Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου
«…Και μη μεθύσκεσθε οίνω εν ω εστιν ασωτία» (Εφεσ. ε’,18).
Η προτροπή του Αποστόλου Παύλου προς τους Χριστιανούς της Εφέσου είναι κάτι παραπάνω από σαφής: Μη μεθάτε με κρασί, γιατί η κατάσταση της μέθης συνιστά ασωτία και διαφθορά. Με το μεθύσι ο άνθρωπος χάνει τη νηφαλιότητά του, εκτρέπεται στην ακολασία, γίνεται, δηλαδή, οινόφλυξ και οινοβαρής, ευάλωτος σε κάθε άλλο πάθος. Ο οίνος προβάλλεται εδώ ως αιτία αμαρτίας.
Όμως, σ’ εκείνους που κατηγορούσαν τον οίνο ως αιτία μέθης, ο ιερός Χρυσόστομος είπε ότι αιτία δεν είναι ο οίνος, αλλά η κακή μας προαίρεση. Τονίζει, μάλιστα, τα εξής χαρακτηριστικά: «Επιπλέον σκέψου, άνθρωπε, που χρησιμοποιήθηκε ο οίνος και φρίξε. Διότι το θεμέλιο των αγαθών της σωτηρίας μας (δηλ. η Θεία Ευχαριστία) επιτελείται δια του οίνου. Γνωρίζουν οι μεμυημένοι αυτό που λέγω». Εκείνοι που κοινωνούν από το Ποτήριο της Ζωής, γνωρίζουν ότι «το Ποτήριο το πνευματικό δεν προξενεί μέθη, δεν παραλύει τη δύναμη του ανθρώπου, αλλά την διεγείρει… Αυτός είναι καινούριος τρόπος μέθης: Δίνει δύναμη στον άνθρωπο, καθιστά τον άνθρωπο εγκρατή και δυνατό, διότι ανέβλυσε από την πνευματική πέτρα (που είναι ο Χριστός)».
Όπως είναι γνωστό στον Μυστικό Δείπνο ο Χριστός προσέφερε το Σώμα Του και το Αίμα Του με την μορφή του άρτου και του οίνου. Με την πράξη αυτή μας υπέδειξε να χρησιμοποιούμε και εμείς στην Θεία Λειτουργία άρτο και οίνο, τα οποία είναι δύο βασικά είδη της τροφής του ανθρώπου. Καλύτερα, ο άρτος και ο οίνος είναι τροφή αποκλειστικά του ανθρώπου.
Προσφέρουμε, λοιπόν, στον Θεό αυτά που δημιουργούν και συντηρούν τη ζωή, δηλαδή τον άρτο και τον οίνο, διότι ο Θεός μας ανταποδίδει τη ζωή. Πρόκειται για μια ευχαριστιακή αντιπροσφορά στον Θεό όλων εκείνων, τα οποία Αυτός μας προσφέρει πολλαπλασίως. Ο άρτος και ο οίνος αγιάζονται και γίνονται Σώμα και Αίμα Χριστού. Και οι πιστοί μεταλαμβάνουν πνευματικής βρώσεως και πόσεως. Τότε, όταν ο άνθρωπος γίνει σύσσωμος και σύναιμος Χριστού, πληρούται μέθης νηφαλίου.
Η μέθη αυτή αποσπά τον άνθρωπο από τα υλικά, τα γήϊνα και εφήμερα. Η μέθη που προκαλεί το Δεσποτικό Ποτήριο είναι «νήφουσα μέθη», δηλ. εγρηγορούσα. «Όσο ο άνθρωπος συστέλλεται, τόσο ο Θεός διαστέλλεται και του προκαλεί τη Θεία και Νηφάλιο Μέθη. Ο γλυκύτατος Θεός που φανερώνεται απαστράπτοντας, είναι ο οίνος ο μυστικός όπου παραμένουν κρυμμένοι όλοι οι θησαυροί της σοφίας και της γνώσεως: ο πέρα από κάθε γνώση λευκολαμπής οίνος της μυστικής γνώσεως. Αρετή σημαίνει φανέρωση του φωτός, της μοσχοβολιάς και ευωδίας του οίνου του μυστικού, θεία αποκάλυψη. Χριστός η ουσία της αρετής» (Ιερομόναχος Συμεών).
Χριστός ο οίνος ο σωτήριος, ο οίνος ο μυστικός, ο οποίος αναβλύζει από την Θεοτόκο:
Ως αγεώργητος, Παρθένε άμπελος,
τον ωραιότατον βότρυν εβλάστησας,
αναπηγάζοντα ημίν, τον οίνον τον σωτήριον,
πάντων τον ευφραίνοντα, τας ψυχάς και τα σώματα (Θεοτοκίον).
Η ύπαρξη ολόκληρη ευφραίνεται από την απόλαυση του οίνου του μυστικού. Πληρούται χάριτος μεθυστικής.
Όπως λένε οι Πατέρες, η σχέση του ανθρώπου με τον Θεό δεν μπορεί να είναι άλλη παρά ερωτική. Ο Χριστός είναι το «κατάλυμα των ανθρωπίνων ερώτων». Γίνεται άνθρωπος, πάσχει και υποφέρει μέχρι σταυρού και θανάτου από άπειρη αγάπη για τον άνθρωπο. Αυτό το μυστήριο του Σταυρού μόνον οι μεθυσμένοι από την αγάπη Του μπορούν να ψαύσουν. «Ο μανικός Του έρως μας παρέχει το βακχευτικό φίλτρο της Νηφάλιας Μέθης» (ιερομόναχος Συμεών). Όταν ο άνθρωπος είναι μεθυσμένος από μια τέτοια αγάπη, τελείως ξένη προς ψυχολογικές κατηγορίες και συναισθηματικές εξάρσεις, τότε θέλει να κεράσει και τους αγαπημένους του. Να τους καταστήσει κοινωνούς μιας «μεθυστικής» πραγματικότητας: «ποτιώ σε από οίνου του μυρεψικού» (θα σε κερνούσα κρασί μυρωμένο), λέει η Νύμφη του Άσματος στον αγαπημένο της.
Η Σοφία του Θεού, δηλαδή ο Χριστός, «εκέρασεν εις κρατήρα τον εαυτής οίνον… έλθετε και πίετε οίνον, ον κεκέρακα υμίν. Απολίπετε αφροσύνην και ζήσεσθε και ζητήσατε φρόνησιν, ίνα βιώσητε, και κατορθώσητε σύνεσιν εν γνώσει» (Παροιμ. θ’ 1-6). Όντως μέθη νηφάλιος. Που οδηγεί στη Θεογνωσία και όχι στην απώλεια. Μέθη αγαπητική, που εξορίζει την αφροσύνη και καλλιεργεί τη σωφροσύνη, ώστε ο άνθρωπος «θείω βακχευόμενος πνεύματι» να διεξέλθει την ατρύγετο του βίου θάλασσα.
Εγώ ειμί της ζωής η άμπελος
Ο Χριστός στον Μυστικό Δείπνο λέει στους μαθητές του: «Εγώ ειμί η άμπελος, υμείς τα κλήματα» (Ιω. ιε’ 5). Οι Απόστολοι εγκεντρίζονται στον Χριστό. Όπως το κλήμα δεν μπορεί να φέρει καρπό από μόνο του, αν δεν είναι κολλημένο στην κληματαριά, έτσι και οι μαθητές δεν θα έχουν πνευματική καρποφορία, αν δεν είναι ενωμένοι με τον Χριστό. Και επειδή η Εκκλησία είναι Σώμα Χριστού, η ενότητα των πιστών υπογραμμίζεται από την χρήση του οίνου: είναι ένα κράμα που προήλθε από το πάτημα πολλών σταφυλιών που μαζεύτηκαν από διάφορα κλήματα και ποικίλους τόπους.
Ο Χριστός ως Άμπελος είναι ένα από τα πλέον ενδιαφέροντα θέματα της ορθόδοξης εικονογραφίας. Η παράσταση εκφράζει την θεολογία της ενότητας «εν Χριστώ». Και αυτή η ενότητα, που δεν καταργεί την ετερότητα, θεμελιώνεται φυσικά στην αγάπη.
Η σύνθεση είναι συμμετρικά οργανωμένη. Ο Χριστός παριστάνεται ως τη μέση μετωπικός, με απλωμένα τα χέρια σε σχήμα ευλογίας, ενώ στον κορμό της αμπέλου στηρίζεται ανοικτό το Ευαγγέλιο, όπου αναγράφεται το σχετικό χωρίο του Ιωάννου. Σε μικρότερη κλίμακα παριστάνονται οι στηθαίες μορφές των δώδεκα Αποστόλων, κυκλωμένες από τους βλαστούς της Αμπέλου, που καταλήγουν σε τσαμπιά σταφύλια ή σε πλατιά πράσινα φύλλα.
Η αληθινή άμπελος, λοιπόν, είναι ο Χριστός, αλλά είναι επίσης και η Εκκλησία του, που τα μέλη της βρίσκονται σε κοινωνία μαζί Του. Δίχως κοινωνία μαζί Του, οι πιστοί είναι κλαδιά κομμένα από το κλήμα, χωρίς χυμό, άκαρπα, κατάλληλα για τη φωτιά. Σ’ αυτήν την κοινωνία όλοι οι άνθρωποι έχουν κληθεί από την αγάπη του Χριστού. Με την κοινωνία αυτή ο άνθρωπος γίνεται κλαδί της αληθινής αμπέλου. Άλλωστε αυτό είναι και το μυστήριο της αληθινής αμπέλου. Εκφράζει την καρποφόρο ένωση του Χριστού και της Εκκλησίας και τη χαρά που παραμένει τέλεια και αιώνια.Κοινωνία, ενότητα, αγάπη, μέθη νηφάλιος, γνώση αληθής, είναι οι πολύχυμοι καρποί του οίνου του μυστικού. Όταν ο πιστός αξιωθεί αυτών των δωρεών, τότε αναβλύζει από μέσα του αίνος ατελεύτητος για τον οίνο τον μυστικό. Αυτός ο οίνος ούτε παλιώνει ούτε τελειώνει. Είναι εσαεί καινός και ακένωτος: «Συ καινότατον πόμα» (Συμέων Νέος Θεολόγος), «Πόμα καινόν υπέρ λόγον» (Κανών Μ. Πέμπτης): απόλαυση θείου οίνου, που τόσο αυξάνει στον σφοδρό εραστή την επιθυμία γι’ αυτόν, όσο τον μεθά μ’ εκείνη την καλή και νηφάλιο μέθη «δι’ ής τοις ανθρώποις εκ των υλικών προς το θειότερον η έκστασις γίνεται» (Γρηγόριος Νύσσης). Αλλιώς δεν είναι εύκολο να περιφρονήσει κανείς τα φθαρτά και εφήμερα, αλλά ελκυστικά και ηδονικά. Πρέπει να ανταποκριθεί στην κλήση του οίνου του μυστικού: «Μείνατε εν εμοί, ίνα βότρυν φέρητε. Εγώ γαρ ειμί της ζωής η άμπελος».
Τι σχέση μπορεί να έχει ο «θείω βακχευόμενος πνεύματι», με όλους αυτούς τους αλαλαγμούς, τάχα υπέρ της Θείας Μετάληψης; Μπορεί να γίνεται το μυστήριο “πεδίο δημόσιας αντιπαράθεσης”; Μπορεί το «πόμα καινόν υπέρ λόγον» να θέλουν οι πιστοί να το “αποδείξουν”; Οι τοιούτοι αναδεικνύονται άγευστοι της “μυστικής τραπέζης”, ακόμα και αν καταναλώνουν λίτρα Θείας Κοινωνίας.
