητής» του Ιωάννη Ζηζιούλα ως ο κατεξοχήν δυτικός θεολόγος της ευχαριστιακής θεολογίας.
Το λέει όμως με πάρα πολύ χειροπιαστό τρόπο ο Φραγκίσκος. Θέλει να έχουν οι κληρικοί και ο ίδιος την ‘οσμή’ του απλού ανθρώπου. Η οσμή, η μυρωδιά της εκκλησίας είναι η μυρωδιά των απλών και φτωχών ανθρώπων, ‘Μη φοβάστε την τριβή με τον κόσμο’. Και θαυμάζει τους ιερείς των παραγκουπόλεων, των φυλακών, της μιζέριας του κόσμου. Γιατί μέσα από τη ‘μιζέρια του κόσμου’, το λέει και η γλώσσα, προκύπτει η Misericordia, το έλεος, που είναι η βασική έννοια για τον Πάπα Φραγκίσκο
Η ζωή του είναι η ζωή ενός ανθρώπου με διλήμματα, με αμφιβολίες με παλινδρομήσεις. Δεν ήταν καθόλου εύκολο να βρει και να δηλώσει την κλίση του. Στην εκκλησιολογία, λοιπόν, του Φραγκίσκου έχει σπουδαία θέση η ιερατική κλίση. Την περιγράφει με γλαφυρό τρόπο, και το καταλαβαίνω γιατί συμπτωματικά, έχω κάνει και εγώ την ίδια περιήγηση πολλές φορές στη Ρώμη. Εξηγεί πόσες φορές πήγε στον Άγιο Λουδοβίκο των Γάλλων, στον San Luigi dei Francesi, για να δει το διάσημο έργο του Καραβάτζιο , Vocazione di San Matteo, ‘Η κλίση του Αγίου Ματθαίου΄.
Έχει πάρα πολύ μεγάλη σημασία η αίσθηση που αποκομίζει από το χέρι εκείνο που δείχνει την κλίση, και έπρεπε να το πεις στους γονείς του, στους παππούδες του, να βρει τον προσανατολισμό του. Και η επιλογή του να ενταχθεί στους Ιησουίτες, όπως ο Σεβασμιώτατος Αρχιεπίσκοπος των εν Αθήναις Καθολικών, δεν ήταν καθόλου τυχαία, γιατί απαιτείται επιστημοσύνη, πειθαρχία, πνευματικότητα.
Η θεολογία του Πάπα Φραγκίσκου συνδέεται περισσότερο με το προσωπικό του παράδειγμα, γιατί δια του παραδείγματος διδάσκει, παρά στον λόγο του. Είναι λοιπόν απαράμιλλο το παπικό στιλ του Πάπα Φραγκίσκου. Οι απλουστεύσεις. Η διαμονή. Η αμφίεση. Η λειτουργιολογική του αντίληψη. Και βέβαια η αντίληψη του για τη διοίκηση της Αγίας Έδρας και της Curia Romana. Οι επιλογές των καρδιναλίων, οι οποίες είναι εντυπωσιακές και παράδοξες μερικές φορές, όπως έγινε πρόσφατα με την επιλογή του Αυστραλού Καρδιναλίου, που είναι ένας νέος σε ηλικία ελληνόρρυθμος Επίσκοπος Ουκρανικής καταγωγής.
Και βέβαια αυτό συνδέεται και με ένα στοιχείο το οποίο το λέει με πολύ μεγάλη διακριτικότητα και σεμνότητα, το οποίο είναι εντυπωσιακό κατά τη γνώμη μου, πως το κονκλάβιο έχει μνήμη, και μπορεί να βρει κανείς την προεικόνιση του επόμενου Πάπα στις ψηφοφορίες που γίνονται στο προηγούμενο κονκλάβιο. Κάτι που η πρόσφατη ταινία «Το Κονκλάβιο» που διεκδίκησε πολλά Όσκαρ δεν το λέει. Αλλά ο καρδινάλιος Μπεργκόλιο είχε λάβει εντυπωσιακά μεγάλο αριθμό ψήφων στο κονκλάβιο που εξέλεξε τον Βενέδικτο 16ο το 2005. Άρα είχαν κάπως προεικονιστεί και προσδιοριστεί τα πράγματα και παρά τη σεμνότητά του και την επιφυλακτικότητά του, προφανώς ήξερε ότι υπάρχει πολύ ισχυρή πιθανότητα εκλογής του, για πρώτη φορά με ζώντα Πάπα, παραιτημένο, Επίτιμο Πάπα ο οποίος μπορούσε να επηρεάσει την έκβαση της εκλογής.
Βέβαια αυτή όλη η αντίληψη του επιστεγάζεται κατά τη γνώμη μου από το ακόμη πιο εντυπωσιακό στοιχείο της πνευματικότητάς του που έχει ένα στοιχείο αυτοσυνειδησίας και αυτοσαρκασμού, που είναι το χιούμορ του. Πάπας ανθρώπινος. Πάπας ο οποίος δεν κάνει χρήση των συμβόλων της εξουσίας του της οιονεί μοναρχικής. Και πάπας με χιούμορ που αυτοσαρκάζεται; Μετά την εκλογή του στο πρώτο γεύμα με τους καρδιναλίους, υπό λιτές συνθήκες, στον ξενώνα – πήρε το διαμέρισμα στο οποίο φιλοξενείται ο Οικουμενικός Πατριάρχης συνήθως, και εκεί διαμένει- του ζήτησαν να κάνει μία πρόποση, και η πρόποση ήταν ‘ Εύχομαι να σας συγχωρέσει ο Θεός γιατί με εκλέξατε’.
Και για να πω και ένα δεύτερο παράδειγμα, όταν οι συνεργάτες του τον άφησαν κατ’ οικονομία να εμφανιστεί την πρώτη φορά με το παντελόνι που φορούσε, που ήταν μαύρο, είπαν ‘την επόμενη φορά, κατά την παράδοση, πρέπει να φορέστε άσπρο’. Είπε, ‘εγώ έγινα Πάπας, δεν έγινα παγωτατζής για να φορέσω άσπρο παντελόνι’. Ένας Πάπας ο οποίος έχει την ικανότητα από το κρεβάτι του πόνου, και του ευχόμαστε περαστικά όλοι μας μέσα την ψυχή μας, να αφήνει τον επικεφαλής της ιατρικής ομάδας που τον παρακολουθεί να κάνει την εξής ανακοίνωση: ‘Ο Πάπας έχει πλήρη επαφή, συνεργάζεται, έχει πολύ καλή διάθεση, διότι όταν του είπα το πρωί, Άγιε Πατέρα, μου απάντησε, ναι, Άγιε Υιέ’.
Οπότε αντιλαμβάνεστε ότι έχει άνεση να διαχειριστεί το θέμα και θα μου επιτρέψετε να πω ότι έχει και συνείδηση των δυνατοτήτων του και της ευκαιρίας που διαθέτει – της ιστορικής ευκαιρίας γιατί διαπερνά την Ιστορία, βρίσκεται εντός που παρόντος χρόνου – να διαμορφώσει μια κατάσταση για την καθολική Εκκλησία και το μέλλον της.
Η πολιτική του θεολογία, είναι απλή. Είναι επηρεασμένη βαθύτατα από το λατινοαμερικανικό Αργεντίνικο χαρακτήρα, από την εμπειρία του, από τη θεολογία της απελευθέρωσης. Θεωρεί ότι το πρωταρχικό μήνυμα του Ευαγγελίου είναι βαθιά κοινωνικό, ανατρεπτικό, ριζοσπαστικό, εξισωτικό: Οι πτωχοί έχουν πολύ μεγάλο πλεονέκτημα στη διεκδίκηση της βασιλείας των ουρανών.
Άρα, από πλευράς κοινωνικών αντιλήψεων και κοινωνικού μηνύματος, ο Πάπας είναι τοποθετημένος και είναι ειρηνιστής. Άρα η αντίληψη του για αυτό που λέγεται Πολιτική, Δημοκρατία, παρών κόσμος, η αντίληψη του για αυτό που ονομάζεται διεθνές σύστημα διακυβέρνησης, είναι δεδηλωμένη, συνοπτική, απλή. Αλλά και έμπρακτη. Και γι’ αυτό τον αντιμετωπίζουν και με προσοχή και με επιφυλακτικότητα, αυτοί οι οποίοι θεωρούν ότι έχουν το προβάδισμα στη διαμόρφωση των πραγματικών συσχετισμών, της κατάστασης του κόσμου δηλαδή. Η πρώτη επίσημη επίσκεψη του στον Λευκό Οίκο επί Προεδρίας Τραμπ, στην πρώτη θητεία, κύλησε πολύ ομαλά και ευχάριστα. Μακάρι να έχουμε την ευκαιρία να δούμε δεύτερη επίσημη επίσκεψη του Πάπα Φραγκίσκου στον Λευκό Οίκο.
Τον απασχολούν και όλα τα άλλα προβλήματα που είναι και εκκλησιολογικά, και εκκλησιαστικής διοίκησης και ποιμαντικής ταυτόχρονα. Τον απασχολεί πάρα πολύ η στάση της εκκλησίας απέναντι στους ‘αμαρτωλούς’. Η εκκλησία είναι των αμαρτωλών. Ο λαός είναι αμαρτωλός. Ο ίδιος είναι αμαρτωλός. Το Μέγα Μυστήριο είναι βεβαίως η θεία ευχαριστία, αλλά στη θεολογία των προσώπων θεωρεί ο Φραγκίσκος ότι είναι η εξομολόγηση και η άφεση, η συγχώρεση. Λέει χαρακτηριστικά : Έχω συγχωρέσει όλους όσοι έχουν εξομολογηθεί σε εμένα πλην ενός, ο οποίος ήταν δραστήριος και επηρμένος δικηγόρος, που δεν του έδωσε άφεση και στην πραγματικότητα τον άφησε να πάει αλλού, να βρει έναν άλλο πνευματικό.
Αλλά είναι συγχωρητικός. Και είναι συγχωρητικός για όλους τους ‘αμαρτωλούς’, διότι αποδέχεται κάθε τι το ανθρώπινο, τίποτα δεν του είναι ξένο, όπως τελευταίος είπε ο Όσκαρ Ουάιλντ. Δεν μπορεί να πει τίποτα διαφορετικό από το δόγμα της Εκκλησίας, για την ομοφυλοφιλία, για την άμβλωση, για τον γάμο των ομοφύλων, αλλά πάντως τους θέλει όλους στην αγκαλιά της Εκκλησίας και στο μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας. Και έχει και μια μέριμνα για την θέση των γυναικών , τις οποίες πράγματι όπως είπε ο Άγιος Μεσσηνίας, προώθησε στη διοίκηση της Εκκλησίας, της curia, και της πόλης του Βατικανού διορίζοντας γυναίκες, αλλά το εύρημά του εκεί είναι ότι η ιδιότητα της γυναίκας είναι κάτι σημαντικότερο από τη διακονία του κληρικού. Αυτό δεν λύνει το πρόβλημα της λεγόμενης χειροτονίας των γυναικών και της συμμετοχής των γυναικών στον κλήρο. Άρα είναι και αυτό ένα θέμα το οποίο μένει ανοιχτό προς συζήτηση.
Ο Πάπας Φραγκίσκος προφανώς έχει συνείδηση μίας εξαιρετικά λεπτής διαχωριστικής γραμμής την οποία συζητάμε στο Διεθνές Δίκαιο, ως σχολικό παράδειγμα, που είναι η διάκριση μεταξύ της Αγίας Έδρας και της Πόλης του Βατικανού. Έχει πάρα πολύ μεγάλο ενδιαφέρον να παρακολουθεί κανείς στους διεθνείς οργανισμούς πού μετέχει η Αγία Έδρα και πού μετέχει η Πόλη του Βατικανού. Γνωρίζει πάρα πολύ καλά πώς πρέπει να διαχειριστεί το ένα και πώς πρέπει να διαχειριστεί το άλλο. Δεν είναι δύο ταυτόσημες οντότητες. Και τις διαχειρίζεται όντας ιταλικής καταγωγής, Αργεντίνος.
Η γλώσσα που χρησιμοποιεί όταν θέλει να εκφραστεί αυθόρμητα, όπως έγινε και τώρα μέσα από το νοσοκομείο, είναι τα Ισπανικά, με την Αργεντίνικη, ιταλίζουσα , μελωδική εκφορά. Και σχολιάζει ακόμα και ο ίδιος με τη γνωστή σαρκαστική του διάθεση, την ποιότητα των Ιταλικών που χρησιμοποιεί.
Κατάλαβα τώρα ακούγοντας τον Αλέξη Τσίπρα στο video, ότι ο Πάπας έδειξε πάρα πολύ μεγάλο ενδιαφέρον για την ελληνική περίπτωση. Επειδή προφανώς μας συνδέει, την Αργεντινή και την Ελλάδα, η κοινή εμπειρία του δημοσίου χρέους. Μόνο που εμείς αναδιαρθρώσαμε το δημόσιο χρέος και το κουρέψαμε, με απόλυτη νομική ασφάλεια, χωρίς περιπέτειες, χωρίς διεθνείς δικαστικές ήττες, χωρίς τη διαρκή περιδίνηση, ενώ αυτό ήταν απείρως μεγαλύτερο από το Αργεντίνικο. Eκεί για 20 δισεκατομμύρια δολάρια παιδεύονται μέχρι τώρα μέσα από άπειρες περιπέτειες, πολιτικές κοινωνικές και θεσμικές, ενώ εμείς αναδιαρθρώσαμε συνολικά πάνω από 200 δισεκατομμύρια και εν πάση περιπτώσει, από πλευράς νομικής αμφισβήτησης, δεν είχαμε προβλήματα.
Προφανώς αυτό τους έφερε πάρα πολύ κοντά. Σχεδόν προσήλυτος ο Αλέξης Τσίπρας, και ενδεχομένως αν μπορούσε ο Πάπας, θα του είχε παράσχει την άφεση.
Αλλά δεν υπάρχει πρόβλημα, διότι κατά την πρώτη Βατικάνεια Σύνοδο που προσδιόρισε την infallibilitas papalis, το παπικό αλάθητο, αυτό αφορά δογματικά και ηθικά ζητήματα, όχι επιμέρους πολιτικές εκτιμήσεις. Άρα δεν υπάρχει αλάθητο από την άποψη αυτή.
Αλλά επειδή ο αγαπητός Αλέξης έκανε εξομολογήσεις σήμερα, έστω και βιντεοσκοπημένες, πρέπει να σας πω ότι και εμένα μου προκάλεσε πολύ μεγάλη έκπληξη αυτή η πρώτη συνάντηση του Πάπα εκτός Πρωτοκόλλου με τον τότε αρχηγό της αντιπολίτευσης, και όχι με την κυβέρνηση, η οποία θα μπορούσε να του πει τι ακριβώς συμβαίνει, ποια είναι αυτή η δύσκολη εποποιία της οικονομικής κρίσης που ταλαιπωρεί τον λαό και τη χώρα. Λίγες μέρες μετά τη συνάντηση αυτή, πήγα στην Άγκυρα για να παραστώ στην ανάληψη των καθηγητών του Ρετζέπ Ταγιπ Ερντογάν ως Προέδρου της Δημοκρατίας, μετά την πρώτη εκλογή του. Εκεί, λοιπόν, ήταν και ο καρδινάλιος Παρολίν, ο Γραμματέας του κράτους του Βατικανού, ο οποίος καθόταν πολύ κοντά μου, και του είπα ‘Γιατί δεν του προτείνετε να του πούμε τι συμβαίνει με το χρέος, γιατί μπορεί να είναι χρήσιμο αυτό και για τη σύγκριση μεταξύ Ελλάδος και Αργεντινής’- είχα γράψει ένα άρθρο τότε, για το ταγκό, ότι οι δύο εμπειρίες για τον δημόσιο χρέος, της Αργεντινής και της Ελλάδας, θα μπορούσαν να χορογραφηθούν ως ταγκό.
Και πράγματι είχαμε την ευκαιρία μιας τέτοιας συνάντησης στη θρονική εορτή του Οικουμενικού Θρόνου τον Νοέμβριο του 2014 και την ωραία εμπειρία ενός κοινού γεύματος στην Πατριαρχική Τράπεζα μετά την Πατριαρχική και Συνοδική Λειτουργία, στην οποία παρίστατο ο Πάπας και απήγγειλε και το Πάτερ Ημών, ως εκ τούτου έχω και μια προσωπική αίσθηση του Πάπα μέσα σε ένα ορθόδοξο περιβάλλον, συνοδικό. Γιατί η Τράπεζα αυτή η Πατριαρχική, η μοναστηριακή, είναι μια πολύ μεγάλη εκδήλωση συνοδικότητας, κατά βάθος.
Έτσι, λοιπόν, έχουμε ένα βιβλίο, το οποίο, μου προκάλεσε την εξής κατά βάθος διερώτηση:
Πώς θα έγραφε ένα παρόμοιο βιβλίο ένας Ορθόδοξος θρησκευτικός ηγέτης; Πού διαφέρει η πνευματικότητα, σε ποιο στοιχείο, σε ποιο χρώμα, σε ποια αίσθηση. Και νομίζω ότι θα διέφερε στον τίτλο του βιβλίου- η «Ελπίδα» είναι ένας πολύ γενικός και πολύ ενδιαφέρων τίτλος. Νομίζω ότι θα έβαζε τίτλο «Ανάσταση», όχι ελπίδα γενικώς, αλλά Ανάσταση.
Και νομίζω ότι αυτό θα το κάνει ο Πάπας Φραγκίσκος, που εύχομαι να βγει γερός και δραστήριος από το νοσοκομείο, να συνεχίσει την ποιμαντική του δράση, να απευθύνει και άλλες εγκυκλίους, οι οποίες να ολοκληρώνονται με το μήνυμα αυτό, που είναι το μήνυμα που μας υπερβαίνει, αλλά και το μήνυμα που μας διατηρεί. Είναι το μήνυμα της Ανάστασης. Σας ευχαριστώ πολύ.-
Απομαγνητοφώνηση ομιλίας στην παρουσίαση της ελληνικής έκδοσης της αυτοβιογραφίας του Πάπα Φραγκίσκου: Ελπίδα. Μια αυτοβιογραφία, εκδόσεις Gutenberg, 2025 που έγινε στις 20.3.2025, στο Auditorium της Αρχιεπισκοπής των εν Αθήναις Καθολικών ( Σίνα 2-4, Αθήνα). Μίλησαν επίσης οι: Σεβ. Θεόδωρος Κοντίδης, Αρχιεπίσκοπος Καθολικών Αθηνών, Σεβ. Μητροπολίτης Μεσσηνίας, Χρυσόστομος Σαββάτος, Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών, Προκόπης Παυλόπουλος, τέως Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Ακαδημαϊκός. Παρέμβαση μέσω βίντεο: Αλέξης Τσίπρας, πρώην Πρωθυπουργός.
