Αρχιμ. Μιχαήλ Χαρ. Σταθάκης
Το δέκατο έκτο κατά σειρά αφιέρωμα στον άγιο Μιχαήλ τον Χωνιάτη έχει τον τίτλο «Ο Αρχιτέκτων» και τούτο διότι θα διαπιστώσουμε μελετώντας τα κείμενα που ακολουθούν ότι ο άγιος είχε εκτιμήσει σωστά την ιστορική συγκυρία και είχε εικάσει τα μέλλοντα ορθότατα, πλεονέκτημα που του έδινε η άριστη γνώση των αρχαίων πραγμάτων, έτσι ώστε να σχεδιάσει την δράση του.
Ο Μητροπολίτης των Αθηνών είναι ο πρώτος ο οποίος χρησιμοποιεί στα κείμενά του περίπου εβδομήντα έξι φορές τους όρους Έλλην και Ελλάς απαλλαγμένους εντελώς από το επιφορτισμένο περιεχόμενο που τους καταλόγιζαν μέχρι τότε καθώς ταυτιζόταν ο ειδωλολάτρης-εθνικός με τον Έλληνα. Ο Χωνιάτης βλέπει στη λέξη Έλλην το κοινό συστατικό το οποίο χαρακτηρίζει όλους όσοι μιλούσαν την ίδια γλώσσα και είχαν την ίδια πίστη και κατοικούσαν μια συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή και χρησιμοποίησε τον όρο ως εθνικό γνώρισμα και εθνική ταυτότητα. Χαρακτηριστικός είναι ο διάλογός του με τον ομοεθνή Λέοντα Σγουρό αλλά εξίσου χαρακτηριστικό είναι ότι αν όχι για πρώτη φορά τουλάχιστον από τις αρχαιότερες αναφορές στον αυτοκράτορα Βασίλειο Β΄ τον Μακεδόνα ως Βουλγαροκτόνο, είναι εκείνη του Χωνιάτη.
Ακολουθούν τρία κείμενα. Το πρώτο με τίτλο «Δημήτρης Πικιώνης (1887-1968)», του Kenneth Frampton που δημοσιεύτηκε στον τόμο Dimitris Pikionis, Architect 1887–1968: A Sentimental Topography (Λονδίνο: Architectural Association, 1989), αναδεικνύει την διορατική ματιά του αρχιτέκτονα που δεν χτίζει απλά για να καλύψει ανάγκες αλλά οικοδομεί χρησιμοποιώντας το αρχιτεκτόνημα ως εικαστική γλώσσα για να καλύψει τις ανάγκες και τις λειτουργίες μιας κοινωνίας, εν προκειμένω όπως την έβλεπε ο Χωνιάτης να προετοιμάζεται να πέσει στις αγκάλες της Σταυροφορικής μανίας.
Το δεύτερο είναι απόσπασμα από το εκτενές άρθρο του Στάθη Κουρνιώτη «Η πτώση μιας αυτοκρατορίας. Ένα έθνος γεννιέται» στο οποίο ο μελετητής πολύ εύστοχα παρατηρεί ότι ο άγιος μαζί με μια ομάδα λογίων ιεραρχών και λαϊκών οργανώνουν ένα κοινωνικοοικονομικό δίκτυο, ανταλλάσσουν επισκέψεις και ιδέες και κάνουν κατανοητό σε εμάς ότι ήταν οι πρώτοι που κατάλαβαν ότι και αν η Κωνσταντινούπολη ερχόταν πάλι στα χέρια των Βυζαντινών δεν είχε πολύ χρόνο μπροστά της μέχρι να υποκύψει στον επόμενο ισχυρό αντίπαλο. Ο μελετητής θεωρεί πολύ σωστά ότι η ομιλία που εκφώνησε ο άγιος Μιχαήλ στον Μητροπολιτικό Ναό του Ευρίπου, δηλαδή στον σημερινό Καθεδρικό Ναό της Χαλκίδας, την Αγία Παρασκευή, μάλλον περί το 1186 όταν έγιναν και τα εγκαίνιά του, αποτελεί την επίσημη πρώτη για την παρουσίαση της ιδέας του Νέου Ελληνισμού!
Σε μια εποχή όπου η πόλη απομακρύνεται από την θάλασσα και οχυρώνεται, γίνεται περίκλειστη με υψηλά τείχη ώστε να προστατεύεται από τους επιδρομείς, πειρατές και λοιπούς, ο άγιος Μιχαήλ εκφωνεί το τρίτο κείμενο που θα παραθέσουμε, το οποίο δημοσίευσε ο Σπυρίδων Λάμπρος, στο έργο του «Μιχαήλ Ακομινάτου του Χωνιάτου τα σωζόμενα». Η ομιλία επιγράφεται «Ὁμιλία ἐπιστάντος τῷ κατ’ Εὔβοιαν Εὐρίπῳ» και παρατίθεται σε ελεύθερη απόδοση. Να υπενθυμίσουμε ότι τότε η Επισκοπή του Ευρίπου (Χαλκίδος) ανήκε στην Μητρόπολη των Αθηνών.
