Σέργιος Σουμύλο
Στη νέα του αντιευαγγελική «θεολογία του πολέμου», ο Πατριάρχης Μόσχας Κύριλλος (Γκουντιάεφ) «πέφτει όλο και πιο χαμηλά» με νέο τρόπο αυτή τη φορά. Αν και φαίνεται πως δεν υπάρχει πουθενά πάτος, εδώ και έξι μήνες σε κάθε νέο του κήρυγμα, αυτός ο «ιερέας του παγανιστικού θεού του πολέμου» καταφέρνει να εκπλήσσει όλο και περισσότερο με τα «μαργαριτάρια» που εκστομίζει, τα οποία μπορούν να συνδεθούν περισσότερο με παγανιστικές ιδέες παρά με τη χριστιανική διδασκαλία. Για ακόμα μια φορά, δικαιολογώντας την επιστράτευση στη Ρωσία στον πόλεμο κατά της Ουκρανίας και του ουκρανικού λαού, ο Πατριάρχης Μόσχας εξέφρασε αντιχριστιανικές θέσεις, οι οποίες από την άποψη της Ορθόδοξης θεολογίας εμπίπτουν στον ορισμό της αίρεσης.
Η αίρεση του Πατριάρχη Κυρίλλου
Εσκεμμένα παρερμηνεύοντας αποσπάσματα του Ευαγγελίου που απέκοψε από τα συμφραζόμενα τους και διαστρεβλώνοντας το πραγματικό τους νόημα, στις 25 Σεπτεμβρίου ο Πατριάρχης Μόσχας διακήρυξε, ως Ορθόδοξη διδασκαλία, μια αίρεση σχετικά με τη «λυτρωτική θυσία» του Ρώσου στρατιώτη, ο οποίος σε περίπτωση θανάτου, με αυτήτη θυσία, «καθαρίζεται από όλες τις αμαρτίες που έχει διαπράξει ως άνθρωπος». Επιπλέον, ο Κύριλλος συνέκρινε την επιστράτευση (δηλαδή τη σκόπιμη αποστολή απλών ανθρώπων για σφαγή κατά τη διάρκεια ενός αδικαιολόγητου πολέμου) με την εκούσια εξιλαστήρια θυσία του Ιησού Χριστού για τη σωτηρία της ανθρωπότητας. Μεταξύ άλλων, ο Kύριλλος είπε τα εξής από τον άμβωνα της εκκλησίας: «Διότι τόσο αγάπησε ο Θεός τον κόσμο, ώστε έδωσε τον μονογενή Του Υιό (Ιω. 3:16). Και τον έδωσε πού; Στο θάνατο! … Η θυσία αποτελεί η μεγαλύτερη εκδήλωση των καλύτερων ανθρώπινων ιδιοτήτων. Γνωρίζουμε ότι σήμερα πολλοί άνθρωποι πεθαίνουν στα πεδία του πολέμου… Η Εκκλησία αντιλαμβάνεται ότι αν κάποιος, με αίσθημα καθήκοντος, εκπληρώσει έναν όρκο από ανάγκη, παραμείνει πιστός στην κλήση του και πεθάνει ενώ εκτελεί το στρατιωτικό του καθήκον, τότε αναμφίβολα διαπράττει πράξη ισοδύναμη με τη θυσία του Ιησού. Θυσιάζεται για τους άλλους. Και επομένως πιστεύουμε ότι αυτή η θυσία ξεπλένει όλες τις αμαρτίες που έχει διαπράξει ως άνθρωπος» (Κήρυγμα της 25ης Σεπτεμβρίου 2022, http://www.patriarchia.ru/db/text/5962628.html).
Λίγο νωρίτερα, ο Πατριάρχης Μόσχας Κύριλλος απευθύνθηκε με τον ίδιο τρόπο τους Ρώσους στρατιωτικούς: «Πηγαίνετε με τόλμη να εκπληρώσετε το στρατιωτικό σας καθήκον και να θυμάστε ότι αν δώσετε τη ζωή σας για την οικογένειά σας, για τους φίλους σας, όπως λέει η Αγία Γραφή, τότε θα είστε μαζί με τον Θεό στη Βασιλεία Του, τη δόξα Του, την αιώνια ζωή Του” (βλ.: http://www.patriarchia.ru/db/text/5819726.html). Μια μέρα πριν από την έναρξη του πολέμου του Πούτιν κατά της Ουκρανίας, στις 23 Φεβρουαρίου 2022, ο Κύριλλος είχε απευθύνει και πάλι ειδική έκκληση και ευλογία στον ρωσικό στρατό ώστε «να είναι έτοιμος να αντισταθεί στον εχθρό», «στα σύνορα της Πατρίδας μας» (βλ.: http://www.patriarchia.ru/db/text/5903402.html).
Στους επόμενους έξι μήνες του πολέμου της Ρωσικής Ομοσπονδίας κατά της Ουκρανίας, στα μηνύματα και τις εκκλήσεις του, ο Πατριάρχης Μόσχας συνέχισε να διατυπώνει τη δική του «θεολογία του πολέμου» και την «ιερή» αιτιολόγηση της ρωσικής επιθετικότητας κατά της Ουκρανίας. Τέτοιες δηλώσεις και εκκλήσεις για «θυσία» έρχονται σε ουσιαστική αντίθεση με το πνεύμα και το γράμμα του Ευαγγελίου και την Ορθόδοξη πίστη των Αγίων Πατέρων. Άλλωστε, σύμφωνα με την Ορθόδοξη διδασκαλία, μόνο η μετάνοια και η θεία ευχαριστία μπορούν να ξεπλύνουν τις αμαρτίες ενός ανθρώπου.
Κανένας θάνατος «κατά την εκτέλεση του στρατιωτικού καθήκοντος» (και πολύ περισσότερο σε έναν επιθετικό πόλεμο!) δεν μπορεί να εξαγοράσει ή να ξεπλύνει αυτόματα τις αμαρτίες ενός ανθρώπου. Καμία «έκκληση» από τον πατριάρχη ή τη Σύνοδο δεν μπορεί να εξασφαλίσει κάτι τέτοιο. Ένας τέτοιος πόλεμος δεν είναι παρά «το θανάσιμο αμάρτημα του Κάιν», το οποίο όσοι το διαπράττουν υπόκεινται σε εκκλησιαστική καταδίκη και αφορισμό. Αν λοιπόν τους είναι εγγυημένο κάποιο είδος «βασιλείας», δεν είναι σαφώς εκείνη του Θεού (παράδεισος), αλλά μάλλον του διαβόλου (κόλαση). Και η σύγκριση των θανάτων των Ρώσων κατακτητών με την ιλαστήρια θυσία του Ιησού Χριστού, για την οποία ο Θεός Πατέρας απέστειλε τον Υιό Του για να εξιλεώσει τις αμαρτίες της ανθρωπότητας καθώς και οι εκκλήσεις προς τους γονείς να δώσουν τα παιδιά τους ως «θυσία που ξεπλένει όλες τις αμαρτίες» επίσης, αποτελεί κατάφωρη βλασφημία και προσβολή. Η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία δεν γνώρισε μια τέτοια δογματική και ομολογιακή απομάκρυνση από το Ορθόδοξο δόγμα ποτέ σε ολόκληρη την ιστορία της.
Σαχιδισμός του «Ρωσικού Κόσμου» και του «Ορθόδοξου Χαλιφάτου»
Δεδομένων των όσων λέει ο Πατριάρχης Μόσχας Κύριλλος στα κηρύγματά του, είναι προφανές ότι ομολογεί μη Ορθόδοξες διδασκαλίες. Δημιουργεί το δικό του νέο αιρετικό δόγμα, ένα δόγμα που έρχεται σε αντίθεση με τη διδασκαλία της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Συγκεκριμένα, οι ιδέες της «απολυτρωτικής θυσίας» των πεσόντων Ρώσων στρατιωτών που διακηρύχθηκαν από αυτόν δεν είναι παρά δάνειο από τις ιδέες του σαχιδισμού, ένα από εκείνα τα ριζοσπαστικά-φονταμενταλιστικά ρεύματα του ισλαμικού κόσμου (στα ρωσικά: «Islamsky mir»), σύμφωνα με το οποίο ένας πολεμιστής (μουτζαχεντίν) σε περίπτωση θανάτου κατά τη διάρκεια του πολέμου με «απίστους» (τζιχάντ) λαμβάνει αυτόματα άφεση αμαρτιών και εισέρχεται στον παράδεισο. Βέβαια, ως «εγγύηση» για την είσοδο στον «παράδεισο» θεωρείται η μάχη κατά των «απίστων» και όχι κατά των ομοθρήσκων του καθενός, όπως συμβαίνει με τον Κύριλλο Γκουντιάεφ, ο οποίος ουσιαστικά ζητά την καταστροφή και της δικής του Ορθόδοξης εκκλησίας, δηλαδή του Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας (του Πατριαρχείου Μόσχας). Με τον ίδιο τρόπο που αυτού του είδους το «μαρτύριο» δεν αποτελεί ιδεολογία όλου του Ισλάμ, αλλά μόνο ορισμένων ισλαμιστικών εξτρεμιστικών-πολιτικών ρευμάτων ριζοσπαστικής-φονταμενταλιστικής κατεύθυνσης, αφού και οι ίδιες οι ισλαμικές χώρες υποφέρουν από επιθέσεις τρομοκρατών αυτοκτονίας, έτσι και αυτές οι απόψεις του Πατριάρχη Κυρίλλου βρίσκονται σε αντίθεση της Ορθόδοξη διδασκαλία και βλάπτουν τον Χριστιανισμό. Άλλωστε, αυτά που λέει ο Γκουντιάεφ δεν έχουν καμία σχέση με τον Χριστιανισμό και τη χριστιανική θυσία.
Πώς κατάφεραν όμως οι ριζοσπαστικές ιδέες του ισλαμικού φονταμενταλισμού και του σαχιδισμού να διεισδύσουν στο περιβάλλον του Πατριαρχείου Μόσχας και των ηγετών του; Εάν αναλύσουμε τις ενέργειες και τις δηλώσεις του Κυρίλλου Γκουντιάεφ ως Πατριάρχη Μόσχας, τότε όλα γίνονται φανερά. Από καιρό είχε εκδηλώσει ο Κύριλλος ενδιαφέρον για το Ισλάμ. Κατά δική του ομολογία, εκείνο που τον ελκύει στο Ισλάμ είναι το γεγονός ότι «το μουσουλμανικό μέτρο είναι ένα ισχυρό μέτρο». Σύμφωνα με τον Κύριλλο Γκουντιάεφ: «υπάρχει μια κοινή ηθική βάση μεταξύ Ορθοδόξων και Μουσουλμάνων. Είναι σημαντικό για εμάς να συνεργαστούμε για την ενίσχυση των ηθικών αρχών μέσα στην κοινωνία … Κάποτε ρωτήθηκε ο Πρόεδρός μας για την στάση της Ορθοδοξίας απέναντι στον Ρωμαιοκαθολικό Χριστιανισμό και το Ισλάμ και απάντησε: ‘Εμείς, ως Ορθόδοξοι, είμαστε πιο κοντά στο Ισλάμ. Και είχε δίκαιο», συνέχισε ο επικεφαλής της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, «με την έννοια ότι από την άποψη της παράδοσης και των θεμελίων της ηθικής ζωής, είμαστε πιο κοντά στο Ισλάμ παρά σε κάποιους χριστιανούς της Δύσης, που σήμερα απομακρύνονται από την παραδοσιακή ηθική» (βλ. http://www.info-islam.ru/…/patriarkh_kirill_v…/2-1-0-40693).
Σύμφωνα με τον πατριάρχη Μόσχας, αυτό που τον ελκύει στο Ισλάμ, σε αντίθεση με τον πολιτικά κυρίαρχο δυτικό χριστιανισμό, είναι το γεγονός ότι αυτό συνεχίζει να διατηρεί μια «αρκετά συγκεκριμένη ηθική» καθώς και μια «ασυμβίβαστη παράδοση». Κατά τη γνώμη του, ο Δυτικός Χριστιανισμός, σε αντίθεση με το Ισλάμ, βιώνει τώρα μια «βαθιά κρίση» λόγω του γεγονότος ότι «η Εκκλησία σταμάτησε να λέει στους ανθρώπους καθαρά και ξάστερα τι είναι καλό και τι κακό, και επομένως παύει να είναι απαραίτητη» (βλ.: https://islam.in.ua/ru/novosti-v-strane/gde-politkorrektnoe-hristianstvo-stiraet-gran-mezhdu-dobrom-i-zlom-islam-stoit-na).
Σε συνεδρίαση της Ιεράς Συνόδου της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας στις 26 Μαρτίου 2021, ο Πατριάρχης Κύριλλος είχε δηλώσει: «Είναι απαραίτητο να παρακολουθούμε συνεχώς όλα όσα συμβαίνουν στον τομέα των εκκλησιαστικών σχέσεων με το Ισλάμ και τις διορθώσεις που αυτό συνεισφέρει σε αυτή την τροχιά, τροφοδοτώντας, αν χρειαστεί, τις σχέσεις μας με νέο περιεχόμενο. Ενόψει των αυξανόμενων προκλήσεων από τον εκκοσμικευμένο δυτικό κόσμο, είναι σημαντικό να ενισχύσουμε τον δικό μας με αλληλεγγύη … Έχουμε πολλά θέματα για κοινή δουλειά και πρέπει να χρησιμοποιήσουμε τα κοινά συμφέροντα που προκύπτουν από το κοινωνικό, πολιτικό και πολιτιστικό πλαίσιο στο οποίο ζούμε όλοι σήμερα. Ως εκ τούτου, φαίνεται απαραίτητο να αναπτυχθεί η αλληλεπίδραση με το Ισλάμ, όχι μόνον στις χώρες υπό την κανονική ευθύνη της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, καθώς και σε ολόκληρο τον κόσμο» (βλ.http://www.patriarchia.ru/db/text/5791727.html).
Για το σκοπό αυτό δημιουργήθηκε και λειτουργεί, αναφορικά με την αλληλεπίδραση με τον ισλαμικό κόσμο, υπό τον Πατριάρχη Μόσχας, ένα ειδικό Συμβούλιο Εμπειρογνωμόνων, τα μέλη του οποίου ερευνούν και προσπαθούν να υιοθετήσουν εν μέρει την εμπειρία του Ισλαμικού κόσμου, ασχολούμενοι με την ανάπτυξη του Ισλαμο-Ορθόδοξου διαλόγου και τη μελέτη της εμπειρίας του ισλαμικού πολιτισμού ειδικά στη λεγόμενη «Παγκόσμια Ρωσική Λαϊκή Σύνοδο» (VRNS). Επίσης με πρωτοβουλία του Πατριαρχείου Μόσχας, η Επιτροπή «Οικονομία και Ηθική» έχει αρχίσει από το 2011 να μελετά και να ερευνά την εφαρμογή του ισλαμικού τραπεζικού συστήματος καθώς και το ενδεχόμενο εισαγωγής του στη Ρωσία, υπό το μορφή της λεγόμενης «Oρθόδοξης τράπεζας», ως μιας εναλλακτικής προς τα Δυτικά τραπεζικά πρότυπα.
Όπως μπορείτε να δείτε, οι εμπειρογνώμονες του περιβάλλοντος του Κυρίλλου, οι οποίοι του ετοιμάζουν αναφορές, αναλυτικές σημειώσεις και κηρύγματα, ασχολήθηκαν σοβαρά με τη μελέτη της εμπειρίας του Ισλάμ σε διάφορα επίπεδα. Έχοντας όμως οι ίδιοι μια τάση προς τον μαχητικό φονταμενταλισμό, επέλεξαν την ιδεολογία των ισλαμικών εξτρεμιστικών πολιτικών ρευμάτων ως το ειδικό στοιχείο που μπορούσαν να δανειστούν. Αυτό εξηγεί το γεγονός ότι στην τελευταία υβριδική ιδεολογία του Πατριάρχη της Μόσχας, μεταξύ άλλων, βρήκαν την αντανάκλασή τους και κάποιες φονταμενταλιστικές ιδέες και ρεύματα του «ισλαμικού κόσμου», δανειζμένες από τέτοια εξτρεμιστικά κινήματα, όπως το Ισλαμικό Κράτος (IS ή ISIS) και άλλα.Στην πραγματικότητα, η ίδια η ιδέα του «Ρωσικού κόσμου» εισήχθη στη Ρωσία ως ξεχωριστό ιδεολόγημα, που διαμορφώθηκε με πρότυπο τον «ισλαμικό κόσμο».
Σύγχρονη υβριδική ιδεολογία
Ο «Ρωσικός κόσμος» δεν αποτελεί μια πρωτότυπη ιδέα αλλά περιέχει πολλά δάνεια και λογοκλοπές από άλλες ιδεολογίες και θεωρίες, οι οποίες έχουν μια σειρά από χαρακτηριστικά πολύ πιο κοντινά στο Ισλάμ παρά στον Χριστιανισμό. Τέτοιο δάνειο είναι και η ιδέα του «Ρωσικού κόσμου» ως ξεχωριστού «μεγα-πολιτισμού» με τις δικές του «παραδοσιακές αξίες», «πνευματικούς δεσμούς» και «ιερή αποστολή», που αντιτίθενται τον «αντι-πολιτισμό» της Δύσης. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για ένα δάνειο από την ισλαμική φονταμενταλιστική ιδέα της πολιτικής ενότητας των μουσουλμάνων σε όλο τον κόσμο, ανεξάρτητα από εθνικές και φυλετικές διαφορές, με μόνο συστατικό την αντίθεση στη Δύση. Δηλώνοντας ως αποστολή τους την αναβίωση ενός ενιαίου Ισλαμικού Χαλιφάτου και την παγκόσμια ηγεμονία του, μια επιστροφή στα πνευματικά, ηθικά και πολιτικά ιδανικά και τις παραδοσιακές αξίες του Μεσαίωνα, οι ισλαμιστές δοξάζουν το πρώτο ισλαμικό κράτος ως «ιερή ιδανική χώρα» και πατρογονική πατρίδα του σύγχρονου ισλαμικού κόσμου. Δανειζόμενοι παρόμοιες ιδέες και συνθήματα από φονταμενταλιστικά ισλαμιστικά ρεύματα, οι σύγχρονοι ιδεολόγοι του «Ρωσικού κόσμου», στην πραγματικότητα, προσπάθησαν να μεταφυτεύσουν τις ιδέες του ισλαμικού Χαλιφάτου σε ορθόδοξο έδαφος.
Στη νεοεμφανιζόμενη Ρωσική μυθοποιία, το μεσαιωνικό ιδανικό, το ιερό Χαλιφάτο, αντικαταστάθηκε από το ιδανικό της λεγόμενης «Αγίας Ρωσίας». Το αποτέλεσμα ήταν μια μεταμφίεση με αντικατάσταση ονομάτων και επιμέρους διατάξεων και αρχών, κι έτσι προέκυψε μια νέα υβριδική ιδεολογία, η οποία έλαβε προς τα έξω το όνομα «Ορθόδοξη», ενώ στην ουσία έχει πολύ περισσότερα κοινά με τον ριζοσπαστικό ισλαμισμό παρά με τον χριστιανισμό.
Πρόσμιξη ιδεών του νεοναζισμού και του νεοφασισμού: «Νέος Ναζισμός»
Θα ήταν λάθος, ωστόσο, να κατανοήσουμε τη διδασκαλία του Πατριάρχη Μόσχας Κύριλλου για έναν επί μέρους«Pωσικό κόσμο» εξολοκλήρου ωε ένα δανεισμό φονταμενταλιστικών ιδεών αποκλειστικά από τον ισλαμικό κόσμο. Όπως ήδη αναφέρθηκε, δεν πρόκειται για μια αμιγώς πρωτότυπη θεωρία. Ο δανεισμός από διάφορες οιονεί θρησκευτικές ιδεολογίες και θεωρίες βρήκε την ενσάρκωσή του εδώ. Η διδασκαλία του Γκουντιάεφ είναι ένα «εκρηκτικό μείγμα», ένα είδος «βινεγκρέτ» στο οποίο τα δόγματα και τα ιδεολογήματα που βρίσκονται σε ορισμένα σημεία αντίθετα μεταξύ τους αναμιγνύονται σε έναν ενιαίο σύστημα. Επιπλέον, συχνά κάποια από αυτά τα ιδεολογήματα είναι επι της ουσίας μη χριστιανικά, γι’ αυτό και αυτό το μείγμα αποκτά τον χαρακτήρα της αίρεσης. Πιο συγκεκριμένα, στην ιδεολογία που προωθεί ο πατριάρχης της Μόσχας, ενυπάρχουν ακόμη και οι ιδέες που θυμίζουν νεοναζισμό και του νεοφασισμό, ενώ ταυτόχρονα επιβιώνουν οι παλαιοί κομμουνιστικοί μύθοι και ιδέες για την ΕΣΣΔ ως ένα είδος «ιδανικής χώρας», για τον «ενωμένο σοβιετικό λαό», για την αντίθεσή του στο «παγκόσμιο κακό» στο πρόσωπο «της συλλογικής Δύσης» κ.ο.κ. Η ροπή της μετασοβιετικής ρωσικής κοινωνίας σε τέτοιους τεχνητούς μύθους και ιδεολογίες δημιούργησε ένα ευνοϊκό έδαφος για τη διάδοση και τη δημοτικότητα των καινοφανών αυτών ψευδο-ορθόδοξων, φονταμενταλιστικών ιδεών, που δεν είναι παρά μια σύγχρονη καμουφλαρισμένη ενσάρκωση των ιδεών του νεοφασισμού, του νεοναζισμού, του νεοκομμουνισμού και του ισλαμιστικού φονταμενταλισμού, επεξεργασμένων και προσαρμοσμένων μ’ ένα ορθόδοξο προκάλυμμα στη ρωσική μετασοβιετική νοοτροπία. Σε αυτή τη μη χριστιανική ιδεολογία, δεν υπάρχει θέση για τη διδασκαλία του Χριστού ότι «η βασιλεία μου δεν είναι από αυτόν τον κόσμο» (Ιωάν 18:36). Αυτά τα θεμελιώδη λόγια διαστρεβλώνει, αρνείται και διαψεύδει με τις πράξεις του ο Πατριάρχης Κύριλλος Γκουντιάεφ. Σε αντίθεση με αυτές τις επιταγές του Χριστού, η βάση νέου θρησκευτικού δόγματο του Πατριάρχη Κυρίλλου βάζει σε προτεραιότητα:
– την νεοπαγανιστική λατρεία της δύναμης και της δύναμης του επίγειου κράτους και εξουσίας, αντικαθιστώντας τα ευαγγελικά ιδεώδη της «ουράνιας πατρίδας» («της ουράνιας Βασιλείας του Θεού») με τα ιδανικά της «επίγειας βασιλείας» και της εγκόσμιας εξουσίας («ο άρχων του κόσμου τούτου»),
– την υπέρμετρη εξιδανίκευση της επίγειας πραγματικότητας με την επινόηση “ιερών” ιδιοτήτων της, την εκλαΐκευση της λατρείας του πολέμου («νίκη») και τη υπόδειξη προς τους πιστούς της ανάγκης να δοθούν ως εθελοντική θυσία στον «βωμό της πατρίδας» για να «αποκαταστήσουν τον μοναδικό ιστορικό της χώρο».
Ο τελευταίος ναζισμός
Με την παραμερισμό των ευαγγελικών αρχών, τη θέση τους καταλαμβάνουν έννοιες όπως «πνευματική ουσία», «πολιτισμική αποστολή», «παραδοσιακές αξίες» και «ενιαίος χώρος» των λαών του «Ρωσικού κόσμου» ανεξαρτήτως εθνικότητας, γλώσσας και πολιτισμού· έννοιες άγνωστες στο Ευαγγέλιο. Ως μία από τις κεντρικές αποστολές της ιδεολογίας του «Ρωσικού κόσμου», ο Πατριάρχης Κύριλλος διακήρυξε την «αποκατάσταση της ενότητας του ιστορικού χώρου των λαών της Αγίας Ρωσίας», η οποία είναι τεχνητά προικισμένη με κάποιο ιδιαίτερο ιερό και εσχατολογικό νόημα. Ταυτόχρονα, ο μεσαιωνικός μύθος-όραμα για τη φανταστική «ουράνια Αγία Ρωσία», που προσωποποιήθηκε από πλήθη αγίων, έχει πλέον μεταφραστεί τεχνητά σε μια καθαρά συγκεκριμένη επίγεια κρατική οντότητα με τη μορφή της Ρωσικής Αυτοκρατορίας/ Σοβιετικής Ένωσης/ Ρωσικής Ομοσπονδίας με επικεφαλής επίγειους ηγεμόνες. Σύμφωνα με τον διακεκριμένο Ορθόδοξο θεολόγο καθηγητή Brandon Gallagher: «αυτή η ιδεολογία είναι μια μορφή εθνοφυλετικού θρησκευτικού φονταμενταλισμού, με επίκληση στο αίμα, τη γη, την πίστη, το έθνος, το λαό, τη γλώσσα και τον βασιλιά-αρχηγό. Όπως και οι προηγούμενοι εθνικισμοί, δαιμονοποιεί όποιον του αντιτίθεται. Και ταυτόχρονα, στη λογική της ιδεολογίας του «Ρωσικού κόσμου», η Δύση είναι ένας μεγάλος αντίπαλος, ένα είδος «υπέρτατου δαίμονα». Η ιδεολογία του Ρωσικού κόσμου είναι ο νέος ναζισμός, η ναζιστική ιδεολογία του 21ου αιώνα» (βλ.: https://www.polymerwsvolos.org/…/fontamentalistiki…/).
Σύμφωνα με τον καθηγητή Gallaher, στην ιδεολογία του «Ρωσικού κόσμου» «υπάρχουν πολλές ομοιότητες με τον γερμανικό ναζισμό και τον ιταλικό φασισμό όσον αφορά τις επικλήσεις για την «Ιστορική (=Μεγάλη) Αγία Ρωσία», που την εξισώνουν με τον νεοπαγανισμό. Αυτή την άποψη συμμερίζονται περισσότεροι από 1.500 χριστιανοί θεολόγοι ανά τον κόσμο, οι οποίοι υπέγραψαν μια κοινή Διακήρυξη για τη διδασκαλία του Ρωσικού Κόσμου, στην οποία καταδικάζουν αυτό το νέο δόγμα ως μη χριστιανικό (βλ. https://www.polymerwsvolos.org/2022/03/14). Άρα, έχουμε κάθε λόγο να μιλάμε για την τελευταία αίρεση του «ρωσικού κόσμου», της οποίας επικεφαλής είναι ο Πατριάρχης Κύριλλος Γκουντιάεφ.
Η επεκτατική ιδεολογία του “Ρωσικού κόσμου”
Μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ και την εκκαθάριση του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης, το Πατριαρχείο Μόσχας παρέμεινε ο μόνος θεσμός εντός της Ρωσικής κοινωνίας που παρότι είχε κάποτε στενή συνεργασία με την KGB, ουδέποτε υπέστη σημαντικές αλλαγές και μετασχηματισμούς στη μετασοβιετική εποχή, διατηρώντας έτσι την επιρροή του σε μεγάλες περιοχές της πρώην «ενωμένης χώρας». Ως εκ τούτου, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι στη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία ανατέθηκε ο ρόλος σχετικά με τη διαμόρφωση μιας νέας αυτοκρατορικής ιδεολογίας που είχε σχεδιαστεί για να διατηρήσει και να ενισχύσει τον λεγόμενο «ενιαίο πολιτισμικό χώρο». Οι παλαιότερες ιδέες του κομμουνιστικού μεσσιανισμού ταυτίστηκαν χωρίς δυσκολία με το βυζαντινό-αυτοκρατορικό μοντέλο. Στη θέση των παλαιών κομμουνιστικών συνθημάτων, επινοούνται νέα, σχετικά με τον «Ρωσικό κόσμο», τον «ορθόδοξο πολιτισμό» και «τον ενιαίο χώρο της Αγίας Ρωσίας», που βασίζονται σε ένα ανεκπλήρωτο όνειρο-ουτοπία για έναν συγκεκριμένο «παράδεισο στη γη» και μια «ιδανική χώρα», η οποία επίσης, όπως στην εποχή της ΕΣΣΔ, έχει να αντιμετωπίσει το σύνολο των «εχθρικών» χωρών που την περιβάλλουν. Αναδύεται, μ’αυτόν τον τρόπο, ένα νέο ιδεολογικό υβρίδιο, το οποίο δανείζεται με τρομακτικά παράδοξο τρόπο στοιχεία από τη βυζαντινή ιδεολογία, τον ευρασιανισμό, τον ρωσικό ιμπεριαλισμό, την σοβιετικο-κομμουνιστική κοσμοθεωρία σε μετασχηματισμένη μορφή ενώ περιέχει ακόμη και κάποιες στοιχεία που αντλεί από τον γερμανικό ναζισμό και τον ιταλικό φασισμό, καθώς και από τον ισλαμικό φονταμενταλισμό.
Η αναπαραγωγή των πολιτικο-φονταμενταλιστικών μυθολογιών και η απήχησή τους σε ορισμένα στρώματα της μετασοβιετικής κοινωνίας είχε μια εύλογη εξήγηση. Για δεκαετίες, η συνείδηση του σοβιετικού λαού είχε γαλουχηθεί μετο μύθο της «ιδανικής μεγάλης χώρας» που διαφοροποιείται εξ ολοκλήρου από τον άλλο κόσμο, εκείνον της Δύσης, που αποτελεί την προσωποποίηση του «κακού». Ο σοβιετικός μύθος της «ιδανικής χώρας» βασίστηκε στην ενστάλαξη φόβου και μίσους για την Ευρώπη και την Αμερική. Ο φόβος αυτός που ποτέ δεν εξαφανίστηκε, έχει πλέον βρει μια νέα έκφραση στη μαχητική ιδεολογία του «ρωσικού κόσμου». Το think tank για την ανάπτυξη του νέου φονταμενταλιστικού δόγματος του «Ρωσικού κόσμου» δημιουργήθηκε ήδη το 1993, με πρωτοβουλία του Κυρίλλου Γκουντιάεφ, στο λεγόμενο «Παγκόσμιο Ρωσικό Λαϊκό Συμβούλιο» (VRNS) , το οποίο ένωσε Ρώσους θρησκευτικούς και πολιτιστικούς παράγοντες, επιστήμονες και εκπρόσωπους της διασποράς υπό την αιγίδα της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Το σημαντικότεροόμως στοιχείο είναι ότι συμμετείχαν και εκπρόσωποι των επίσημων αρχών, των υπηρεσιών επιβολής του νόμου και τηςτάξης στη Ρωσική Ομοσπονδία.
Οι δοκιμές για τη διάδοση και την εφαρμογή νέων ιδεών ξεκίνησαν στη Ρωσική Ομοσπονδία μέσω αυτού του «think tank». Σύμφωνα με το καταστατικό, ο εκάστοτε Πατριάρχης Μόσχας ανακηρύχθηκε επικεφαλής του VRNS. Μέχρι το 2009, στη αυτή ήταν βρισκόταν ο Πατριάρχης Αλέξιος Ρίντιγκερ, ενώ χρέη αναπληρωτή και πραγματικού ιθύνοντα νου της οργάνωσης ασκούσε ο τότε Μητροπολίτης Κύριλλος Γκουντιάεφ. Ο τελευταίος, αφού εξελέγη πατριάρχης το 2009 κατέστη επικεφαλής και της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας.
Ανάμεσα στους στενούς συνεργάτες του Κύριλλου βρίσκεται και ο απεχθής Ρώσος ο ολιγάρχης και υποστηρικτικής της τρομοκρατίας Κ. Μαλοφέγιεφ, ο οποίος τυγχάνει ένας από τους ιδεολογικούς βραχίωνες του «ρωσικού κόσμου» και ο Ο. Σίπκωφ, ο οποίος είναι επίσης ο πρώτος αναπληρωτής επικεφαλής του Συνοδικού Τμήματος της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας για τις σχέσεις με την κοινωνία και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Αυτά τα άτομα στην πραγματικότητα συνιστούν τους πρωτεργάτες της νεότερης ιδεολογίας της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Ο ρόλος του VRNS ενισχύθηκε σημαντικά το 2001 με το συνέδριό του πραγματοποιήθηκε στην αίθουσα των εκκλησιαστικών συμβουλίων του Καθεδρικού Ναού του Σωτήρος Χριστού, στη Μόσχα. Ο Βλαντιμίρ Πούτιν άνοιξε προσωπικά τις εργασίες αυτού του συνεδρίου. Ταυτόχρονα, τον Δεκέμβριο του 2001, η Σύνοδος της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας ανακοίνωσε: «Είναι χρήσιμο να αναπτυχθεί η δραστηριότητα του VRNS ως φορέα κοινού συντονισμού δημόσιων οργανισμών υπό την πνευματική καθοδήγηση της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας». Στα πρόσωπα και τους οργανισμούς που συμμετέχουν συγκαταλέγονται ο πρόεδρος της Κρατικής Δούμας, ο πρώτος αντιπρόεδρος της κυβέρνησης της Ρωσικής Ομοσπονδίας, όλη η ηγεσία του Ομοσπονδιακού Συμβουλίου, η FSB και το Υπουργείο Εσωτερικών της Ρωσικής Ομοσπονδίας, οι σημαντικότεροι πολιτικοί αρχηγοί, τα πολιτικά κόμματα, οι επικεφαλής θεμάτων της Ομοσπονδίας, δημόσιες και θρησκευτικές ενώσεις της Ρωσικής Ομοσπονδίας κ.α.
Προσπαθώντας να συμμετάσχει ενεργά στις πολιτικές και ιδεολογικές διαδικασίες στη Ρωσική Ομοσπονδία, ο Κύριλλος Γκουντιάεφ προσπάθησε να προωθήσει και να διαδώσει τη νέα ιδεολογία που δημιούργησε με διάφορους τρόπους, ειδικότερα, ενώπιον του Προέδρου της Ρωσικής Ομοσπονδίας Βλαντιμίρ Πούτιν και του ισχυρού περιβάλλοντός του , επηρεάζοντας έτσι τη διαμόρφωση της επιθετικής αυτοκρατορικής ιδεολογίας του καθεστώτος. Η εντολή από το Κρεμλίνο να αξιοποιηθεί η ιδεολογία του Ρωσικού κόσμου ήλθε ως αντίδραση στην εξέγερση του Μαϊντάν το 2014 στο Κίεβο.
Για τον Πούτιν, τα γεγονότα στην Ουκρανία αποτέλεσαν πλήρη αποτυχία των πολιτικών του σχεδιασμών αυτό υπήρξε ένα σοκ. Με το φόβο της μεταφοράς της ουκρανικής εμπειρίας σε ρωσικό έδαφος, υποστήριξε με πιο ισχυρό τρόπο τη νέα αυτοκρατορική ιδεολογία και προπαγάνδα. Ένας από αυτούς που τον ενθάρρυναν προς αυτή την κατεύθυνση, ήταν ο Κύριλλος Γκουντιάεφ. Έτσι, πριν ακόμη γίνει Πατριάρχης Μόσχας, άρχισε να προσελκύει και να υποστηρίξει διάφορους περιθωριακούς υποστηρικτές του ρωσικού αυτοκρατορικού «μεσσιανισμού», μεταξύ των οποίων άτομα με ανοιχτά φασιστικές, νεοναζιστικές και αποκρυφιστικές απόψεις, όπως ο Ντούγκιν κ.α. Την περίοδο 2005-2007, ειδικοί του VRNS ανέπτυξαν το πρόγραμμα «Ρωσικό δόγμα», στο οποίο εκτός από ιδεολογικά συνθήματα ανακοινώθηκαν και συγκεκριμένα καθήκοντα. Μεταξύ αυτών είναι η επέκταση της Ρωσικής Ομοσπονδίας στο «εγγύς εξωτερικό», η κατάληψη της Κριμαίας, του Ντονμπάς και ολόκληρης της Ουκρανίας. Έτσι, ο πόλεμος μεταξύ της Ρωσικής Ομοσπονδίας και της Ουκρανίας δικαιολογήθηκε ιδεολογικά και άρχισε να προετοιμάζεται τουλάχιστον από το 2005. Το 2006, το συγκεκριμένο «δόγμα» «εκτιμήθηκε ότι δεν έρχεται σε αντίθεση με το πνεύμα και τη διδασκαλία της Ορθοδοξίας» από τους μέλη της Θεολογικής Ακαδημίας της Μόσχας της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Το 2007, το «Ρωσικό δόγμα» υιοθετήθηκε ως βάση της ιδεολογίας του Ρωσικού Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος υπό την αιγίδα της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας με την άμεση υποστήριξη πίεσης του τότε επικεφαλής του OVCS της Μητροπολιτικής Αστυνομίας. O Κύριλλος (βλ. http://www.patriarchia.ru/db/text/283339.html) έκανε την τελική αναθεώρηση του δόγματος, που παρουσίασε ο ίδιος στο Πανρωσικό συνέδριο του κινήματος «Νέα Ρωσία» (βλ. http://www.rusdoctrina.ru/page95516.html).
Ακολουθούν μερικά μόνο αποσπάσματα από αυτό το έγγραφο που προώθησε με διάφορους τρόπους ο Πατριάρχης Μόσχας:
«ΣΥΜΒΟΛΟ ΤΗΣ ΠΙΣΤΗΣ ΣΤΗ ΡΩΣΙΑ»
Η Ρωσία αποτελεί ένα πνευματικό σύμβολο για τον λαό της, το οποίο βρίσκεται στο ίδιο επίπεδο με το Θεό, την Εκκλησία και την την πίστη. Το σύμβολο της πίστης στη Ρωσία είναι η πίστη του πατριώτη, για τον οποίο η Ρωσία αποτελεί τον σημαντικότερο θησαυρό της ζωής του
«ΠΙΣΤΟΙ ΣΤΗ ΡΩΣΙΑ»
«Η έννοια του ιστορικού χώρου της Ρωσίας, δηλαδή της φυσικής περιοχής του Ρωσικού κόσμου, που περιλαμβάνει τις περιοχές της σημερινής Ρωσικής Ομοσπονδίας καθώς και τους Ρωσικούς εθνοτικούς θύλακες -Ταυρία, Novorossiya, Narva Oblast, Latgaliya, Νότια Σιβηρία, Υπερκαρπάθια Ρωσία- καθώς και τα εδάφη συγγενών εθνοτικών ομάδων όπως οι Λευκορώσοι, οι Ανατολικοί Ουκρανοί, οι Ρουθήνοι της Υπερκαρπάθιας κ.λπ., διακηρύσσεται επίσημα». «Η Ρωσία εισέρχεταιστο δρόμο του ρωσικού αλυτρωτισμού: η ιδεολογία της επιστροφής και της επανένωσης αυτών των περιοχών στην επικράτεια της ιστορικής Ρωσίας, αποτελεί αναφέρεται ιστορικό και ηθικό δικαίωμα της Ρωσίας. Αυτό αφορά κυρίως τη Λευκορωσία, την Ουκρανία και το Καζακστάν». «Η Ρωσία πρέπει να εφαρμόσει μια ακαριαία αλλαγή τακτικής απέναντι στα γειτονικά της κράτη. Είναι απαραίτητο να αναγνωριστούν τα δικαιώματα της Ρωσίας σε μια σειρά εδαφών. Στην περίπτωση της Ουκρανίας οι αξιώσεις για το Ντονμπάς και την Ταυρία (δλδ. την Κριμαία) αποτελούν το ελάχιστο δυνατό». «Οι βασικές αρχές της διασφάλισης της εθνικής ασφάλειας είναι οι αρχές […] της επιθετικότητα και της επέκτασης».
Όλο αυτό το παρανοϊκό παραλήρημα καταλαμβάνει εκατοντάδες σελίδες και είναι ελεύθερα διαθέσιμο στο Διαδίκτυο (βλ. http://www.rusdoctrina.ru/page95507.html). Με τον τρόπο αυτό, όπως μπορούμε να δούμε, ο Κύριλλος Γκουντιάεφ πολύ πριν γίνει επικεφαλής του Πατριαρχείου Μόσχας, διαχειρίστηκε τη διαδικασία ανάπτυξης και προώθησης μιας ειδικής ρωσικής ορολογίας, μιας μαχητικής, φονταμενταλιστικής ιδεολογίας, με την οποία προσπάθησε να εμποτίσει τον Πούτιν και το περιβάλλον του. Πιθανώς, σ’ αυτή του τη δράση και την υποστήριξη του Πούτιν, οφείλει το γεγονός ότι έγινε επικεφαλής της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας το 2009. Την ίδια χρονική στιγμή ξεκίνησαν και οι συντονισμένες προπαγανδιστικές επισκέψεις του Κυρίλλου Γκουντιάεφ στην Ουκρανία με τη διάδοση της ιδέας της ενότητας του «Ρωσικού κόσμου». Μία από τις πρώτες αυτές προσπάθειες έγινε κατά τη διάρκεια των εορτασμών της 1020ης επετείου από τη βάπτιση της Ρως του Κιέβου το 2008. Στη συνέχεια, κατά τη διάρκεια μιας ροκ συναυλίας στο Κίεβο, ο Μητροπολίτης Κύριλλος ανέβηκε στη σκηνή και άρχισε υστερικά να φωνάζει το σύνθημα «Ρωσία, Ουκρανία και Λευκορωσία – αυτή είναι η Αγία Ρωσία!». Αργότερα σε συνέντευξη Τύπου στο Ο Moskvi μίλησε για τον πρώτο του αυτό εγχείρημα στο Κίεβο: «Ήταν σαν μια εκδήλωση απελευθέρωσης – τέτοια χαρά ήταν μεταξύ των Ουκρανών» (βλ. https://ukraine.segodnya.ua/…/rucckaja-tserkov…/119477.html). Σημείωσε επίσης τότε: «Οι τελευταίες μέρες δείχνουν ότι ολοι μας, Ουκρανοί, Ρώσοι και Λευκορώσοι κατανοούμε τη σημασία της διατήρησης ενός ενιαίου πολιτισμικού χώρου, που ονομάζεται Αγία Ρωσία» (βλ.: http://www.patriarchia.ru/db/text/443064.html).
Όταν εξελέγη Πατριάρχης Μόσχας τον Ιανουάριο του 2009, ο Κύριλλος Gundyaev υιοθέτησε την ιδεολογία του «Ρωσικού κόσμου» και στην πραγματικότητα το έκανε δόγμα ολόκληρης της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Σύμφωνα με τον ίδιο, «ο πυρήνας του σύγχρονου ρωσικού κόσμου είναι η Ρωσία, Ουκρανία και Λευκορωσία», αλλά περιλαμβάνει σε αυτόν τον «ενιαίο χώρο» και τη Μολδαβία, το Καζακστάν και κάποιες άλλες πρώην δημοκρατίες της ΕΣΣΔ, που χρειάζονται οπωσδήποτε «αποκατάσταση της ενότητας». “Μόνο ένας ενωμένος ρωσικός κόσμος μπορεί να γίνει ισχυρό υποκείμενο της παγκόσμιας διεθνούς πολιτικής, ισχυρότερη από κάθε πολιτική συμμαχία», δήλωσε ο Πατριάρχης Μόσχας Κύριλλος στα εγκαίνια της Τρίτης Συνέλευσης του Ρωσικού Κόσμου τον Νοέμβριο του 2009 (βλ.: http://www.patriarchia.ru/db/text/928446.html).
Έκτοτε, η αξιοποίηση συνθημάτων για «μία Αγία Ρωσία», «ένα κοινό πολιτισμικός χώρος», «ένα ενιαίο ρωσικό μέτρο», «ενιαίους πνευματικους δεσμους» κ.λπ. αποκτούν συστημικό χαρακτήρα, αφού υιοθετούνται όχι μόνο από τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία, αλλά και από τις δομές εξουσίας και τις ειδικές υπηρεσίες της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Προβάλλοντας την ιδεολογία του «Ρωσικού κόσμου», ο Πατριάρχης Μόσχας Κύριλλος Γκουντιάεφ κάνει συχνά επίκληση στους όρους «Αγία Ρωσία» και «ενιαίος ιστορικός χώρος των λαών της Αγίας Ρωσίας» και αναφέρεται σ’ αυτούς ως συγκεκριμένες ιστορικές οντότητες, αν και στην πραγματικότητα δεν αποτελούν παρά ένα λαογραφικό, φανταστικό όραμα-μύθο. Ως εκ τούτου, δεν πρόκειται μόνο για ιστορικό αναλφαβητισμό -άλλωστε, στην πραγματικότητα, χώρες ή κράτη με το όνομα «Αγία Ρωσία» δεν υπήρξαν ποτέ-, αλλά αποτελεί επιπλέον σκόπιμη χειραγώγηση και υποκατάσταση εννοιών. Όλα αυτά τα τερατώδη “μαργαριτάρια” χρειάζονται ακόμη προσεκτική μελέτη και ανάλυση. Προς το παρόν, όμως, μπορούμε να πουμε ότι ο Πατριάρχης Μόσχας, σύμφωνα τα όσα υποστηρίζει, δεν είναι Ορθόδοξος και δεν είναι καν χριστιανός.
Το ερώτημα που παραμένει είναι αν τελικά πιστεύει κάπου και αν ναι, σε τι; Κατά τη δική του παραδοχή, ο Κύριλλος εντυπωσιάζεται από τον «κόσμο της δύναμης». Επομένως, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός στο μυαλό ένος τέτοιου ανθρώπου η χριστιανική θυσία μπορεί να αντικατασταθεί από τον ριζοσπαστικό ισλαμιστικό σαχιδισμό, έτσι ώστε η «ιερή θυσία» των δικών σου ανθρώπων να συγκρίνεται βλάσφημα με την εξιλεωτική θυσία του Χριστού. Με βάση, επομένως, τη μυθολογία που δημιούργησε γύρω από το όνομα «Αγία Ρωσία», θα εμφανιστεί ένα ψευδο-ορθόδοξο «Χαλιφάτο», η κύρια αποστολή του οποίου είναι εκκούσια ή αναγκαστική ενοποίηση περιοχών και εθνών που ανήκουν στο λεγόμενο «Ρωσικό κόσμο» με κύριο στόχο τη μετωπική σύγκρουση με την τον Δυτικό κόσμου που αντιπροσωπεύει τον «αντιπολιτισμό».
Ο Πατριάρχης Κύριλλος Γκουντιάεφ ήταν αυτός που προώθησε και διάδωσε μια νέα μαχητική, φονταμενταλιστική, οιωνεί θρησκευτική ιδεολογία που υιοθετήθηκε από το καθεστώς Πούτιν στο πλαίσιο της επιθετικότητάς του κατά της Ουκρανίας. Η ιδεολογία αυτή αποτελεί πλέον την αιτία θανάτου δεκάδων χιλιάδων φιλήσυχων Ουκρανών πολιτών, οι περισσότεροι από τους οποίους είναι Ορθόδοξοι Χριστιανοί. Εκτός από την δημόσια αποδοκιμασία, η κάθε αίρεση απαιτεί πάντα και την επίσημη καταδίκη από την Εκκλησία σε συνοδικό επίπεδο. Παρότι μια τέτοια καταδίκη δεν έχει λάβει ακόμα χώρα, αυτό δεν σημαίνει ότι οι επιμέρους εκκλησιαστικές κοινότητες ή η Εκκλησία γενικά δεν αποδοκιμάζουν τέτοιες απόψεις. Επομένως, ο παγκόσμιος χριστιανισμός, και πρώτα απ’ όλα οι Ουκρανικές Εκκλησίες, θα πρέπει να αντικρούσουν και να καταδικάσουν αυτήν την αιρετική διδασκαλία της Μόσχας. Αυτό αποτελεί ηθικό και κανονικό τους καθήκον. Όπως είπε κάποτε ο Πατριάρχης Κύριλλος Γκουντιάεφ, «αν η Εκκλησία σταματήσει να λέει στους ανθρώπους με ευθύ και ξεκάθαρο τρόπο τι είναι καλό και τι είναι κακό, τότε δεν έχει πλέον λόγο ύπαρξης».
Ο Σέργιος Σουμύλο είναι Ερευνητής Ιστορικών Επιστημών, Διδάκτωρ Θεολογίας, Διευθυντής του Διεθνούς Ινστιτούτου Αγιορείτικης Κληρονομιάς (International Institute of Athos Heritage), και ερευνητής στο Ινστιτούτο Ιστορίας της Ουκρανίας, της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών της Ουκρανίας.
