Του Δρ Συμεών Σολταρίδη
Η συγκέντρωση πολλών ορθοδόξων ναών και εκπροσώπων άλλων ορθοδόξων εκκλησιών όπως των Ιεροσολύμων, της Βουλγαρίας, του Σιναϊτικου μετοχιού πέριξ του Οικουμενικού Πατριαρχείου στο Φανάρι έδειχνε τον επί πλέον σεβασμό στο πρόσωπο του «Πρώτου», τον «σταθερό χώρο συναντήσεων των Πατριαρχών προς επίλυση εκκλησιαστικών θεμάτων» όπως της απόδοσης της Συνοδικής Πατριαρχικής Πράξης προς την Ρωσική Εκκλησία. Πολλές φορές προσέφευγαν στον Θρόνο του Αποστόλου Ανδρέα, στην Πρωτόθρονη Εκκλησία, για τις μεταξύ των Πρεσβυγενών Πατριαρχείων αντιπαλότητες, αλλά και για την εκλογή ακόμη Πατριαρχών. Η συγκέντρωση γύρω από το Οικουμενικό πατριαρχείο ενίσχυε την αίσθηση του ανήκειν, του μέλους της μεγάλης οικογένειας της Ορθόδοξης Εκκλησίας κάτω από την σκέπη του Πρωτόθρονου. Έτσι η παραμονή και η συνύπαρξη στο Φανάρι έδωσε το δικαίωμα η ιστορία να χαρακτηρίζει την περιοχή σαν «Πατριαρχεία».
Για τον επισκέπτη σήμερα του Φαναρίου το ενδιαφέρον του μονοπωλείται από τον Άγιο Γεώργιο και τα πέριξ αυτού ενδιαιτήματα. Καθώς όμως η περιοχή αναπλάθεται και αξιοποιούνται όλα τα ιστορικά χτίσματα, από ιδιωτικές κατοικίες ως δημόσια-δημοτικά κτίρια, οι επισκέπτες, ντόπιοι και ξένοι, αγαπούν να περιηγούνται τουλάχιστον στους παράλληλους προς την παραλία του Κεράτιου δρόμους. Μόλις τριακόσια μέτρα μακριά από την έδρα του Οικουμενικού Θρόνου συναντά κανείς σήμερα έναν ψηλό πέτρινο μαντρότοιχο. Οι περισσότεροι το προσπερνούν χωρίς να γνωρίζουν την ιστορία και τη σημασία αυτού που κρύβει ο ψηλός τοίχος. Το Μετόχι του Παναγίου Τάφου μπορεί για τους τουρίστες να είναι άγνωστο το ιστορικό φορτίο που κουβαλά.
Είναι γνωστό ότι ο Πανάγιος Τάφος διατηρούσε πολλούς αιώνες μετόχια σε πάρα πολλά σημεία της γης. Στην Πόλη διατηρούνται του Αγίου Γεωργίου στο νησί Χάλκη, του Αγίου Γεωργίου στο Φανάρι, του Αγίου Γεωργίου στο Νιχώρι και το αγίασμα της Αγίας Παρασκευής στο Φανάρι.
Η παρουσία του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων στην Κωνσταντινούπολη ανάγεται στα Βυζαντινά χρόνια και συνεχίστηκε μετά την Άλωση με το Χάττι Σερίφ που στάλθηκε από τον Μωάμεθ τον Πορθητή στον Πατριάρχη. Με το ανωτέρω Χάττι Σερίφ ο Πορθητής σημειώνει ότι η Εκκλησία Ιεροσολύμων «δεν θα ενοχλείται υπό ουδενός» και τονίζει ότι «όποιος από τους διάδοχους του θελήσει να ανατρέψει τους πάλαι παρά του Προφήτου και του Ομάρ και των προαπελθόντων βασιλέων ιερούς και υψηλούς ορισμούς να υποπέσει εις την οργήν του Θεού και του Προφήτου».
Σχετικά με το Μετόχι στο Φανάρι αναφερόμενος ο Πατριαρχικός Εκπρόσωπος στην Κωνσταντινούπολη, Αρχιεπίσκοπος Ανθηδώνος κ. Νεκτάριος, είπε ότι «φιλοξένησε πολλούς Πατριάρχες Ιεροσολύμων οι οποίοι βάδισαν μαζί με τους Οικουμενικούς Πατριάρχες για την προάσπιση του Ορθόδοξου πνεύματος και Πίστεως». Εξάλλου συμπληρώνει «αυτό μαρτυρεί και η συχνή συμμετοχή των παρεπιδημούντων στην Πόλη Πατριαρχών Ιεροσολύμων στην Ενδημούσα Σύνοδο του Οικουμενικού Πατριαρχείου καθώς σε πολλές Πατριαρχικές πράξεις στις οποίες συνυπογράφουν επί καιρίων ζητημάτων της Εκκλησίας».
Τα μετόχια αποτελούν ζωντανές πηγές, «κοιτίδες παιδείας», αφού σε πολλά από αυτά λειτούργησαν σχολεία, Αρρένων και Θηλέων. Ακόμη και σημαντικές βιβλιοθήκες όπως η Αγιοταφική βιβλιοθήκη Φαναρίου, στην οποία υπήρχαν εκατοντάδες χειρόγραφα, παλαίτυπα βιβλία μεταξύ των οποίων και το «παλίμψηστο χειρόγραφο του Αρχιμήδη.
Η ύπαρξη δεκάδων εγγράφων στην βιβλιοθήκη του Μετοχιού αποδεικνύεται και από τις επιστολές που στάλθηκαν στα μέσα του 1890 από το Φανάρι προς τον Πατριάρχη Διόδωρο για να αποδοθούν τα έγγραφα στο αρχειοφυλάκιο του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Επίσης μία άλλη επιστολή είναι αυτή που στέλνεται από τον Οικουμενικό Πατριάρχη προς τον Πατριάρχη Ιεροσολύμων και ζητείται να προστατευτούν τα χειρόγραφα που υπάρχουν στην αγιοταφική βιβλιοθήκη και να περισυλλέγουν όλα όσα βρίσκονται σε ενορίες.
Η αγαστή συνεργασία μεταξύ των δύο Πατριαρχείων φαίνεται και από την εκλογή από την σύνοδο του Φαναρίου στην οποία συμμετείχαν και αρχιερείς του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων, του Πατριάρχη Νεκτάριου.
Το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων βρίσκονταν δια των εκπροσώπων του στην Πόλη και συνεργάζονταν με το Οικουμενικό σε θέματα Θεολογικά, εκκλησιολογικά και τάξης. Ιστορικά αποδεικνύεται ότι η σχέση του ήταν αγαστή με την Πρωτόθρονη Εκκλησία ακόμη και σε περιόδους που το Φανάρι ζητούσε από την Εξαρχία λύση σε κάποια διοικητικά θέματα.
Στο διάβα των αιώνων οι σχέσεις του Οικουμενικού Πατριαρχείου και του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων, παρά τις δυσκολίες και τις αντιξοότητες που παρουσιάζονται από καιρού εις καιρόν, παραμένουν σταθερά αδελφικές. Τα μετόχια στην Πόλη βοηθούν στη σύζευξη και τη συνεργασία, γι’ αυτό αποτελούν σημαντικές νησίδες ορθόδοξης παράδοσης στην Πόλη, την έδρα του Οικουμενικού Θρόνου και αποδεικνύουν περίτρανα την ενότητα της Ορθόδοξης Εκκλησίας μέσα στους αιώνες, την Οικουμενικότητα του Θρόνου μέσα στην παράδοση αλλά στη σύγχρονη πραγματικότητα. Η χοροστασία του Παναγιωτάτου Οικουμενικού Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίου στις θρονικές εορτές του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων αλλά και τα συλλείτουργα του Αρχιεπισκόπου Ανθηδώνος, του εκπροσώπου του Πατριάρχη Ιεροσολύμων στην Πόλη, κ. Νεκταρίου, αποτελούν τη συνέχεια μιας παράδοσης αιώνων, μια ζωντανή απόδειξη της στενής σχέσης του Οικουμενικού Θρόνου με τα αδελφά Πατριαρχεία.
