Ο ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΠΑΝΩΤΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΤΗΣ ΡΩΣΙΑΣ

Σχολιάζοντας τὴν ἐκκλησιαστικὴ ἐπικαιρότητα 

Ἡ «ἂφρων θυγάτηρ λυπεῖ καὶ μυκτηρίζει τὴν Μητέρα ἑαυτῆς» (Παροιμ. ιδ΄15 καὶ ιζ΄21) 

Τοῦ Ἀριστείδη Πανώτη 

Στὰ μέσα τοῦ 20ου αἰώνα κατὰ τὴν πατριαρχία τοῦ Κων/πόλεως Ἀθηναγόρου (1949-1972) τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο ἂνοιξε τὸν δρόμο τῶν Πανορθοδόξων Διασκέψεων. Μία ἐλπίδα τῶν νέων Θεολόγων ἀναπτερώθηκε καὶ θελήσαμε νὰ στηρίξαμε αὐτὴ τὴ Θεοκίνητη πρωτοβουλία. Τότε χρειάστηκε ἓνα βῆμα καὶ αὐτὸ ἦταν τὸ περιοδικὸ «Ὀρθόδοξη Παρουσία» (1964-1966) ποὺ δημοσιεύθηκαν περισπούδαστα κείμενα καὶ ἂρθρα γιὰ τὴν καλλιέργεια τῆς ἀδελφότητος πρὸς στήριξη τοῦ ἐνιαίου σώματος τῆς Οἰκουμενικῆς Ὀρθοδοξίας. Ὡς ἓνας ἐκ τῶν συνεργατῶν τῆς ἀνακαινιστικῆς αὐτῆς τάσεως καὶ ἀρχισυντάκτης τῆς «Θρησκευτικῆς καὶ Ἠθικῆς Ἐγκυκλοπαιδείας» κλήθηκα καὶ παρηκολούθησα ἐκ τοῦ πλησίον τὶς πρῶτες «Πανορθόδοξες Διασκέψεις» (1961-1964). Μάλιστα τότε τὸ 1965 ἒγραψα τὸ «Χρονικὸν τῆς Γ΄ Πανορθοδόξου Διασκέψεως» Ρόδος 1-15 Νοεμβρίου 1964. (Βλ. περιοδικὸ «Ὀρθόδοξος Παρουσία» τεύχη 3-4, 1964. σ. 196-240 καὶ σὲ ἀνάτυπο). 

Μὲ τὸ δημοσίευμά μου αὐτὸ κατέγραψα τὸ χρονικὸ αὐτῆς τῆς Διασκέψεως καὶ κατά σύσταση τοῦ προέδρου τῆς Διασκέψεως μητροπολίτη Ἡλιουπόλεως Μελίτωνα Χατζῆ παρασιώπησα συμβάν ἀπὸ τὸ παρασκήνιό της πρὸς ἀποφυγὴ περιπετειῶν στὸν ἐπίσης πολὺ γνωστό μου ἀπὸ τὸ 1961 τότε ἐπίσκοπο Γιαροσλάβ καὶ μετέπειτα μητροπολίτη τοῦ Λένινγκραντ Νικόδημο Ρότωφ. Ἡ τετραμελὴς ἀντιπροσωπεία τοῦ Πατριαρχείου Μόσχας στὴ Διάσκεψη εἶχε καὶ τὸ 1964 βασικό της σύμβουλο τὸν ἀρχιεπίσκοπο Βρυξελλῶν Βασίλειο Κριβοσέϊν, πρώην Ἁγιορείτη μὲ ἱστορίες στὴν Ἱερὰ Κοινότητα καί μὲ τὸ ἑλληνικὸ κράτος. Βλ.. Θ.Η.Ε. τόμ. 7. στ. 1032-36. Αὐτὸς μὲ τὶς παρεμβάσεις του στὶς συνεδριάσεις συνεχῶς ἀμφισβητοῦσε τὰ ἀπὸ αἰώνων προνόμια καὶ τὸ κῦρος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου καὶ αὐτὴ ἡ στάση του τροχοπεδοῦσε τὶς ἐργασίες τῆς Διασκέψεως, προβλημάτιζε καὶ δυσαρεστοῦσε καὶ τὸν μητροπολίτη Μελίτωνα. Περὶ τὸ τέλος τῶν συνεδριάσεων ἓνα βραδυνὸ στὸ παρὰ τὸν ἱερὸ ναὸ τοῦ «Εὐαγγελισμοῦ» γραφεῖο τοῦ Ἡλιουπόλεως, τὸν ἐπισκέφθηκε ὁ πρόεδρος τῆς ὀργανωτικῆς ὲπιτροπῆς Ρόδου Σπυρίδων Συνοδινὸς μαζί μου γιὰ νὰ ἀκούσουμε τὶς ἐντυπώσεις του γιὰ τὰ γενόμενα τῆς ἡμέρας. 

Ἦταν περὶ τὴν 9η μ.μ. καὶ κτυπᾶ ἡ πόρτα. Ἐμφανίζεται άναστατωμένος ὁ Λένινγκραντ Νικόδημος καὶ ἑμεῖς ἀποχωροῦμε στὸ διπλανὸ γραφεῖο. Ἀκούγαμε ὃμως τὸν κοπετό τοῦ ρώσου άντιπρόσωπου καὶ ἀπορούσαμε! Ὃταν ὁ νυκτερινὸς ἐπισκέπτης ἒφυγε μᾶς κάλεσε ὁ πρόεδρος καὶ μᾶς εἶπε: «Ἧλθε ἀναστατωμένος καὶ παρακάλεσε νὰ άποσοβηθεῖ ἡ δραπέτευση στὴν Ἀμερική τοῦ ἀντιπροσώπου τῆς Τσεχίας ἐπισκόπου Μιχαήλοβιτς Μεθοδίου, γιὰ τὸν ὁποῖο εἶχα εὐθύνη ἀπὸ τὴ Μόσχα καὶ κυρίως γιὰ νὰ ζητήσει συγγνώμη γιά τή στάση τοῦ Κριβοσέϊν. Μοῦ εἶπε: «Εἶναι ὁξύτατος καί πάντα πνεῦμα ἀντιλογίας καὶ ἒδειξε εὐπείθεια στὴ γραμμὴ τοῦ Πατριαρχείου μας. Ὃμως εἶσθε ἡ Μητέρα Ἐκκλησία μας καὶ γνωρίζετε ὃτι γιὰ νὰ κινούμεθα ἀκολουθοῦμε τὶς ὑποδείξεις τῆς ἑκάστοτε κρατικῆς ἐξουσίας». Καὶ ὁ μητροπολίτης Μελίτων συνέχισε: Ὁ Νικόδημος ἦλθε γιὰ νὰ μοῦ «ἐκμυστηρευθεῖ» τὸ αὐτονὀητο, πώς ἡ πηγή τῆς τακτικῆς κατὰ τοῦ Φαναρίου εἶναι τὸ Κρεμλῖνο γιατὶ πιστεύει ἀπὸ τὸν 16ον αἰώνα στὸ δὀγμα τοῦ τετραπέρατου τότε «Ἀντιτσάρου» Μπόρις Γκουντούνωφ ὃτι: «Τὸ κράτος πρέπει συνεχῶς νὰ ἐπεκτείνεται διὰ τῆς Ἐκκλησίας του»! Αὐτὸ συνεπάγεται τὴ διάβρωση τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου κατὰ στάδια γιὰ νὰ ὑποκλαποῦν οἱ εὐθύνες του «ἐν τοῖς βαρβαρικοῖς» καὶ ἀκυρωθεῖ ὁ 28ος κανόνας τῆς Δ΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου. Ἡ κακοδοξία αὐτὴ συνεχίστηκε ἀκόμη καὶ μετὰ τὸν Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο μὲ θύματα τὶς Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες ποὺ αὐθαίρετα ἐγκλείστηκαν ἀπὸ τὸν Στάλιν μέσα στὸ ἀπαίσιας μνήμης «Σιδηροῦν Παραπέτασμα». Αὐτὴ ἡ ἐμπειρία τοῦ πολύπειρου ἱεράρχη μᾶς δίδαξε ὃτι στὸν ἐκκλησιαστικὸ περίβολο τῆς Ρωσίας «ἀνθοῦν» πάλιν ἀδίστακτες τάσεις προτεσταντικῆς προελεύσεως, ὃπως ἐκεῖνες τοῦ Θεοφάνη Προκόποβιτς ποὺ ἐπέδρασαν στὴν ἐκκλησιαστικὴ τακτικὴ τοῦ Μεγάλου Πέτρου καὶ ὑποδούλωσαν τὴν Ἐκκλησία τῆς Ρωσίας στὴν ἑκάστοτε κρατικὴ πολιτικὴ. Ὃμως αὐτὴ ἡ πλάνη διαστρέφει τὴν καθορισμένη ἀπὸ τὶς Οἰκουμενικὲς Συνόδους «Ἀποστολικὴ Ἐκκλησιολογία» μας μὲ τὴν εὐθύνη τῶν ἰσχυόντων σήμερα μεταρρυθμιστῶν. 

Τὸ Οὐκρανικὸ κράτος ἀνασυνεστήθηκε τὸ 1991 μετὰ τὴ διάλυση τῆς Σοβιετικῆς Ἐνώσεως καὶ τὴν ἐφαρμογὴ τῆς περιόδου τῆς περιόδου τῆς «Ἀναδομήσεως- Ἀνασυγκροτήσεως» (Περεστρόϊκας). Οἱ ὀρθόδοξοι Οὐκρανοὶ ἰεράρχες ἐπιθυμοῦν τὴν ἀνεξαρτησία τους ἀπὸ τὸ Πατριαρχεῖο τῆς Μόσχας. Ὃμως ἡ Μόσχα ἀπορρίπτει τὸ αἲτημα γιατὶ μέ τὴν ἐκκλησιαστικὴ ἀνεξαρτησία ματαιώνεται τὸ ἀπὸ τὸν 16ον αἰώνα σχέδιο νὰ ὰποδειχθεῖ ἡ Μόσχα «Τρίτη Ρώμη»! Ἀκολουθεῖ ἡ διχοστασία Μόσχας καὶ Κιέβου καὶ καθαιρεῖται ὡς ἀποστάτης ἀπὸ τοὺς Μοσχοβῖτες ὁ ἐπὶ ἒτη μητροπολίτης Κιέβου Φιλάρετος ποὺ μετὰ τὴν ἐκδημία τοῦ Λένιγκραντ Νικοδήμου ἀντιπροσώπευε καὶ τὸ Πατριαρχεῖο Μόσχας στὶς Πανορθόδοξες Διασκέψεις. Στὴ συνέχεια τὸ Κρεμλῖνο γίνεται ἐπιθετικὸ κατὰ τῶν Οὐκρανῶν μὲ πολεμικὲς συρράξεις, καταλήψεις ἐδαφῶν καὶ μυριάδες θύματα! Οἱ Οὐκρανοὶ ἀντιστέκονται καὶ διὰ τῆς Βουλῆς τους ἐπιζητοῦν θρησκευτικὴ ἀνεξαρτησία ἀπὸ τὴν πηγὴ τοῦ ἐκχριστιανισμοῦ τους, τὴν Ἐκκλησία Κων/πόλεως. Ὁ Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης ὡς «Πρῶτος» καὶ ἡ Ἱερὰ Σύνοδός του πρὸς πρόληψη μείζονος συμφορᾶς μελετοῦν κατὰ τὴν κανονικὴ τάξη τὸ ζήτημα ποὺ προέκυψε μέσα στὴν ἀπ’ αἰώνων Δικαιοδοσία του Θρόνου τῆς Κων/πόλεως. Ἐπὶ μῆνες διεξάγεται μελέτη τῆς κανονικῆς διαδικασίας χορηγήσεως τῆς ἀνεξάρτητης ἐκκλησιαστικῆς διοικήσεως (Αὐτοκεφαλίας), παρὰ τὶς διάφορες βίαιες παρεμβολὲς αἰτιάσεων καὶ ἐκβιασμῶν ἀπό τὴ Μόσχα. Τὸ Φανάρι διαπιστώνει τὴν παραπλανητικὴ ἑρμηνεία τῆς ἐπιστολῆς τοῦ πατριάρχου Διονυσίου Δ΄ (1686) καὶ τὴν ἀναιρεῖ διότι οὐδέποτε ὁ Οἰκουμενικὸς Θρόνος παραιτήθηκε τοῦ δικαίου νὰ χορηγεῖ ἢ καὶ νὰ καταργεῖ ἀνεξαρτησίες καὶ πατριαρχικὲς ἀξίες μέσα στὴν ἀπό αἰώνων καθωρισθεῖσα ὑπὸ Οἰκουμενικῶν Συνόδων δικαιοδοσία του. Ὃλες οἱ ἀπὸ τον 16ον αἰώνα χορηγηθεῖσες πράξεις ἀνεξαρτησίας καὶ τιμὲς προῆλθαν μόνον ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία Κων/πόλεως. Ἐξ αὐτοῦ καὶ τώρα ἡ Μητέρα Ἐκκλησία ἀκολούθησε στὸ Οὐκρανικὸ θέμα τὴν ἀρχαία συνεπὴ κανονική ἀρχὴ καὶ κάλεσε ὃλους τοὺς Οὐκρανοὺς ἱεράρχες σὲ τοπικὴ Σύνοδο. Ὃσοι ὐπήκουσαν προσῆλθαν καὶ ὃσοι ἐκβιαζόμενοι δὲν παρέστησαν ἐπωμίσθησαν τὴν ἲδια τους εὐθύνη, ὃπως ὁ συμπαθής κατὰ τὰ ἂλλα Ονούφριος! Οἱ μετέχοντες ἐξέλεξαν τὸν «Πρῶτον» τους καὶ ὁ Μακαριώτατος Επιφάνιος τὰ Ἃγια Θεοφάνια 6 Ἰανουαρίου 2019 συλλειτουργεῖ μετὰ τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχη Βαρθολομαίου καὶ παραλαμβάνει τὸν κανονικὸν Τόμο τῆς Αὐτοδιοικήσεως (αὐτοκεφαλίας) καὶ ἐνθρονίζεται στὶς 3 Φεβρουαρίου 2019 στὸν Καθεδρικό του ναὸ «τῆς τοῦ Θεοῦ Σοφίας» τοῦ Κιέβου, μὲ τὴν παρουσία μόνον τῆς πατριαρχικῆς Ἀντιπροσωπείας. Οὒτε στὴ Μόσχα κατὰ τὴν αὐτοκεφαλὶα καὶ πατριαρχία τὸ 1589 παρέστησαν πλὴν τοῦ πατριάρχου Ἱερεμία Β΄ ἀντιπρόσωποι, γιατὶ δὲν ὑπῆρχαν τότε στὴν Ἱστορία. Τὸ γνωμικὸ ὃτι «κακῆς ἀρχῆς γενομένης μύρια κακὰ ἓπονται» δὲν ἐκτιμήθηκε δεόντως καὶ τώρα βλέπουμε πόσο διασπᾶ τὴν ἑνότητα τῆς Μιᾶς Ἐκκλησίας. Ἀκόμη καὶ κατὰ τὴ δευτέρωση τοῦ αὐτοῦ σφάλματος τὸ 1850 μὲ τὴν «Ἑλλαδικὴ Αὐτοκεφαλία» δὲν παρέστη κάποια Ἀντιπροσωπεία παλαίφατου Πατριαρχείου γιὰ νὰ «ἐπιβεβαιώσει τὴν συγκατάθεσή του». Τὸ ἲδιο ἀκριβῶς συνέβη καὶ κατὰ τὴν δωρηθεῖσα ἀνεξαρτησία στοὺς Σέρβους, στοὺς Ρουμάνους, στοὺς Βουλγάρους, στοὺς Ἀλβανοὺς καὶ στοὺς Γεωργιανοὺς ἀπὸ τὴ Μητέρα Ἐκκλησία. Αὐτὲς οἱ «σκηνοθεσίες» εἶναι εὐρήματα Μοσχόβιας κατασκευῆς γιὰ νὰ ἐντυπωσιάζουν καὶ νὰ δημιουργοῦν παραισθήσεις κοσμικῆς «ἑταιρείας». 

Τὸ Οὐκρανικὸ ζήτημα ἒδωκε τὴν εὐκαιρία νὰ μελετηθοῦν καὶ ἐξιχνιαστοῦν πλεῖστα ὃσα ἱστορικὰ καὶ κανονικὰ θἐματα καὶ νὰ συγκεντρωθεῖ περὶ αὐτῶν σημαντικὴ βιβλιογραφία. Ἀποκαλύφθηκαν δολοπλοκίες καί παρερμηνεῖες ἐγγράφων καὶ πλεῖστες ὃσες ἐφάμαρτες δοσοληψίες, προσωπικοὶ ἐκβιασμοὶ καὶ φατρίες, ἀλλὰ καὶ ἐμπάθειες τῶν ἀντιπατριαρχικῶν κύκλων κ. ἂ. Δυστυχῶς αὐτὰ περιλαμβάνουν καὶ περίεργες σχέσεις Ἱεραρχῶν στὴν Ἑλλάδα καὶ στὴν Κύπρο καὶ μὲ ρωσικοὺς παράγοντες καὶ παραθρησκευτικὲς ὀργανώσεις συνδεδεμένες μὲ τὸ βαθὺ κράτος τοῦ Κρεμλίνου. Ἀκόμη δὲν πρέπει νὰ διαφεύγουν οἱ προσπάθειες πρὸς διόγκωση στὸ Ἃγιον Ὀρος τῶν ἐκ Ρωσίας μοναχῶν ποὺ ἀνάγκασαν τὴν ἑλληνικὴ κυβέρνηση σὲ ἀπελάσεις ρώσων διπλωματῶν. Ἓνα ὁρατὸ θέαμα ρωσικῆς ἐπιρροῆς εἶναι οἱ «βολβόσχημοι» τρούλλοι ἐκεῖ ποὺ ἀνθεῖ ἠ πολύκλειτη βυζαντινὴ ναοδομία. Ἂλλο ἂθλιο ἀποτέλεσμα ὑποχθόνιας συναλλαγῆς εἶναι οἱ φωνασκίες τῶν ἐνταῦθα ὠνητῶν ἰστότοπων πρὸς κατασυκοφάντηση τῶν ἀποφάνσεων τῆς Μεγάλης Συνόδου τῆς Κρήτης ἐπειδὴ ἀπῆχαν ἐσκεμμένως οἱ Μοσχοβῖτες καὶ οἱ γνωστοὶ ἀπὸ μακροῦ δορυφόροι τους. Αὐτοὶ στὴν Ἐκκλησιαστικὴ Ἱστορία τῶν νεότερων χρόνων ἒχουν καταγραφεῖ ὡς οἱ πλέον πείσμονες ἐκτελεστὲς τοῦ σχεδίου μεταβολῆς τῆς Ἐκκλησίας τους σὲ θρησκευτικὸ μόρφωμα τῆς ἑκάστοτε πολιτικῆς τοῦ ρωσικοῦ κράτους τους. Ἐξ αὐτοῦ ὁ ἒξοχος καὶ ἐμβριθὴς θεολόγος Ἱεροσολύμων Δοσίθεος Β΄ ὁ Νοταρᾶς (1669-1707) εἶναι ὁ μόνος ἀψευδής μάρτυρας τοῦ δόλιου θελήματος τῆς ὑπαγωγῆς τῆς Μητροπόλεως Κιέβου στὴ Μόσχα μὲ τὴν ὑποκλοπὴ τοῦ δικαίου τῆς ἐκλογῆς καὶ χειροτονίας καὶ τῆς ἀποκοπῆς τῆς μνημονεύσεως τοῦ κυρίαρχου τῆς δικαιοδοσίας Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχη! Τότε ὁ πατριάρχης Δοσίθεος Β΄ διερωτώμενος ἒγραψε στὸν Μόσχας Ἰωακείμ: «Μήπως θέλεις νὰ σοῦ πλένουμε καὶ τὰ πόδια;» Μὲ τὴν εἰρωνεία αὐτὴ ὁ σοφὸς Πατριάρχης ἐπισήμανε τὴν ἀκόρεστη ἀδηφαγία τοῦ Μόσχας γιὰ τὴν ἀρπαγὴ τῆς Μητροπόλεως Κιέβου! 

Ὃμως στὰ μεταγενέστερα χρόνια αὐτὴ ἡ λαιμαργία κακοφόρμισε καὶ ἒλαβε τὴν μορφὴ τοῦ «Ἐθνοφυλετισμοῦ» ποὺ παρέσυρε τοὺς Βούλγαρους τὸ 1870 σὲ σχίσμα 73 χρόνων, καθὼς καὶ τὸ 1899 τοὺς ἀραβόφωνους Ρωμιοὺς Ἀντιοχεῖς σὲ σχίσμα 18 χρόνων μέχρι τὸ 1917, ποὺ ἒπεσε ὁ Τσαρισμὸς! Φαίνεται πὼς οἱ Μοσχοβῖτες ὡς ὂργανα τῆς ἐξουσίας τοῦ κοσμικοῦ κράτους τους «ἀθλοῦνται» στὰ σχίσματα. Τώρα μὲ τὶς παράφωνες δοξαριὲς ἀδέξιου μαέστρου βρίσκεται στὴν πατριαρχία τῆς Μόσχας τὸ ἀνάστημα τοῦ Νικόδημου Ρότωφ καὶ ἰδιαίτερος γραμματέας του, Κύριλλος Γκουντιάγιεφ, κατὰ τὸ «Συνοδικὸ τῆς Ὀρθοδοξίας» διατελῶν ἢδη ὑπὸ «Ἀναθεματισμοὺς» διὰ τὴν καταπάτηση ρητῶν Ἱερῶν Κανόνων τῆς Ἐκκλησίας. Ὁ πατριάρχης αὐτὸς κατὰ τὸν Cécile Vaissié, καθηγητή Πανεπιστημίων τῆς Ρωσίας καὶ τῆς Σοβιετικῆς Ἒνωσης, ἐκ τῆς ραγδαίας ἱεραρχικῆς καριέρας φανερώνει στενοὺς δεσμούς μὲ τὴν KGB καὶ μὲ τὸν Βλαντιμίρ Πούτιν. Ὁ μακαριστὸς διδάσκαλός μου ἐπὶσκοπος Κατάνης Κασσιανὸς Μπεζομπράζοφ, ὃταν τὸν ἐρωτοῦσα μὲ ποιὸ τρόπο θὰ πέσει τὸ Σοβιετικὸ καθεστὼς στὴ Ρωσία μοῦ ἀπαντοῦσε ἒνδακρυς: «Δι’ εὐχῶν τῶν Αγίων Πατέρων ἠμῶν τῶν καταφυγόντων εἰς τὰ δάση καὶ είς τὰς ἐρήμους»! Οἱ ἁγιασμένοι πατριαρχες τοῦ Βυζαντίου εἶναι περὶ τοὺς ἐνενήντα καὶ στάθηκαν φρουροὶ τῶν προνομίων τους μέσα στὰ ὃρια τῆς δικαιοδοσία τους. Τὸ ἓνα στόμα τους διὰ τοῦ ἱεροῦ Χρυσοστόμου μᾶς διδάσκει πὼς: «Δύο γὰρ εἰσι διαιρέσεις ἀπὸ τοῦ σώματος τοῦ Ἐκκλησιαστικοῦ, μίαν μὲν, ὃταν ψύξωμεν τὴν ἀγάπην, δευτέραν δὲ, ὃταν ἀνάξια τολμήσωμεν τελεῖν εἰς ἐκεῖνον τὸ σῶμα τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ». Αὐτοὶ κατέστησαν τὴν Ἐκκλησίας μας κατὰ ἀποστολικὴ ἐντολἠ «ζωντανὴ θεσμικὴ πηγὴ τῆς Ὀρθοδοξίας» ὣστε «πάντα εὐσχημόνως καὶ κατὰ τάξιν γινέσθω» (Α´ Κορ. ιδ´ 40). 

Ὁ ποιητής Μένανδρος (342-252) λέγει ὃτι ὁ πατέρας τῆς ἀληθείας εἶναι ὁ χρόνος καὶ ἡ ἀλήθεια ἒρχεται στὸ φῶς ἐνιοτ’ οὐ ζητούμενη». Ἐξ αὐτοῦ καὶ ἀποφάσισα τώρα νὰ δημοσιεύσω αὐτὸ τὸ γεγονός για νὰ ἐπαληθεύσω τὸν ἱστορικὸ νόμο ὃτι «τὸ ψεῦδος οὐδέποτε ζεῖ γιὰ νὰ γηράσει» καὶ μάλιστα ὃταν συνεχίζει ἡ «ἂφρων θυγάτηρ νὰ λυπεῖ καὶ νὰ μυκτηρίζει τὴν Μητέρα ἑαυτῆς» (Παροιμ. ιδ΄15 καὶ ιζ΄21). Ἡ Μητέρα βέβαια πικραίνεται γιατὶ ἡ θυγατέρα της ἀπὸ ἒλλειψη πεπνυμένης φρονήσεως περιφρονεῖ τὴν εὐθύνη τῆς μητρός της. Εύχομαι οἱ Μοσχοβῖτες σύντομα νὰ καταλάβουν τὸ ὁλίσθημά τους καί νὰ εἰρηνεύσουν διότι οἱ ἀστήρικτες αἰτιάσεις τους ἁπλὰ πλούτισαν τὴν εἰς βάρος τους βιβλιογραφία.