ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΜΑΓΓΙΝΑ: Ο ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΣ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΣ ΚΑΙ Η ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ

Πρόκειται για ένα πόνημα του αείμνηστου Νικολάου Μαγγίνα, του φωτογράφου των Πατριαρχείων, το οποίο δούλευε τον τελευταίο καιρό πριν την εκδημία του. 

Στο τεύχος αυτό των 50 σελίδων, ο Ν. Μαγγίνας συγκέντρωσε όλους τους λόγους του Πατριάρχου γύρω από τον Ναό της Αγίας Σοφίας Κωνσταντινουπόλεως, που εκφωνήθηκαν κατά καιρούς και σε διάφορες περιστάσεις. 

Το βιβλίο κοσμείται από σχετικές φωτογραφίες του Ν. Μαγγίνα. 

O Πατριάρχης Βαρθολομαίος έχει εκφράσει επανειλημμένα την αντίθεσή του στην μετατροπή του καθεστώτος της Αγίας Σοφίας, με ξεκάθαρο τρόπο, χωρίς περιστροφές όπως, άλλωστε συνηθίζει.

Στην αναφορά του ο Πατριάρχης στις 30 Ιουνίου 2020, κατά την εορτή των Δώδεκα Αποστόλων στην Ενορία του Φερίκοϊ της Κωνσταντινουπόλεως, τόνισε μεταξύ άλλων ότι: “Ως μουσείον, η Αγία Σοφία δύναται να λειτουργή ως τόπος και σύμβολον συναντήσεως, διαλόγου και ειρηνικής συνυπάρξεως λαών και πολιτισμών, αλληλοκατανοήσεως και αλληλεγγύης Χριστιανισμού και Ισλάμ”. 

Ακολούθως, σε μία σύντομη αναδρομή, παραθέτουμε κάποια χαρακτηριστικά αποσπάσματα από τοποθετήσεις του Πατριάρχη Βαρθολομαίου για την Αγία Σοφία, η οποία αποτελεί παγκόσμιο σύμβολο της Χριστιανοσύνης. 

Ο Πατριάρχης, ασφαλώς, έχει κάθε λόγο να εκφράζει την άποψη του για την Αγία Σοφία – την Μεγάλη του Χριστού Εκκλησία, η οποία για περίπου μία χιλιετία, μέχρι την Άλωση, υπήρξε η ιερή Καθέδρα του Οικουμενικού Πατριαρχείου και των προκατόχων του. Έτσι σε ομιλίες και δηλώσεις του, σε συνεντεύξεις και επικοινωνίες του με επισήμους παράγοντες στην Τουρκία και άλλες χώρες, στις επαφές του με την UNESCO, με πανεπιστήμια και με άλλους φορείς έχει εκφράσει τις σκέψεις και τις θέσεις του για την Αγία Σοφία. 

 H Αγία Σοφία προτιμότερο να παραμείνει Μουσείο 

O Οικουμενικός Πατριάρχης, σε συνέντευξη του στην τουρκική εφημερίδα ‘Milliyet’ στις 18 Φεβρουαρίου 2013, είχε υπογραμμίσει ότι, εάν πρόκειται η Αγιά Σοφιά να λειτουργήσει ως χώρος προσευχής θα πρέπει να λειτουργήσει ως χριστιανικός ναός. «Οικοδομήθηκε ως εκκλησία και δεν κτίστηκε ως τζαμί», εξήγησε, και έκανε σαφές ότι θα ήταν προτιμότερο να παραμείνει Μουσείο. Ερωτηθείς σχετικά με την πρόταση που υποβλήθηκε στην Τουρκική Βουλή για την επαναλειτουργία της Αγίας Σοφίας ως χώρος προσευχής και κατά πόσο αυτό θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί, ο Πατριάρχης απάντησε: «Επιθυμούμε την διατήρηση του μέχρι τώρα καθεστώτος. Μετατράπηκε σε Μουσείο και έτσι να παραμείνει. Πέρυσι (σ.σ. 2012) όταν τέλεσα την Θεία Λειτουργία στην Μονή Σουμελά στην Τραπεζούντα, επισκέφθηκα τον εκεί Ναό της Αγίας Σοφίας. Τότε γινόταν συζήτηση για την μετατροπή της Αγίας Σοφίας της Τραπεζούντας σε τζαμί. Δημοσιογράφοι με ρώτησαν σχετικά και τους είχα πει, καλύτερα θα είναι να παραμείνει Μουσείο, διότι θα είναι ανοιχτή σε όλους. Όσον αφορά την Αγία Σοφία εδώ στην Πόλη, για περίπου χίλια χρόνια ήταν χριστιανική εκκλησία. Εαν πρόκειται να ανοίξει για προσευχή θα πρέπει να γίνει εκκλησία. Διότι οικοδομήθηκε ως εκκλησία δεν κτίσθηκε ως τζαμί. Για τον λόγο αυτό προτειμούμε να μείνει ως Μουσείο». 

Επίσης κατά την επίσκεψή του στην Βόννη (2014) ο Πατριάρχης είχε μιλήσει στην DW επισημαίνοντας: «Στην Αγία Σοφία πιστεύω ότι δεν θα γίνει τελικά η μετατροπή σε τέμενος, αλλά θα επικρατήσει η λογική και το πραγματικό συμφέρον της Τουρκίας, που είναι να διατηρηθεί ως Μουσείο». 

 Την αντίθεσή του σε ενδεχόμενη μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τέμενος εξέφρασε ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος 

Την αντίθεσή του σε μια ενδεχόμενη μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τέμενος εξέφρασε και πάλι ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος επισημαίνοντας πως μια τέτοια ενέργεια θα προκαλέσει τις έντονες αντιδράσεις όλων των Χριστιανών του κόσμου. 

Μερικά εικοσιτετράωρα πριν την έναρξη των εργασιών της Σύναξης των Προκαθημένων των κατά τόπους Ορθοδόξων Εκκλησιών, που θα πραγματοποιηθεί στο Φανάρι (5-8 Μαρτίου 2014), ο Οικουμενικός Πατριάρχης μιλώντας στο εκκλησίασμα, στο ὀποίο συμμετεῖχαν καί μαθητές σχολείων ἀπό τήν Ἑλλάδα στο πλαίσιο ἐκδρομῶν τους, την Κυριακή (2 Μαρτίου 2014) μετά τη Θεία Λειτουργία, επισήμανε ότι η Πρωτόθρονη Εκκλησία της Ορθοδοξίας – εφόσον τεθεί ζήτημα – διεκδικεί να επαναλειτουργήσει η Αγία Σοφία για τον αρχικό σκοπό για τον οποίο κτίσθηκε, δηλαδή ως χριστιανικός Ναός. 

«Με τις εκπαιδευτικές εκδρομές στην Πόλη έχουν την ευκαιρία οι μαθητές να επισκέπτονται τα μνημεία της, με πρώτο και μεγαλύτερο και ιερότερο την Αγία Σοφία, για την οποία, όπως θα διαβάζετε και θα ακούτε, υπάρχει μια κίνηση μέσα σε μια μερίδα του τουρκικού λαού για να μετατραπεί από μουσείο που είναι σήμερα σε τέμενος. Βεβαίως και θα αντιδράσουμε, όχι μόνο εμείς οι Ορθόδοξοι, μπροστά σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο, αλλά θα αντιδράσει όλη η Χριστιανοσύνη, ανεξαρτήτως δόγματος, εάν είναι Ρωμαιοκαθολικοί, εάν είναι Προτεστάντες, εάν είναι Ορθόδοξοι, όλοι εν σώματι θα αντιδράσουμε», είπε ο Οικουμενικός Πατριάρχης και τόνισε: «Εάν πρόκειται η Αγία Σοφία να επιστραφεί εις την λατρεία του Θεού, πρέπει απαραιτήτως να επιστραφεί εις την λατρεία του Τριαδικού Θεού των Χριστιανών, διότι εκτίσθη ως Εκκλησία, δεν εκτίσθη ούτε ως μουσείο, ούτε ως τέμενος. Μας ανήκει, την διεκδικούμε, είναι η Μεγάλη Εκκλησία μας και κατ’ επέκταση της Αγίας Σοφίας και το Οικουμενικό Πατριαρχείο ονομάζεται Μεγάλη του Χριστού Εκκλησία. Είναι ό,τι ιερότερο έχουμε ως Ορθόδοξοι και ως Έλληνες». 

 Πατριάρχης Βαρθολομαίος: O σεβασμός στην πίστη και τους ιερούς χώρους των θρησκειών πρέπει να είναι αμοιβαίος και μάλιστα για μνημεία ωσάν την Αγίαν Σοφίαν 

Μήνυμα σεβασμού της πίστης και των ιερών χώρων των θρησκειών έστειλε ο Οικουμενικός Πατριάρχης από τον πανηγυρίζοντα ναό της Αγίας Κυριακής Κοντοσκαλίου, όπου χοροστάτησε κατά τη Θεία Λειτουργία που τελέσθηκε το πρωί της Πέμπτης, 7 Ἰουλίου 2016. 

Ο Πατριάρχης, απευθυνόμενος προς το εκκλησίασμα έκανε αναφορά, μεταξύ άλλων, και στο Μπαϊράμι, μια από τις μεγάλες εορτές της μουσουλμανικής θρησκείας, λέγοντας ότι «τους ευχόμεθα (σ.σ. στους μουσουλμάνους) εις τας μεγίστας εορτάς της πίστεώς τους. Σεβόμεθα την πίστη τους», σημειώνοντας ότι και οι χριστιανοί «έχουμε την αξίωσίν να σέβωνται και εκείνοι την δική μας πίστι, αλλά να σέβωνται και τους τόπους λατρείας των πατέρων μας». 

Ο Πατριάρχης υπογράμμισε ότι ο σεβασμός στην πίστη και τους ιερούς χώρους των θρησκειών πρέπει να είναι αμοιβαίος και μάλιστα για «μνημεία ωσάν την Αγίαν Σοφίαν, τα οποία έβαλαν την σφραγίδα τους όχι μόνον εις την αρχιτεκτονικήν της Χριστιανικής Εκκλησίας διά μέσου των αιώνων, αλλά και εις την ιστορίαν και εις την αυτοσυνειδησίαν ενός ολοκλήρου λαού, του ιδικού μας λαού» Και συνέχισε λέγοντας, ότι «κάθε παρέκκλισις από αυτήν την αξίωσιν μας του σεβασμού και τιμής προς τους ιερούς χώρους της πίστεώς μας αποτελεί προσβολήν δι΄ημάς, διά τον παγκόσμιον πολιτισμόν, διά την παγκόσμιον πολιτιστικήν κληρονομίαν, την οποίαν μία δημοκρατική χώρα ωσάν την Τουρκίαν πρέπει να σέβεται και να τιμά και να μη προσβάλλει μίαν, μικράν έστω, μερίδα των πολιτών της, δηλαδή των χριστιανών (ορθοδόξων) κατοίκων αυτής της χώρας». 

Υπενθυμίζεται, ότι κατά τον πρόσφατο μήνα του Ραμαζανίου, στο εσωτερικό του Ναού της Αγίας Σοφίας γινόταν ανάγνωση του Κορανίου. 

 Πατριάρχης Βαρθολομαῖος πρός Πρόεδρον Διευθύνσεως Θρησκευτικῶν Ὑποθέσεων: 

Ἡ Αγία Σοφία ὡς Μουσείο ἀποτελεῖ ἐστία συναντήσεως καί ἐναγκαλισμοῦ 

 Ανατολῆς καί Δύσεως 

Μέ ἐπιστολή του ο Πατριάρχης Βαρθολομαῖος πρός τόν Προέδρο τῆς Διευθύνσεως Θρησκευτικῶν Ὑποθέσεων τῆς Τουρκίας (14 Ἰουνίου 2016) Σοφολογιώτατο Καθηγητή Δρ Mehmet Görmez

«Παρακολουθοῦντες ἐκ τοῦ σύνεγγυς τάς ἐπ’ ἐσχάτων ἀναζωπυρωθείσας συζητήσεις καί ἐξελίξεις σχετικῶς πρός τήν ἐπαναλειτουργίαν τῆς Ἁγίας Σοφίας ὡς τεμένους, προαγόμεθα νά μοιρασθῶμεν μαζί σας, ὡς πρός φίλον ἡμῶν, τάς ἐπί τοῦ θέματος ἀπόψεις ἡμῶν. 

Τό γεγονός τῆς ἐπ’ ἐσχάτων μετατροπῆς εἰς ἐνεργά τεμένη, ἀλληλοδιαδόχως, κατ’ ἀξιοπρόσεκτον σύμπτωσιν, τῶν φερόντων τό ὄνομα «Ἁγία Σοφία» ἱστορικῶν Ναῶν ἐν Βιζύῃ, Νικαίᾳ, Τραπεζούντι καί Αἴνῳ, οἱ ὁποῖοι ἐλειτούργουν ἐπί μακρόν ὡς μουσεῖα, ἐξυπηρετοῦντα πολιτιστικάς ἀξίας καί τουριστικούς σκοπούς, ἐγένετο αἰτία γεννήσεως εἰς τόν Χριστιανικόν κόσμον ἐρωτηματικῶν σχετικῶς πρός τό μέλλον τῆς Ἁγίας Σοφίας Κωνσταντινουπόλεως. 

Ἡ Ἁγία Σοφία, ἥτις κατέχει θέσιν συμβόλου καί σημείου ἀναφορᾶς δι’ ὁλόκληρον τόν Χριστιανικόν κόσμον, ὑπεράνω δογματικῶν διαφορῶν, ἀνεδείχθη, συνεπείᾳ τῆς γενομένης ἐν ἔτει 1934, κατόπιν πρωτοβουλίας τοῦ Gazi Mustafa Kemal Atatürk, μετατροπῆς αὐτῆς εἰς μουσεῖον, εἰς ἑστίαν συναντήσεως καί ἐναγκαλισμοῦ Ἀνατολῆς καί Δύσεως, φέρουσαν ἱεράν ταυτότητα ταυτοχρόνως διά δύο μεγάλας θρησκείας τοῦ κόσμου, χαρακτηριστικά σπανίως ἀπαντώμενα εἰς ἐλάχιστα μόλις μνημεῖα τοῦ κόσμου. 

Ἡ μετατραπεῖσα εἰς τέμενος μετά τήν ἅλωσιν τῆς Πόλεως Ἁγία Σοφία ἀποτελεῖ, ὁμοῦ μετά τῆς Ἁγίας Εἰρήνης, ἕνα ἐκ τῶν δύο περισπουδάστων Ναῶν, τό ὄνομα τῶν ὁποίων παρέμεινεν ἀμετάβλητον. Τοῦτο ὀφείλεται εἰς τό ὅτι τά ὀνόματα τῶν δύο αὐτῶν Ναῶν ἀναφέρονται εἰς τήν «Σοφίαν» καί τήν «Εἰρήνην», ἤτοι εἰς ὀντολογικά γνωρίσματα τοῦ Θεοῦ. Ὡς γνωρίζετε, ἡ Ἁγία Σοφία, ἀφοῦ πρῶτον ἐξυπηρέτησεν ἐπί ἐννέα (9) αἰῶνας, ὡς Ναός, τήν λατρείαν τῶν Χριστιανῶν, ἐν συνεχείᾳ ἐχρησιμοποιήθη ἐπί πέντε (5) αἰῶνας ὡς τόπος λατρείας τῶν Μουσουλμάνων. Ὑπό τήν ἔννοιαν ταύτην, ἀνεδείχθη εἰς ἱεράν ἀξίαν δι’ ἀμφοτέρας τάς θρησκείας αὐτάς, καθώς ὑπῆρξεν ἐπί αἰῶνας εὐκτήριος οἶκος τῆς μονοθεϊστικῆς πίστεως. 

Ἐνῷ ἡ Ἁγία Σοφία συνιστᾷ ἱεράν στέγην τόσον διά Χριστιαντούς ὅσον καί διά Μουσουλμάνους, τόπον συμπτώσεως αὐτῶν, συνῳδά τῇ ἀφιερώσει αὐτῆς εἰς τήν Σοφίαν τοῦ Θεοῦ -παρά τάς ὑφερπούσας εἰς ἐνίας μερίδας ἀμφοτέρων τῶν θρησκειῶν ἐπιθυμίας διά τήν παράδοσιν αὐτῆς εἰς λατρευτικήν χρῆσιν, ὑπό διάφορον προοπτικήν- ἡ κατάργησις τῶν ἀνωτέρω χαρακτηριστικῶν γνωρισμάτων αὐτῆς κατά τόν 21ον αἰῶνα καί ἡ περιέλευσις αὐτῆς εἰς θέσιν ἀντικειμένου ἔριδος καί ἀντιπαραθέσεων, ἀξιολογεῖται ἀπό τῆς ἡμετέρας πλευρᾶς ὡς ἐξαιρετικῶς ὑποβαθμιστική».

  Πατριάρχης Βαρθολομαίος: Aξεπέραστη η Aγία Σοφία 

Ἡ ἐφημερίδα Kristeligt Dagblad τῆς Δανίας (07 Μαρτίου 2008) μέ τήν εὐκαιρία τῆς συνέντευξης τοῦ Πατριάρχη, δημοσιεύει ἄρθρο τοῦ Erik Bjerager μέ τίτλο «Ἡ ἄλλη Pώμη». 

Ἡ ἴδια ἐφημερίδα, σέ ἄρθρο τοῦ ἀρχισυντάκτη της Erik Bjerager μέ τίτλο «Ἡ ἀξεπέραστη Ἁγία Σοφία», περιγράφει τήν ἱστορία τῆς Ἁγίας Σοφίας, ἀπό τότε πού οἰκοδομήθηκε τόν 6ο αἰώνα, τίς λεηλασίες της κατά τή διάρκεια τῆς 4ης σταυροφορίας, τήν μετατροπή της σέ τζαμί τό 1453, καί τήν πιό πρόσφατη μετατροπή της σέ μουσεῖο ἀπό τόν Kεμάλ Ἀτατούρκ τό 1934. 

Ἀκολουθεῖ μετάφραση τοῦ κειμένου στό ὁποῖο μεταξύ ἄλλων γράφεται: 

«Οἱ περισσότεροι Δανοί τουρίστες στήν Kωνσταντινούπολη ἐπισκέπτονται τό Nαό τῆς Ἁγίας Σοφίας, ὁ ὁποῖος ἀποτελεῖ ἕναν ἀπό τούς μεγαλύτερους πόλους ἕλξης τουριστῶν τῆς Tουρκίας. Θά πρέπει νά εἶναι κανείς γνώστης τῆς ἱστορίας γιά νά κατανοήσει τήν σημασία τῆς ἔκκλησης, τήν ὁποία ἀπηύθυνε ὁ Πατριάρχης Bαρθολομαῖος στίς τουρκικές ἀρχές, μέσῳ τῆς συνέντευξής του στήν ἐφημερίδα Kristeligt Dagblad, ὥστε νά δοθεῖ ἄδεια γιά τήν πραγματοποίηση τῆς Θείας Λειτουργίας τῶν Xριστουγέννων καί τοῦ Πάσχα στόν ἐν λόγῳ Nαό. Ἡ συμβολική σημασία τῆς Ἁγίας Σοφίας εἶναι πολύ ἰσχυρή. 

«Ποιός εἶναι σέ θέση νά γνωρίζει, ἐάν ἡ Ἁγία Σοφία κάποτε θά μετατραπεῖ καί πάλι σέ ἐκκλησία;», ἀναρρωτιέται ὁ Πατριάρχης Bαρθολομαῖος, μέ κάποια ἐλπίδα. Οἱ προκάτοχοί του ἕδρευαν, μέχρι τήν πτώση τῆς Kωνσταντινούπολης, σέ οἴκημα δίπλα στόν καθεδρικό ναό, τό ὁποῖο συνδεόταν μέ τόν ἐντυπωσιακό Nαό. «Δέν εἶναι ἀπίθανο, ἀλλά δέν νομίζω ὅτι θά γίνει σύντομα. Ἐξαρτᾶται ἀπό τήν ἐξέλιξη τῆς Tουρκίας καί τήν ἔνταξή της στήν Eὐρωπαϊκή Ἕνωση. Ἡ ἄδεια γιά τήν τέλεση τῆς Θείας Λειτουργίας, μία ἤ δύο φορές ἐτησίως, τά Xριστούγεννα ἤ τό Πάσχα, θά ἀποτελέσει μία φιλική χειρονομία πρός τούς χριστιανούς καί μία ἀναγνώριση τοῦ ἱστορικοῦ γεγονότος, ὅτι αὐτό τό οἴκημα οἰκοδομήθηκε ὡς Nαός. Ἐάν οἱ ἀρχές τῆς Tουρκίας ἐπιθυμοῦν νά δείξουν φιλική διάθεση στούς χριστιανούς τῆς χώρας, ἐμεῖς θά τό ἐκτιμήσουμε πολύ. Δέν εἴμαστε σέ θέση νά τό ἀπαιτοῦμε καί ἐπαναλαμβάνω ὅτι σήμερα φαίνεται νά εἶναι σχεδόν ἀδύνατο. Ὁ Nαός τῆς Ἁγίας Σοφίας εἶναι ἀφιερωμένος στή Σοφία τοῦ Θεοῦ, ἡ ὁποία ξεπερνᾶ τά πάντα. Αὐτό δέν ἀποτελεῖ ἀκαδημαϊκή οὔτε θεολογική συζήτηση, ἀλλά ἀντίθετα τόν πυρήνα τῆς πίστης μας, ἕνα μυστήριο. Αὐτό τό τεράστιο ἐκκλησιαστικό οἰκοδόμημα, τό ὁποῖο, παρά τίς γιγαντιαῖες διαστάσεις του, εἶναι ταυτόχρονα τόσο λεπτεπίλεπτο καί μᾶς ἀνεβάζει στούς οὐρανούς, ἀποτελεῖ ἔκφραση τῶν ἱκανοτήτων τοῦ Θεοῦ. Ὁ Nαός τοῦ Ἁγίου Πέτρου στή Pώμη εἶναι ἐπίσης ἕνα τεράστιο καί ἐντυπωσιακό οἰκοδόμημα. Tό ἴδιο ἰσχύει καί γιά τό Mπλέ Tζαμί. Ἀλλά τίποτα δέν ξεπερνᾶ τήν Ἁγία Σοφία», δηλώνει ὁ Πατριάρχης.

Ἔκθεση γιά τόν Ναό τῆς Ἁγίας Σοφίας στό Ρίμινι τῆς Ἰταλίας 

Ἐπιστολή-Μήνυμα τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Βαρθολομαίου 

Ἔκθεση γιά τόν Ναό τῆς τοῦ Θεοῦ Σοφίας, γιά τό παγκόσμιο αὐτό κόσμημα τῆς ἀρχιτεκτονικῆς, ὀργανώθηκε στό Ρίμινι τῆς Ἰταλίας. 

Ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαῖος ἀπέστειλε ἐπιστολή- μήνυμα (14 Αὐγούστου 2007) στήν κυρία Aἰμιλία Guarnieri, Kαθηγήτρια Πανεπιστημίου καί Πρόεδρο τῆς ἐκθέσεως, με γενικό τίτλο «Ὁ χῶρος τῆς Σοφίας. Ἡ Ἁγία Σοφία ἐν Kωνσταντινουπόλει». 

Ὁ Πατριάρχης ἀφοῦ ἐκφράζει τήν χαρά του γιά τήν ἔκθεση, στό πλαίσιο τῆς συναντήσεως «Ἡ ἀλήθεια εἶναι ὁ προορισμός διά τόν ὁποῖον ἐπλάσθημεν», ὑπογραμμίζει: «Συγκινεῖ ἡμᾶς τό ἐνδιαφέρον σας διά τό μεγαλειῶδες καί διαχρονικόν τοῦτο μνημεῖον τοῦ Xριστιανικοῦ πολιτισμοῦ, περί τοῦ ὁποίου τοσαῦτα ἔχουν γραφῆ διεθνῶς ὑπό εἰδικῶν καί μή, καί τό ὁποῖον ἔχει συνδεθῆ ἀρρήκτως μέ κορυφαία καί συγκλονιστικά γεγονότα τῆς μακραίωνος χριστιανικῆς πανευρωπαϊκής ἱστορίας. Tό μνημεῖον τοῦτο, ἐν τῇ εὐλάλῳ σιωπῇ του, παραμένει ἄχρι σήμερον εἷς παγκόσμιος καί ἀήττητος ὑπό τῆς φθορᾶς τοῦ χρόνου κῆρυξ τοῦ μεγαλείου εἰς τό ὁποῖον δύναται νά φθάσῃ ἡ χριστιανική τέχνη, ὅταν αὕτη εἶναι τό ἀπαύγασμα μιᾶς ζώσης καί ἁπτῆς κοινωνίας μετά τοῦ ζῶντος Θεοῦ, τῆς πηγῆς πάσης σοφίας καί παντός ἀγαθοῦ». 

«Ἡ περίπυστος ρῆσις τοῦ βασιλέως Ἰουστινιανοῦ, μετά τήν κτίσιν τῆς Ἁγίας Σοφίας, «νενίκηκά σε, Σολομών», δύναται νά χαρακτηρισθῇ ὡς προφητική. Kαίτοι παρῆλθον ἄχρι τῆς σήμερον τοσοῦτοι αἰῶνες καί παρά τήν κατάλυσιν τοῦ Bυζαντινοῦ Kράτους, τό ἁρμονικόν ἀρχιτεκτόνημα, ὅπερ συνέλαβεν ὁ νοῦς τοῦ θεοσεβοῦς αὐτοκράτορος, παραμένει κορυφαῖον καί ἀνυπέρβλητον μνημεῖον τῆς παγκοσμίου ἀρχιτεκτονικῆς καί καλλιτεχνικῆς δημιουργίας, προκαλοῦν τόν σεβασμόν πάντων, ἀνε-ξαρτήτως θρησκεύματος καί φυλετικῆς καταγωγῆς. Kαί τοῦτο διότι, ὅπως ὁ ναός τοῦ Σολομῶντος ἦτο ἡ βαθυτέρα καί λαμπροτέρα ὑλική ἔκφρασις τῆς ἀγάπης καί τῆς λατρείας τοῦ παλαιοῦ Ἰσραήλ πρός τόν ἀληθινόν Θεόν, οὕτω καί ἡ Ἁγία Σοφία εἶναι ἡ ὑψηλοτέρα ἔκφρασις τῆς ἀγάπης καί τῆς ἐν πνεύματι καί ἀληθεία λατρείας τοῦ νέου Ἰσραήλ, τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Xριστοῦ, πρός τόν διά τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ μονογενοῦς Αὐτοῦ Yἱοῦ ἀποκαλυφθέντα ἡμῖν Tριαδικόν Θεόν.  

Ἡ Ἁγία Σοφία, ὡς καί πᾶς Xριστιανικός Nαός, ἐπί αἰῶνας εἶχεν ἕνα μοναδικόν καί ἀναντικατάστατον προορισμόν, τήν τέλεσιν τῆς ἀναιμάκτου μυσταγωγίας, διά τῆς ὁποίας πραγματοποιεῖται ἡ ἕνωσις τῶν πιστῶν μετά τοῦ Θεοῦ, ἡ θέωσίς των. Ὅμως δέν ἐνοχλεῖ ἡμᾶς τό γεγονός ὅτι σήμερον δέν διατίθεται διά τόν προορισμόν τοῦτον, καίτοι πάντες οἱ χριστιανοί ἐπιθυμοῦμεν τήν λατρευτικήν αὐτήν χρῆσιν, ὡς, ἄλλωστε, ἦτο καί ὁ σκοπός τῶν κτιτόρων της, καθότι, ὡς ὁ πρωτομάρτυς Στέφανος ὡμολόγησε διά τόν ναόν τοῦ Σολομῶντος, «οὐχ ὁ ὕψιστος ἐν χειροποιήτοις ναοῖς κατοικεῖ».