Ὁμιλία τῆς Α. Θ. Παναγιότητος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ. κ. Βαρθολομαίου κατά τήν ἀνακήρυξίν Του εἰς Ἐπίτιμον Διδάκτορα τοῦ Διεθνοῦς Πανεπιστημίου τῆς Ἑλλάδος (Καβάλα, 6 Σεπτεμβρίου 2022)
Μακαριώτατε Μητροπολῖτα Κιέβου καί πάσης Οὐκρανίας κύριε Ἐπιφάνιε,
Ἱερώτατε Μητροπολῖτα Διδυμοτείχου, Ὀρεστιάδος καί Σουφλίου κ. Δαμασκηνέ, ἐκπρόσωπε τοῦ Μακαριωτάτου Ἀρχιεπισκόπου Ἀθηνῶν καί πάσης Ἑλλάδος κ. Ἱερωνύμου,
Τιμιώτατοι ἐν Χριστῷ ἀδελφοί Ἀρχιερεῖς,
Ἐντιμολογιώτατε κύριε Πρόεδρε τῆς Διοικούσης Ἐπιτροπῆς τοῦ Διεθνοῦς Πανεπιστημίου τῆς Ἑλλάδος,
Ἐλλογιμώτατε κύριε Κοσμῆτορ,
Ἐλλογιμώτατοι Καθηγηταί,
Ἐντιμότατοι ἐκπρόσωποι τῶν Ἀρχῶν,
Ἐντιμολογιώτατοι Ἄρχοντες Ὀφφικιάλιοι,
Ἀξιότιμοι καί ἀγαπητοί φίλοι,
Κυρίαι καί κύριοι,
Προσφιλέστατα τέκνα ἐν Κυρίῳ φοιτηταί καί φοιτήτριαι,
Μετά πολλῆς χαρᾶς καί μετ᾿ αἰσθημάτων εὐγνωμοσύνης ἀποδεχό-μεθα τήν προσγινομένην πρός τήν ἡμῶν Μετριότητα τιμήν τῆς Ἀνακηρύξεως εἰς Ἐπίτιμον Διδάκτορα τοῦ Τμήματος Δασολογίας καί Φυσικοῦ Περιβάλλοντος τῆς Σχολῆς Γεωτεχνικῶν Ἐπιστημῶν τοῦ Διεθνοῦς Πανεπιστημίου τῆς Ἑλλάδος. Ἡ τιμή αὐτή διαβαίνει, ἐν τῷ προσώπῳ ἡμῶν, πρός τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον, τήν Ἁγίαν τοῦ Χριστοῦ Μεγάλην Ἐκκλησίαν, τήν «ἄρχουσαν καί πάσχουσαν» καί διακονοῦσαν ἀδιαπτώτως καί θυσιαστικῶς τόν λαόν τοῦ Θεοῦ ἐπί δεκαεπτά αἰῶνας καί φυλάσσουσαν ἀμετακινήτως τά ὅσια καί τά ἱερά τοῦ Γένους.
Παγκοσμίως γνωσταί εἶναι σήμερον αἱ πρωτοβουλίαι τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας διά τήν προστασίαν τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος, τό ὁποῖον ἀπειλεῖται εἰς τήν ἐποχήν μας ὅσον ποτέ κατά τό παρελθόν. Αἱ οἰκολογικαί αὗται δράσεις ἡμῶν εἶχον ἐντυπωσιακόν εὖρος καί δαψιλῆ καρποφορίαν. Ὠργανώθησαν διεθνῆ συνέδρια, θεολογικά καί περιβαλλοντικά σεμινάρια, ἐννέα διεθνῆ οἰκολογικά διεπιστημονικά καί διαθρησκειακά συμπόσια ἐν πλῷ μέ τήν συμμετοχήν πολιτικῶν προσωπικοτήτων, ἐκπροσώπων Ἐκκλησιῶν καί θρησκειῶν, θεολόγων, περιβαλλοντολόγων καί ἄλλων ἐπιστημόνων, ὑπεγράφησαν κοιναί διακηρύξεις διά τήν προστασίαν τοῦ περιβάλλοντος καί ἐπραγματοποιήθησαν ποικίλαι δράσεις μέ μεγάλην ἐπιτυχίαν καί ἀπήχησιν. Δέν ἀπηυθύνθημεν μόνον πρός τούς ὀρθοδόξους πιστούς, οὔτε μόνον πρός τούς χριστιανούς ἤ τούς πιστούς ἄλλων θρησκειῶν, ἀλλά πρός κάθε ἄνθρωπον καλῆς θελήσεως, ἐκφράζοντες τήν ἐμπιστοσύνην ἡμῶν εἰς τήν ὑπευθυνότητα τοῦ κάθε ἀνθρώπου καί ἐπιζητοῦντες τήν συμβολήν του. Θεωροῦμεν ἰδιαιτέρως σημαντικόν, ὅτι εὕρομεν ἀνταπόκρισιν εἰς τήν νέαν γενεάν, ἡ ὁποία προσδοκᾷ ἕνα κόσμον, πού θά λειτουργῇ ὡς πραγματικός «οἶκος» τοῦ ἀνθρώπου, καί ἔμαθε νά ἀγωνίζεται διά τόν σκοπόν αὐτόν.
Εἴμεθα ὑπερήφανοι διά τό γεγονός ὅτι τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον εἶναι ἡ πρώτη χριστιανική Ἐκκλησία, ἡ ὁποία ἔδωκε τοιαύτην ἔμφασιν εἰς τό οἰκοφιλικόν μήνυμα τοῦ Χριστιανισμοῦ καί ἀνέδειξε τάς οἰκολογικάς διαστάσεις τοῦ εὐχαριστιακοῦ καί ἀσκητικοῦ ἤθους τῆς Ὀρθοδοξίας. Ἡ ζωή τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ἔμπρακτος σεβασμός καί μέριμνα διά τήν δημιουργίαν καί πηγή τῶν οἰκολογικῶν δραστηριοτήτων της. Ἡ ἐκκλησιαστική ζωή εἶναι ἐφηρμοσμένη οἰκολογία. Ἡ προστασία τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος εἶναι προέκτασις τῶν ὅσων βιοῦνται ἐν τῇ Ἐκκλησία. Οἱ Ἅγιοι καί οἱ Μάρτυρες τῆς πίστεως, ἡ λειτουργική ζωή, ὁ ἀσκητισμός καί ὁ μοναχισμός, ἡ ποιμαντική διακονία, ἡ σταυροαναστάσιμος βιοτή τῶν πιστῶν, ὁ ἄσβεστος πόθος τῆς αἰωνιότητος, συγκροτοῦν μίαν κοινωνίαν προσώπων, διά τήν ὁποίαν ἡ φυσική πραγματικότης δέν εἶναι δυνατόν νά ἀποτελῇ ἀντικείμενον πρός ἐκμετάλλευσιν, χρηστικόν ὑλικόν διά τάς ἀνθρωπίνας ἀνάγκας, ἀλλά εἶναι «καλή λίαν» δημιουργία τοῦ Θεοῦ. Ἐν τῇ ἐννοίᾳ ταύτῃ, τό ἐνδιαφέρον τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου διά τό περιβάλλον δέν ὑπῆρξε μία περιστασιακή ἀντίδρασις εἰς τήν σύγχρονον οἰκολογικήν κρίσιν. Αὐτή ἦτο μόνον ἡ ἀφορμή διά νά ἀναπτύξῃ ἐπικαίρως καί νά ἀναδείξῃ τάς οἰκοφιλικάς του ἀρχάς καί παραδόσεις.
Ἐξ ἀρχῆς, ἡ ἡμετέρα Μετριότης προσήγγιζε τήν περιβαλλοντικήν κρίσιν ὡς κοινωνικόν πρόβλημα καί ἀνεφέρετο εἰς τήν συνάφειαν περιβαλλοντικῶν καί κοινωνικῶν προβλημάτων. Προστασία τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος καί σεβασμός τῆς ἀνθρωπίνης ἀξιοπρεπείας εἶναι δύο ὄψεις τοῦ ἰδίου νομίσματος. Εἰς τά Πατριαρχικά μηνύματα διά τήν 1ην Σεπτεμβρίου, Ἑορτήν τῆς Ἰνδίκτου καί «Ἡμέραν Προστασίας τοῦ Περιβάλλοντος», καί εἰς ὅλας τάς σχετικάς παρεμβάσεις μας, τονίζομεν ὅτι ἡ ρίζα τῶν περιβαλλοντικῶν καί τῶν κοινωνικῶν προβλημάτων εἶναι κοινή, ὅτι αὐτά μαρτυροῦν μίαν κρίσιν τῆς ἐλευθερίας μας, μίαν πνευματικήν ἀνατροπήν, ἡ ὁποία ἀπαιτεῖ ἀνάλογον ἀντιμετώπισιν.
Ἡ κλιματική ἀλλαγή, ἡ ὁποία δέν εἶναι «μελλοντικό σενάριο», ἀλλά ἁπτή καί σκληρά πραγματικότης, ἀποδεικνύει τοῦ λόγου τό ἀληθές. Αἱ κοινωνικαί ἐπιπτώσεις τῆς κλιματικῆς ἀλλαγῆς εἶναι ὁραταί καί μετρήσιμοι, μεταξύ αὐτῶν, ἐμφανέστατα, αἱ μεταναστευτικαί ροαί διά κλιματικούς λόγους. Εἶναι γνωστόν ὅτι αἱ κλιματικαί μεταβολαί ὑπῆρξαν πάντοτε αἰτία μετακινήσεων πληθυσμῶν, αἱ ὁποῖαι ἤλλαξαν τόν ροῦν τῆς ἀνθρωπίνης ἱστορίας. Σήμερον, ὁ ἀριθμός τῶν κλιματικῶν μεταναστῶν αὐξάνεται ταχύτατα καί ἐπηρεάζει ἄμεσα τήν ζωήν ἀναριθμήτων ἀνθρώπων. Τό γεγονός ὅτι ἀνέκαθεν ὑπῆρξε κλιματική ἀλλαγή εἰς τόν πλανήτην μας δέν εἶναι λόγος ἐφησυχασμοῦ, διότι εἶναι βέβαιον ὅτι ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος συμβάλλει καθοριστικῶς εἰς τήν ἀλλαγήν αὐτήν, ἡ ὁποία ἐκτυλίσσεται πλέον μέ μεγαλυτέραν ταχύτητα καί ἔντασιν. Ἐπείγει ἡ ἀποτελεσματική ἐνασχόλησις μέ τό φαινόμενον αὐτό καί ἡ ὠργανωμένη παγκόσμιος κινητοποίησις, συνεργασία, ἀλλαγή πλεύσεως, μία ἐνασχόλησις ὄχι μόνον μέ τά ἀποτελέσματα ἀλλά καί μέ τά αἴτια τῆς κρίσεως. Τά «μικρά βήματα» εἶναι σημαντικά, ἀλλά δέν λύουν τό πρόβλημα.
Πάντες εἰς πολλά πταίομεν. Εἶναι βέβαιον, ὅτι ἡ προϊοῦσα ἐπιβάρυνσις τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος, ἡ ραγδαία μείωσις τῆς βιοποικιλότητος, ἡ ἀποψίλωσις τῶν δασῶν, ἡ μόλυνσις τῆς ἀτμοσφαίρας καί τῶν θαλασσῶν, εἶναι συνέπεια ἑνός συγκεκριμένου προτύπου οἰκονομικῆς ἀναπτύξεως, τό ὁποῖον ἀδιαφορεῖ διά τάς οἰκοκαταστροφικάς ἐπιπτώσεις του. Εἶναι ἀπαράδεκτον νά καταστρέφωμεν τούς ὅρους ἐπιβιώσεως καί συμβιώσεώς μας εἰς τό ὄνομα τοῦ κέρδους, νά γίνεται ἡ οἰκολογία θῦμα τῆς οἰκονομίας. Ὡς εἴπομεν πρό ἐτῶν, ἡ οἰκονομική δραστηριότης, ἡ ὁποία δέν σέβεται τόν οἶκον τῆς ζωῆς, τόν πλανήτην μας, δέν εἶναι «οἰκονομία», ἀλλά «οἰκο-ανομία». Τό μέλλον ἀνήκει εἰς τήν «οἰκολογικήν οἰκονομίαν», ἡ ὁποία διακονεῖ τάς πραγματικάς ἀνάγκας τοῦ ἀνθρώπου καί γνωρίζει ὅτι αὐταί ὑπηρετοῦνται μόνον ἐντός ἑνός ἀκεραίου φυσικοῦ περιβάλλοντος.
Ἡ ἁλματώδης ἀνάπτυξις τῆς ἐπιστήμης καί τῆς τεχνολογίας, παρά τά ἀσύλληπτα εὐεργετήματά των διά τόν ἄνθρωπον, φαίνεται ὅτι τροφοδοτεῖ μίαν ἔπαρσιν τοῦ ἀνθρώπου ἔναντι τῆς φύσεως καί ὁδηγεῖ εἰς ποικίλας ἀντικειμενοποιήσεις της. Διά πρώτην φοράν εἰς τήν ἱστορίαν του, ὁ ἄνθρωπος δύναται, διά τῶν πυρηνικῶν ὅπλων, νά ἀφανίσῃ τήν ζωήν ἐπί τῆς γῆς.
Ἡ Ἁγία καί Μεγάλη Σύνοδος τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, (Κρήτη, 2016) σοφῶς καί σαφῶς κατωνόμασε τούς κινδύνους τῆς «ἰδιονομίας τῆς οἰκονομίας» καί προέτεινε μίαν οἰκονομίαν «τεθεμελιωμένην εἰς τάς ἀρχάς τοῦ Εὐαγγελίου» (Ἐγκύκλιος, § 15) καί τήν ἀντιμετώπισιν τοῦ συγχρόνου οἰκολογικοῦ προβλήματος «ἐπί τῇ βάσει τῶν ἀρχῶν τῆς χριστιανικῆς παραδόσεως» (ὅ. π., § 15). Ἡ Σύνοδος, ἡ ὁποία, σημειωτέον, ἐχαρακτήρισε «τήν ἱκανότητα πρός ἐπιστημονικήν ἔρευναν τοῦ κόσμου» ὡς «θεόσδοτον δῶρον εἰς τόν ἄνθρωπον» (Ἡ ἀποστολή τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας εἰς τόν σύγχρονον κόσμον, ΣΤ’, 11), ἀνεφέρθη ἐπίσης εἰς τούς κινδύνους τοῦ ἐπιστημονισμοῦ διά τόν ἄνθρωπον καί τό φυσικόν περιβάλλον: «Ὑπάρχει ὁ κίνδυνος χειραγωγήσεως τῆς ἀνθρωπίνης ἐλευθερίας, χρήσεως τοῦ ἀνθρώπου ὡς ἁπλοῦ μέσου, σταδιακῆς ἀπωλείας πολυτίμων παραδόσεων, ἀπειλῆς ἤ καί καταστροφῆς τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος… Ἡ ἐπιστημονική γνῶσις δέν κινητοποιεῖ τήν ἠθικήν βούλησιν τοῦ ἀνθρώπου, ὁ ὁποῖος, καίτοι γνωρίζει τούς κινδύνους, συνεχίζει νά δρᾷ ὡς ἐάν δέν ἐγνώριζεν. Ἡ ἀπάντησις εἰς τά σοβαρά ὑπαρξιακά καί ἠθικά προβλήματα τοῦ ἀνθρώπου καί εἰς τό αἰώνιον νόημα τῆς ζωῆς αὐτοῦ καί τοῦ κόσμου, δέν εἶναι δυνατόν νά δοθῇ χωρίς μίαν πνευματικήν προσέγγισιν» (Ἐγκύκλιος, § 11). Ὄντως, ὁ ἄνθρωπος καί ἡ φύσις εἶναι πάντοτε περισσότερον ἀπό αὐτό πού δύναται νά συλλάβῃ ἡ ἐπιστήμη. Αὐτό ἀποκαλύπτεται καί ἀπό τό γεγονός ὅτι τό ἀνθρώπινον πρόσωπον ἀνθίσταται σθεναρῶς εἰς κάθε προσπάθειαν ἀντικειμενοποιήσεώς του καί μετατροπῆς του εἰς μετρήσιμον μέγεθος.
Ἐκλεκτοί παρόντες,
Διά τήν ἀντιμετώπισιν τῆς συγχρόνου περιβαλλοντικῆς κρίσεως, ἡ ὁποία τείνει πλέον νά μετατραπῇ εἰς οἰκολογικήν καταστροφήν, εἶναι ἀναγκαία μία κοπερνίκεια στροφή εἰς τήν ἀξιολογίαν μας, μία ριζική ἀλλαγή νοοτροπίας. Εἰς τήν ζωτικήν αὐτήν στροφήν καλοῦνται νά συνεισφέρουν αἱ θρησκεῖαι, αἱ ἱστορικαί αὐταί δυνάμεις τοῦ πνεύματος, αἱ ὁποῖαι ἀπευθύνονται εἰς τόν βαθύτατον ὑπαρξιακόν πυρῆνα τοῦ ἀνθρώπου. Ἡ θρησκευτική πίστις εἶναι ἀντίστασις εἰς τόν τιτανισμόν τοῦ ἀνθρώπου, εἰς τήν μετατροπήν του εἰς «ἀνθρωποθεόν», ὁ ὁποῖος καταργεῖ ὅρους καί ὅρια, αὐτοαναγορεύεται εἰς «πάντων μέτρον» καί ἔχει μετατρέψει τήν φύσιν εἰς μέσον ἱκανοποιήσεως τῶν ἀκορέστων ἀναγκῶν του καί δημιουργίας νέων ἀναγκῶν καί νέων ἱκανοποιήσεων. Τό θέμα τῆς προστασίας τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος ὀφείλει νά καταστῇ κεντρικόν ἀντικείμενον τοῦ διαλόγου τῶν θρησκειῶν καί τῆς διαθρησκειακῆς συνεργασίας.
Ἡ Ὀρθόδοξος Παράδοσις εἶναι ἀνεξάντλητος πηγή ζωτικῶν ἀληθειῶν διά τόν ἄνθρωπον, διά τήν σχέσιν του μέ τόν ἑαυτόν του, μέ τούς συνανθρώπους του καί μέ τόν κόσμον. Ἐπί τῇ βάσει τῶν χριστιανικῶν ἀρχῶν καί τῶν παραδόσεων κατανοοῦμεν τά βαθύτερα πνευματικά αἴτια καί ἀθεάτους διαστάσεις τῶν κοινωνικῶν καί τῶν περιβαλλοντικῶν προβλημάτων. Ἡ ἀλλοτρίωσις τοῦ ἀνθρώπου ἀπό τόν Θεόν ἔχει κοινωνικάς καί κοσμολογικάς ἐπιπτώσεις. Ἡ Ἐκκλησία καί ἡ εὐλογημένη ζωή της ἐνσαρκώνουν τόν τρόπον τῆς ὑπερβάσεως τῶν ἀλλοτριωτικῶν σχέσεων μέ τόν συνάνθρωπον καί τό περιβάλλον, πού εἶναι ἀποτέλεσμα τῆς ἀλλοτριώσεως τοῦ ἀνθρώπου ἀπό τόν Θεόν. Εἰς τήν ζωήν τοῦ πιστοῦ, ἡ ἀγάπη πρός τόν ἀδελφόν καί ἡ οἰκοφιλική συμπεριφορά εἶναι ἀδιαίρετοι. Ἡ ἰδία ἡ ζωή τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ἡ νίκη ἐναντίον ὅλων τῶν δυνάμεων, αἱ ὁποῖαι προκαλοῦν καί τροφοδοτοῦν τήν διάρρηξιν τῶν ἀνθρωπίνων σχέσεων καί τήν καταστροφήν τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος, ὅπως ὁ ἐγωκεντρισμός, ἡ πλεονεξία, ἡ ἀλαζονική αὐτοαποθέωσις τοῦ ἀνθρώπου, ἡ ἀδικία, τό Ἔχειν τοῦ «ἄφρονος πλουσίου», ἡ αὐτοδικαίωσις τοῦ Φαρισαίου καί ἄλλα πολλά.
Μέ αὐτά τά αἰσθήματα καί τούς προβληματισμούς, ἐκφράζομεν ἅπαξ ἔτι θερμάς εὐχαριστίας πρός τό Διεθνές Πανεπιστήμιον Ἑλλάδος καί πρός τό Τμῆμα Δασολογίας καί Φυσικοῦ Περιβάλλοντος διά τήν ἐξαιρετικήν τιμήν, καί πρός πάντας ὑμᾶς διά τήν πρόφρονα παρουσίαν σας, καί ἐπικαλούμεθα ἐφ᾿ ὑμᾶς καί ἐπί τούς ἠγαπημένους σας τήν ζείδωρον χάριν καί τό μέγα ἔλεος τοῦ Θεοῦ τῆς σοφίας καί τῆς ἀγάπης.
Εὐχαριστοῦμεν διά τήν προσοχήν σας!
Ὁμιλία τῆς Α. Θ. Παναγιότητος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ. κ. Βαρθολομαίου κατά τήν ἀνακήρυξίν Του εἰς Ἐπίτιμον Δημότην Δήμου Νέστου καί τήν παρουσίασιν τοῦ τόμου «Ἱερά Θεολογική Σχολή Χάλκης. 50 χρόνια σιωπῆς, προσμονῆς ἐλπίδος» (5 Σεπτεμβρίου 2022)
Μακαριώτατε Μητροπολῖτα Κιέβου καί πάσης Οὐκρανίας κύριε Ἐπιφάνιε,
Τιμιώτατοι ἀδελφοί Ἀρχιερεῖς,
Ἐντιμότατε Δήμαρχε Νέστου κύριε Σάββα Μιχαηλίδη,
Ἐντιμότατοι κ. Πρόεδρε καί Μέλη τοῦ Δημοτικοῦ Συμβουλίου Δήμου Νέστου,
Ἐντιμότατοι ἐκπρόσωποι τῶν Ἀρχῶν,
Ἐντιμολογιώτατοι Ἄρχοντες Ὀφφικιάλιοι,
Τέκνα ἐν Κυρίῳ ἀγαπητά,
Εἶναι μεγάλη χαρά καί τιμή γιά τή Μετριότητά μας νά ἀνακηρύσσεται σήμερα Ἐπίτιμος Δημότης Δήμου Νέστου, ἡ πλειονότης τῶν Δημοτῶν τοῦ ὁποίου κατάγονται ἀπό τίς ἀλησμόνητες πατρίδες, τήν Ἀνατολική Θράκη, τήν Μικρά Ἀσία καί τόν Πόντο. Μᾶς συνδέουν πάμπολλα, τά ὁποῖα καλλιεργοῦνται ἐπιμελῶς καί διασώζονται στή Βασιλίδα τῶν Πόλεων καί ἐδῶ, ἀξίες, πολιτισμός, ἡ πνευματική παρακαταθήκη τῶν πατέρων μας, ἀνεξίτηλα βιώματα καί μοναδικές μνῆμες. Μέ ὅλα αὐτά θά πορευτοῦμε πρός τό μέλλον, μέ αὐτά τά ἀνεκτίμητα, πού διαμόρφωσαν καί διέσωσαν τήν ταυτότητά μας στό παρελθόν, καί ἀνήκουν στόν πυρῆνα τῆς ἰδιοπροσωπίας μας.
Αὐτά τά αἰσθήματα καί ἡ αὐτοσυνειδησία ἐκφράστηκαν, ἀγαπητέ κύριε Δήμαρχε, καί μέ τήν πρωτοβουλία σας καί τήν ἀπόφαση τοῦ Δημοτικοῦ Συμβουλίου, νά ἐπιχορηγηθῇ ἡ μετά χεῖρας ἐντυπωσιακή ἐπετειακή ἔκδοση «Ἱερά Θεολογική Σχολή Χάλκης. 50 χρόνια σιωπῆς, προσμονῆς ἐλπίδος», τήν ὁποία κοσμοῦν οἱ ἐκφραστικώτατες καί ὡραιότατες φωτογραφίες τοῦ κ. Θεμιστοκλέους Φασουλᾶ καί τά κείμενα καί ἡ φροντίδα τῶν λοιπῶν συντελεστῶν τοῦ τόμου. Τούς εὐχαριστοῦμεν ἐκ βάθους καρδίας. Μᾶς συγκίνησαν, μᾶς ἐντυπωσίασαν μέ τήν ποιότητα τῆς συμβολῆς τους καί μέ τήν ἀγάπη τους γιά τή Σχολή μας.
Ἡ Ἱερά Θεολογική Σχολή τῆς Χάλκης εἶναι κομμάτι τῆς καρδιᾶς μας καί οἱ κλειστές πῦλες της, ἤδη ἐπί 51 χρόνια, εἶναι μέγα τραῦμα γιά μᾶς. Τό πνεῦμα τῆς Χάλκης, φορεῖς τοῦ ὁποίου εἶναι ὅλοι οἱ ἀπόφοιτοί της, ἀλλά καί ὅσοι ὑπῆρξαν μαθητές τοῦ Λυκειακοῦ Τμήματός της, ἦταν πνεῦμα ἀπόλυτης πιστότητας στήν Μεγάλη Ἐκκλησία καί στήν ἱερή ἀποστολή της, καί ἦθος ἀνοικτοσύνης πρός τόν ἄνθρωπο καί τόν κόσμο. Ὅλες οἱ γενεές τῶν ὁμογαλάκτων Χαλκιτῶν διδαχθήκαμε τήν ἱερά ἐπιστήμη ὡς «θεολογία ἐν διαλόγῳ» Τό διαλογικό πνεῦμα, τό ὁποῖον οὐδόλως σημαίνει μινιμαλισμό καί ἄγονο συμβιβασμό, εἶναι συνέπεια τῆς χριστιανικῆς μας πίστης καί τῆς ἐντολῆς τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ γιά ἐξαγγελία τοῦ Εὐαγγελίου του εἰς τήν οἰκουμένην. Αὐτό τό πνεῦμα πού ἐνεφύσησε ἡ Χάλκη σέ ἐμᾶς εἶναι σήμερα τό ζητούμενο, ἀφοῦ ὁ εἰλικρινής διάλογος εἶναι ἡ μόνη ρεαλιστική ἐναλλακτική ὁδός καί πρόταση ἀπέναντι στή σύγκρουση τῶν πολιτισμῶν, τόν φονταμενταλισμό καί τή βία. Πουθενά τό Εὐαγγέλιο δέν καλεῖ τούς πιστούς σέ φοβική ἐσωστρέφεια καί ἀδιαφορία γιά τόν πολιτισμό. Ἀντιθέτως, μᾶς προτρέπει νά τοποθετοῦμε τόν λύχνον ὄχι «ὑπό τόν μόδιον», ἀλλά «ἐπί τήν λυχνίαν», γιά νά λάμψῃ καί νά φωτίσῃ. Ὅπως γράφτηκε, «ἡ Ὀρθόδοξη πίστη εἶναι φῶς, καί μόνον ὅ,τι εἶναι φῶς εἶναι Ὀρθοδοξία».
Συνεχίζουμε νά ἀγωνιζώμαστε γιά τήν ἐπαναλειτουργία τῆς Σχολῆς μας. Σέ λίγο καιρό θά ἀρχίσει, μέ τή γενναιόδωρη στήριξη τοῦ Ἐντιμολογιωτάτου Πολιτικοῦ Διοικητοῦ τοῦ Ἁγίου Ὄρους καί Προέδρου τῆς Ἀδελφότητος Ὀφφικιαλίων τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου κ. Ἀθανασίου Μαρτίνου, ἡ ἀνακατασκευή τοῦ ὅλου κτηριακοῦ συγκροτήματος τῆς Σχολῆς. Αὐτό μᾶς δίνει νέες ἐλπίδες. Γνωρίζουμε ὅτι πρέπει νά συνεχίσουμε τίς προσπάθειές μας, πιστεύουμε ὅμως ἀκράδαντα ὅτι τά πάντα εἶναι στά χέρια τοῦ Θεοῦ, τοῦ Δοτῆρος παντός ἀγαθοῦ, ὁ ὁποῖος ὑποσχέθηκε νά εἶναι μαζί μας πάσας τάς ἡμέρας ἄχρι τῆς συντελείας τοῦ αἰῶνος.
Συγχαίρουμε καί εὐχαριστοῦμε ἀκόμη μιά φορά, στό πρόσωπο τοῦ Ἐντιμοτάτου κ. Δημάρχου, τόν Δῆμο Νέστου γιά τήν τιμή τῆς ἀνακηρύξεως τῆς Μετριότητός μας σέ ἐπίτιμο Δημότη καί γιά τή γενναιόφρονα ἐπιχορήγηση τῆς παρούσας ἔκδοσης.
Ἐπαινοῦμε τόν Θεοφιλέστατο Ἡγούμενο τῆς Πατριαρχικῆς καί Σταυροπηγιακῆς Μονῆς Ἁγίας Τριάδος Χάλκης κύριο Κασσιανό καί τή συνοδεία του γιά τή συγκινητική φροντίδα τους γιά τή Σχολή καί τή Μονή τῆς Ἁγίας Τριάδος.
Θερμές εὐχαριστίες καί συγχαρητήρια ἐκφράζουμε καί πάλι στόν κ. Θεμιστοκλέα Φασουλᾶ γιά τό φωτογραφικό ἔργο του καί σέ ὅλους ὅσοι συνεργάσθηκαν γιά τήν ἐπιτυχῆ ὁλοκλήρωση τοῦ ὅλου ἐγχειρήματος τῆς κατάρτισης καί ἔκδοσης τοῦ ἐπετειακοῦ τόμου. Ἐπευλογοῦμε πάντοτε κάθε προσπάθεια, πού συμβάλλει στή διάσωση τῆς ἱστορίας μας, τῶν ἀξιῶν μας, τοῦ πολιτισμοῦ μας.
Εὐχαριστοῦμε ὅλους σας γιά τήν πρόφρονα καί τιμητική παρουσία σας στήν σημερινή ἐκδήλωση. Ὅλα τά καλά τοῦ Θεοῦ γιά ἐσᾶς καί τούς ἀγαπημένους σας.
Ὁμιλία τῆς Α. Θ. Παναγιότητος τοῦ Οἰκουμενκοῦ Πατριάρχου κ. κ. Βαρθολομαίου εἰς ἐκδήλωσιν τοῦ Ἐπιμελητηρίου Καβάλας περί Θρησκευτικοῦ Τουρισμοῦ (Καβάλα, 6 Σεπτεμβρίου 2022)
Μακαριώτατε Μητροπολῖτα Κιέβου καί πάσης Οὐκρανίας κύριε Ἐπιφάνιε,
Ἱερώτατε Μητροπολῖτα Διδυμοτείχου, Ὀρεστιάδος καί Σουφλίου κ. Δαμασκηνέ, ἐκπρόσωπε τοῦ Μακαριωτάτου Ἀρχιεπισκόπου Ἀθηνῶν καί πάσης Ἑλλάδος κ. Ἱερωνύμου,
Τιμιώτατοι ἀδελφοί Ἀρχιερεῖς, μέ ἐπικεφαλῆς τόν Ἱερώτατον Μητροπολίτην Φιλίππων, Νεαπόλεως καί Θάσου, ποιμενάρχην τῆς θεοσώστου ταύτης Ἐπαρχίας,
Ἐντιμότατε κύριε Πρόεδρε τοῦ Ἐπιμελητηρίου Καβάλας,
Ἐντιμότατοι ἐκπρόσωποι τῶν Ἀρχῶν,
Ἐντιμολογιώτατοι Ἄρχοντες Ὀφφικιάλιοι,
Τέκνα ἐν Κυρίῳ ἀγαπητά,
Μέ πολλή χαρά ἀπευθυνόμαστε πρός τή σύναξη αὐτή τοῦ Ἐπιμελητηρίου Καβάλας, γιά νά μεταφέρουμε πρῶτα τήν εὐλογία τῆς Μητρός Ἐκκλησίας τῆς Κωνσταντινουπόλεως πρός ὅλους σας καί νά σᾶς παρακαλέσουμε νά μήν λησμονῆτε στίς προσευχές σας τήν «πνευματική μάνα» τοῦ Γένους μας, τή Μεγάλη τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησία.
Τό θέμα τοῦ «θρησκευτικοῦ τουρισμοῦ» πού ἀπασχολεῖ τή σημερινή μας συνάντηση, βρίσκεται παντοῦ στήν ἐπικαιρότητα. Ἐμεῖς βλέπουμε στήν Τουρκία συνεχῶς δημοσιεύματα, τά ὁποῖα καταγράφουν τίς πρωτοβουλίες τῶν Δημάρχων νά ἀναστηλώσουν ἐρειπωμένες ἐκκλησίες στήν περιοχή τους καί νά τίς ἀξιοποιήσουν γιά τήν προσέλκυση ἐπισκεπτῶν.
Εἶναι γεγονός ὅτι ὁ θρησκευτικός τουρισμός μετατρέπει τό προσκύνημα καί τήν ἱερά ἀποδημία σέ ἐκδρομή καί σέ ταξίδι ἀναψυχῆς. Ἡ μαζικότητα καί ἡ ὅλη ὀργάνωση μέ βάση τήν ψυχαγωγία μᾶλλον δέν εὐνοοῦν τή διάσωση τῆς πνευματικῆς διάστασης.
Βεβαίως, καί ἐδῶ δέν πρέπει νά κρίνωνται τά πράγματα ξεκινώντας ἀπό τήν ἀρχή «ὅλα ἤ τίποτε». Γιά πολλούς ἀνθρώπους, ὁ θρησκευτικός τουρισμός κάνει πραγματικότητα τό ὄνειρο νά ἐπισκεφθοῦν, νά γνωρίσουν ἀπό κοντά ἕνα ἱερό τόπο, κάτι πού χωρίς αὐτή τή δυνατότητα θά ἦταν ἀνέφικτο. Καί εἶναι σίγουρο, ὅτι οἱ ἄνθρωποι αὐτοί θά βροῦν τρόπο νά ζήσουν τήν ἐπίσκεψη ὡς γνήσιοι προσκυνητές, καί ἴσως νά βοηθήσουν καί νά ἐμπνεύσουν καί ἄλλους νά ἀνακαλύψουν τό νόημα τοῦ προσκυνήματος.
Δέν εἶναι πάντως σπάνιο, ἐκδρομεῖς νά μετατρέπωνται σέ προσκυνητές, νά ἀποκαλύπτωνται σέ αὐτούς, μέσα στό ἱερό χῶρο, βαθειές ἀλήθειες, νά ἀνοίγῃ ἡ πύλη τοῦ οὐρανοῦ. Ἡ ἐπίσκεψη στά θαυμαστά μνημεῖα τῆς πίστεως, τῆς εὐσεβείας καί τῆς ὀρθόδοξης φιλοκαλίας, τά ὁποῖα ἐκπέμπουν ἱερότητα καί φῶς, ἀγγίζει τίς εὐαίσθητες χορδές κάθε ψυχῆς. Ποιός ἆραγε ἀποχωρεῖ ἀπό ἕνα μοναστήρι, ἀπό ἕνα βυζαντινό ναό, ἀπό τό κελλί ἑνός Ἁγίου, ἀπό τόν τόπο μαρτυρίου ἑνός ἀθλητοῦ τῆς πίστεώς μας, χωρίς νά ἔχῃ συγκλονισθῆ; Πιστεύουμε ὅτι εἶναι καί γιά τήν εἰκόνα τῶν ὑπευθύνων τοῦ θρησκευτικοῦ τουρισμοῦ ἰδιαιτέρως σημαντικό νά μή λησμονοῦν ὅτι ἡ ἐπίσκεψη πρέπει νά συμβάλῃ καί στήν πνευματική ὠφέλεια τῶν ἀνθρώπων ἤ τουλάχιστον νά μήν τήν ἀγνοῇ ἤ νά τήν ἀκυρώνῃ. Ὅπως ἔχουμε τονίσει πρό καιροῦ, ἡ ἐπίσκεψη στά ἐκκλησιαστικά μνημεῖα μας πρέπει νά εἶναι ὁ πυρήνας τοῦ προγράμματος καί ὄχι τό ἄθυρμα ἄλλων ψυχαγωγικῶν καί καταναλατικῶν δραστηριοτήτων.
Οἱ διοργανωτές τέτοιων ταξιδιῶν, ταξιδιωτικά Γραφεῖα, Σύλλογοι, Μητροπόλεις, ἐνορίες καί ὅσοι φιλοξενοῦν τούς ἐπισκέπτες καί προσκυνητές, πρέπει νά συνειδητοποιήσουν τή διαφορά μεταξύ τῆς ἱερᾶς ἀποδημίας καί τῆς τουριστικῆς ἐξόρμησης. Πάντως, γιά τήν Ἐκκλησία, ὁ χῶρος τῶν ἱερῶν ἀποδημιῶν καί τοῦ θρησκευτικοῦ τουρισμοῦ μπορεῖ νά ἀναδειχθῇ σέ εὐκαιρία ποιμαντικῆς παρέμβασης, πού προσφέρει πολλές δυνατότητες παρουσίας καί μαρτυρίας στό σύγχρονο κόσμο. Εἶναι ἐντυπωσιακό, ὅτι τό ζήτημα τῶν ἱερῶν ἀποδημιῶν εἶχε συμπεριληφθῇ στόν ἀρχικό μακροσκελῆ κατάλογο τῶν θεμάτων τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, πού εἶχε καταρτίσει ἡ Α’ Πανορθόδοξος Διάσκεψις τῆς Ρόδου τό ἔτος 1961. Ἀπλῶς, τότε δέν ὑπῆρχε ἀναφορά στόν «θρησκευτικό τουρισμό», ἀλλά στήν «ἀνάπτυξη τοῦ ἔθους τῶν Ὀρθοδόξων ὁδοιποριῶν πρός τά ἁπανταχοῦ Ἱερά Προσκυνήματα».
Μέ αὐτές τίς σκέψεις, εὐχαριστοῦμε γιά τήν πρόσκληση νά συμμετάσχουμε στήν ἐκδήλωσή σας. Εὐχόμαστε ἐπιτυχία στίς σχετικές δραστηριότητές σας, στό πνεῦμα καί τῶν ὅσων ἀναφέραμε, καί ἐπικαλούμαστε γιά ἐσᾶς, τούς συνεργάτες καί τούς οἰκογενεῖς σας ὅλα τά σωτηριώδη δωρήματα τοῦ Θεοῦ τῆς ἀγάπης.
Εὐχαριστοῦμε καί πάλιν!
Ὁμιλία τῆς Α.Θ. Παναγιότητος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου, κατά τήν μεγάλην μουσικήν ἐκδήλωσιν διά τήν Νεότητα εἰς τό ἀρχαῖον θέατρον τῶν Φιλίππων (5 Σεπτεμβρίου 2022)
Μακαριώτατε Μητροπολῖτα Κιέβου καί πάσης Οὐκρανίας κύριε Ἐπιφάνιε,
Ἱερώτατε Μητροπολῖτα Διδυμοτείχου, Ὀρεστιάδος καί Σουφλίου κ. Δαμασκηνέ, ἐκπρόσωπε τοῦ Μακαριωτάτου Ἀρχιεπισκόπου Ἀθηνῶν καί πάσης Ἑλλάδος κ. Ἱερωνύμου,
Ἱερώτατε Μητροπολῖτα Φιλίππων, Νεαπόλεως καί Θάσου, ποιμενάρχα τῆς θεοσώστου ταύτης Μητροπόλεως κύριε Στέφανε καί λοιποί Ἱερώτατοι καί Θεοφιλέστατοι ἀδελφοί Ἀρχιερεῖς,
Ἐξοχώτατε κ. Ὑπουργέ,
Ἐντιμότατοι Ἀρχοντες τοῦ τόπου,
Ἐντιμολογιώτατοι Ἄρχοντες Ὀφφικιάλιοι,
Ἀγαπητοί νέοι καί νέες,
Τέκνα ἡμῶν ἐν Κυρίῳ ἀγαπητά,
Ἡ συνάντηση καί ἡ ἐπικοινωνία τοῦ Πατριάρχου μέ τούς νέους τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Φιλίππων, Νεαπόλεως καί Θάσου, πού ἐγγυῶνται τό μέλλον τῆς τοπικῆς Ἐκκλησίας, δημιουργεῖ ἐκλεκτά αἰσθήματα χαρᾶς καί συγκίνησης. Στήν πρόσκληση τοῦ ποιμενάρχου σας Ἱερωτάτου Μητροπολίτου κ. Στεφάνου, νά ἀπευθύνουμε λόγον πατρικόν στά ἐλπιδοφόρα τέκνα τῆς Ἐκκλησίας, «μέ προθυμία εὐθυδρομήσαμεν», ὅπως τότε καί ὁ Ἀπόστολος Παῦλος, ἀπό τήν Τρωάδα, καί μάλιστα στόν ἴδιο ἱστορικό τόπο, στούς Φιλίππους, ἀπό τούς ὁποίους ἀναδύεται μέχρι σήμερα εὐωδία πνευματική, σφραγισμένη μέ τίς προσευχές καί τό κήρυγμα τοῦ Ἀποστόλου τῶν Ἐθνῶν.
Ἡ νέα γενιά ἐξ ἀρχῆς βρισκόταν στό κέντρο τῆς μέριμνας καί τοῦ ποιμαντικοῦ ἐνδιαφέροντος τῆς Ἐκκλησίας. Στίς μέρες μας, αὐτή ἡ στοργή καί φροντίδα γιά τή νεότητα ἀποτυπώθηκε καί στίς ἀποφάσεις τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, πού πραγματοποιήθηκε στήν Κρήτη τόν Ἰούνιο τοῦ 2016. Στήν Ἐγκύκλιο τῆς Συνόδου διαβάζουμε τά ἑξῆς: «Ἡ Ἐκκλησία προσφέρει εἰς τούς νέους ὄχι ἁπλῶς ῾βοήθειαν᾿, ἀλλά τήν ῾ἀλήθειαν᾿ τῆς θεανθρωπίνης καινῆς ἐν Χριστῷ ζωῆς. Οἱ ὀρθόδοξοι νέοι ὀφείλουν νά συνειδητοποιήσουν ὅτι εἶναι φορεῖς τῆς μακραίωνος καί εὐλογημένης παραδόσεως τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, ταυτοχρόνως δέ καί οἱ συνεχισταί αὐτῆς, οἱ ὁποῖοι θά διαφυλάσσουν θαρραλέως καί θά καλλιεργοῦν μέ δυναμισμόν τάς αἰωνίους ἀξίας τῆς Ὀρθοδοξίας, γιά νά δίδουν τήν ζείδωρον χριστιανικήν μαρτυρίαν. Ἐξ αὐτῶν θά ἀναδειχθοῦν οἱ μελλοντικοί διάκονοι τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ. Οἱ νέοι, λοιπόν, εἶναι ὄχι ἁπλῶς τό ῾μέλλον᾿ τῆς Ἐκκλησίας, ἀλλά καί ἡ ἐνεργός ἔκφρασις τῆς φιλοθέου καί φιλανθρώπου ζωῆς αὐτῆς ἐν τῷ παρόντι» (§ 8).
Στό πλαίσιο τῆς ποιμαντικῆς μέριμνας τῆς Ἐκκλησίας γιά τή νεότητα, ἡ Σύνοδος ἐπεσήμανε καί τά μεγάλα προβλήματα πού δημιουργοῦν σέ αὐτήν οἱ νέες ἰδεολογικές τάσεις στόν χῶρο τῆς παιδείας καί τῆς ἀγωγῆς: «Ἐφ᾽ ὅσον ἡ παιδεία ἀναφέρεται ὄχι ἁπλῶς εἰς ὅ,τι εἶναι, ἀλλ’ εἰς αὐτό τό ὁποῖον ὀφείλει νά εἶναι ὁ ἄνθρωπος καί εἰς τό περιεχόμενον τῆς εὐθύνης του, εἶναι αὐτονόητον ὅτι ἡ εἰκών, τήν ὁποίαν ἔχομεν διά τόν ἄνθρωπον καί διά τό νόημα τῆς ὑπάρξεώς του, καθορίζει τήν ἄποψίν μας καί διά τήν παιδείαν του. Τό κυρίαρχον σήμερον ἐκκοσμικευμένον ἀτομοκεντρικόν ἐκπαιδευτικόν σύστημα, τό ὁποῖον ταλανίζει τήν νέαν γενεάν, προβληματίζει καί τήν Ὀρθόδοξον Ἐκκλησίαν…. Εἰς τόν κατηχητικόν αὐτῆς λόγον, ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία καλεῖ φιλοστόργως τόν λαόν τοῦ Θεοῦ, ἰδίᾳ δέ τούς νέους, εἰς ἐνσυνείδητον καί ἐνεργόν συμμετοχήν εἰς τήν ζωήν τῆς Ἐκκλησίας, καλλιεργοῦσα εἰς αὐτούς τόν «ἄριστον πόθον» τῆς ἐν Χριστῷ ζωῆς» (ὅ. π., § 9).
Στίς ἀποφάσεις τῆς Συνόδου ὑπογραμμίζεται, ἐπίσης, ἡ μεγάλη ἀξία τῆς οἰκογενείας γιά τήν ἀνατροφή τῶν τέκνων. Ἡ Ἐκκλησία πάντοτε στήριζε τόν ἱερό θεσμό τοῦ γάμου, ὡς τῆς «ἀκατάλυτης ἀγαπητικῆς ἑνώσεως ἀνδρός καί γυναικός», ἀναδεικνύοντας τόν μυστηριακό χαρακτῆρα του.
Ἡ Μετριότης μας, ἀγαπητά μας παιδιά, ὁ Πατριάρχης σας, γνωρίζει ὅτι ὑπάρχει σήμερα στόν κόσμο μιά πνευματική κρίση, ἡ ὁποία δοκιμάζει τίς ἀντιστάσεις τῶν ἀνθρώπων, ἰδίως τῶν νέων. Ἐπιτρέψατέ μου νά ἐπικαλεσθῶ τά σοφά λόγια τοῦ Μεγάλου Βασιλείου, ἀπό τήν Ὁμιλία του πρός τούς νέους τῆς ἐποχῆς του, στήν ὁποία ὑποδεικνύει καί ὑπογραμμίζει τήν κριτική στάση πού ἔπρεπε να κρατοῦν οἱ νέοι ἀπέναντι σέ ὅσες διδαχές δέν ἦταν σύμφωνες μέ τή χριστιανική διδασκαλία: Λέγει ὁ Μέγας Βασίλειος: «Πολλοί λόγοι μέ κάνουν νά σᾶς δώσω αὐτές τίς συμβουλές … Ἔχω πλούσια πεῖρα στίς ἀνθρώπινες καταστάσεις. Μπορῶ, λοιπόν, σέ αὐτούς πού πρωτομπαίνουν στό στάδιο τῆς ζωῆς νά δείξω τόν ἀσφαλέστερο καί δημιουργικότερο δρόμο, πού εἶναι αὐτός τοῦ Θεοῦ. Ὁ δρόμος τοῦ Θεοῦ. Ἀπό τήν ἄποψη τῆς συγγένειας ἔρχομαι εὐθύς μετά τούς γονεῖς σας, γι᾽ αὐτό καί σᾶς ἀγαπῶ ὅμοια μέ ἐκείνους. Καί ἐσεῖς μέ βλέπετε, ὡσάν πατέρα σας, ἔτσι θαρρῶ. Ἄν, λοιπόν, δεχθεῖτε μέ προθυμία τά λόγια μου, νά ἀναπτύξετε ὥριμη προσωπική κρίση, θά ἀνήκετε στήν κατηγορία τῶν ἀρίστων ἀνθρώπων, πού μποροῦν ἐλεύθερα νά ἐπιλέγουν τό ὠφέλιμο, διαφορετικά θά περιπλανηθεῖτε σέ δρόμους ὀδυνηρούς γιά τήν προσωπικότητά σας».
Οἱ πατρικές συμβουλές τοῦ μεγάλου αὐτοῦ Πατέρα τῆς Ἐκκλησίας ἀνακαλοῦν στή μνήμη μου τούς δικούς μου σαρκικούς γονεῖς, στήν Ἴμβρο, καθώς καί τούς διδασκάλους καί τούς πνευματικούς μου πατέρες. Ὅλοι ἦσαν ἄνθρωποι ἐλπίδος καί ἀγάπης. Προσπάθησαν νά ἐμφυσήσουν σέ μένα τό πνεῦμα τοῦ Θεοῦ καί τήν ἀμετακίνητη προσήλωση στήν Ἐκκλησία καί στά γράμματα. Τούς εὐγνωμονῶ ὅλους ἀπό καρδίας καί προσεύχομαι στόν Θεό νά εἶναι αἰωνία ἡ μνήμη τους. Παράλληλα, ὀφείλω μεγάλη εὐγνωμοσύνη καί στόν π. Ἀστέριο, τόν ταπεινό καί εὐλαβῆ ἱερέα τοῦ χωριοῦ μου, ἀπό τόν ὁποῖο διδάχθηκα τό πνευματικό μεγαλεῖο τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς καί τῆς Θείας Λειτουργίας. Τό σπουδαῖο ἐκκλησιαστικό ἀνάστημα, τό ὁποῖο καθόρισε τήν ἐκκλησιαστική μου ζωή, ἦταν βεβαίως ὁ ἀείμνηστος Μητροπολίτης Χαλκηδόνος Μελίτων, ἀρχικά Ἴμβρου καί Τενέδου, σοφός καί διορατικός γιά τό μέλλον τῆς Μεγάλης τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας καί τῆς Ὀρθοδοξίας ἐν γένει.
