Φως Φαναρίου
Εκοιμήθη σήμερα, Τετάρτη 4 Δεκεμβρίου 2024, ο τ. Άρχων Πρωτοψάλτης της Μ.τ.Χ.Ε. Λεωνίδας Αστέρης, μετά από χρόνια ασθένεια.
Ο Άρχων Λεωνίδας Αστέρης έγραψε την δική του, μοναδική ιστορία ως Πρωτοψάλτης της Μεγάλης Εκκλησίας. Παραθέτουμε στη συνέχεια, από το Αρχείο του Φως Φαναρίου, την εκδήλωση τιμής που πραγματοποιήθηκε στις 27 Φεβρουαρίου 2010, όταν ο μακαριστός Άρχοντας συμπλήρωσε 25 χρόνια διακονίας στο αναλόγιο του Πατριαρχικού Ναού.
Επίσης, παραθέτουμε και ένα κείμενο του μακαριστού Μητροπολίτου Πέργης Ευαγγέλου για τον Λεωνίδα Αστέρη, γραμμένο το 2013, καθώς και συνεντεύξεις του μακαριστού Άρχοντος στον Μητροπολίτη Δημητριάδος Ιγνάτιο και στον Φιλελεύθερο Κύπρου και τον Αριστείδη Βικέτο.
Παρουσία του Οικουμενικού Πατριάρχου Βαρθολομαίου, ιεραρχών του θρόνου, του Γενικού Προξένου της Ελλάδος στην Πόλη Βασιλείου Μπορνόβα, κληρικών και δεκάδων φιλόμουσων από την Πόλη και την Ελλάδα, πραγματοποιήθηκε χθες βράδυ στην έδρα του Συνδέσμου Μουσικοφίλων Πέραν, στα Χρυσοβέργεια, τιμητική εκδήλωση για τον Άρχοντα Πρωτοψάλτη της Μ.τ.Χ.Ε. Λεωνίδα Αστέρη, επί τη συμπληρώσει 25αετίας στο αναλόγιο του Πατριαρχικού Ναού.
Την εκδήλωση χαιρέτισε ο Πρόεδρος του Συνδέσμου Μουσικοφίλων Στυλιανός Φλοίκος, Δομέστικος της Μ.τ.Χ.Ε. και συντόνισε ο Στέλιος Μπερμπέρης.
«Αναλυτική αναφορά εις την βιογραφίαν και την δράσιν του Άρχοντος Πρωτοψάλτου της Αγίας του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας κ. Λεωνίδου Αστέρη» έκανε ο μουσικολογιώτατος Αντώνιος Χατζόπουλος, Συντονιστής Εκπαιδεύσεως, ενώ για «Tο ύφος και το ήθος του Πατριαρχικού Αναλογίου» μίλησε ο Σταμάτιος – Νικόλαος Κίσσας, Πρόεδρος του εν Αθήναις Συλλόγου Μουσικοφίλων.
Επίσης, μίλησε για τον Άρχοντα και ο στενός φίλος του μουσικολογιώτατος Μητροπολίτης Πέργης Ευάγγελος.
Οι ομιλητές αναφέρθηκαν στον ταλαντούχο μουσικό και την προσωπικότητά του και τόνισαν ότι: το Πατριαρχικό ύφος και ήθος μεταδίδεται από γενεά σε γενεά. Θα μυρίσεις το χώμα της Πόλης για να μάθεις πώς ψάλλουν στην Πόλη. Ο Λεωνίδας Αστέρης συμβάλλει με την τέχνη του στην προβολή του μεγαλείου της Ορθοδοξίας. Ενώ είναι ένας γίγαντας της μουσικής, πορεύεται στη ζωή σιωπηλά και ηχηρά ταυτόχρονα. Είναι ο πραγματικός Άρχων και αρχοντικός στο ψάλσιμο. Εξήντα πέντε χρόνια υπηρετεί την όλη μουσική τέχνη. Δικαιώνει το επώνυμό του όντας αστήρ παμφαέστατος της μουσικής τέχνης. Η εκδήλωση είναι ένα διάψαλμα για τον Πρωτοψάλτη Λεωνίδα Αστέρη.
Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος κατέκλεισε με ομιλία του την όλη εκδήλωση, επισημαίνοντας ότι η βραδιά είχε πολλή μουσική, πολύ παλμό, πολλή Ρωμιοσύνη και πολλή Μεγάλη Εκκλησία.
Ύμνους απέδωσε η χορωδία του Συνδέσμου Μουσικοφίλων Πέραν, υπό τη διεύθυνση του Λεωνίδα Αστέρη.
Στη συνέχεια παραθέτουμε ένα “προσόμοιο” που συνέθεσε ως παραϋμνογράφημα – συνήθης ασχολία των βυζαντινών – ο αγιορείτης μοναχός Νικόλαος Διονυσιάτης για να τιμήσει έτι μάλλον τον Άρχοντα η φιλόμουσος ομήγυρις της βραδιάς.
ΠΡΟΣΟΜΟΙΟΝ ΕΠ’ ΕΥΚΑΙΡΙΑ ΤΗΣ ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΕΩΣ 25 ΕΤΩΝ ΠΡΩΤΟΨΑΛΤΙΑΣ ΤΟΥ ΑΡΧΟΝΤΟΣ ΛΕΩΝΙΔΟΥ ΑΣΤΕΡΗ
ἦχος πλ. Α’
Χαίροις ἀσκητικῶν
Ψάλλεις ἐν τῷ Πανσέπτῳ Ναῷ
τοῦ Μεγαλάθλου Γεωργίου κοσμῶν αὐτόν
ἀξίως ὥσπερ ἁρμόζει
αὐτῷ ὡς ἕδρᾳ σεπτῇ
Μητρός Ἐκκλησίας χρηματίζοντι
ἐν πέντε καί εἴκοσι
ἔτει ᾄδεις ὡς ἄριστα
καί διασώζεις τήν ἁγίαν παράδοσιν
μελωδίας τε καί τήν τάξιν, διό ἡμεῖς
πάντες οὖν συνηθροίσθημεν
τιμῆσαι ἀξίως σε
καί τόν Θεόν ἐκ καρδίας
καθικετεῦσαι δωρήσασθαι
πολλά σοι τά ἔτη
καί αὐτοῦ τήν Βασιλείαν
τήν ἀτελεύτητον.
«Δ Ι Α Ι Ω Ν Ι Ζ Ω Ν Υ Μ Ν Ο Σ»
Π ε ρ ι χ ώ ρ η σ ι ς
+ Μητροπολίτου ΠΕΡΓΗΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ
Φάντασμα μπροστά μας ἡ θερινή ὀμορφιά. «Ἀνίστησι ψυχήν καί πτεροῖ τό ἆσμα». Καί σ᾿ αὐτή τή μνήση τοῦ Θεοῦ, οἱ αἰσθήσεις λικνίζονται. Θεός μεθ᾿ ἡμῶν. Ἡ θεώρηση τῆς κτίσης, τό ἄκουσμα τοῦ Παντοδύναμου, τό θεώρημα τοῦ φωτός. Μέσα σέ Πόλη, μέ τά συνεχῆ μηνύματα τοῦ οὐρανοῦ στόν πυρφόρο κόρφο της, πρέπει νάχεις τή δύναμη νά ξεχωρίσεις τό κομμάτι τῆς ἀλήθειας. Εἶναι ἕνα χάρισμα, ἕνα ἅπλωμα χεριοῦ στούς θεόμυστους ἐξ οὐρανοῦ πού μποροῦν καί τό αἰσθάνονται.
Καί τί ἀπό μᾶς; Ἐκ γῆς τί;
Τό ἀκατάπαυστο ἐπίγειο δοξολογικό ἐφύμνιο. Μέ μιά ροπή μνήμης. Μ᾿ ἕνα φτερούγισμα νοῦ. Ἀπό τό μυστήριο τῆς Πόλης. Ἀπό ὑψωμένες ψυχές. Ἀπό μυστικές προσευχές. Μαζί μέ τίς ἀσώπαστες φωνοῦλες τῆς πλάσης. Σάν ἕνα ἀσίγαστο ἀηδόνι, πού συνθέτει τόν διαιωνίζοντα ὕμνο της.
Ἔχω ἕναν πίνακα μπροστά μου.
Ἄσπρα περιστέρια, πετοῦν χαμηλά γύρω – γύρω ἀπό τήν ἉγιαΣοφιά. Λές καί θέλουν νά μετάσχουν σ᾿ αὐτό τόν ὕμνο. Ἀγγέλους νά θέλουν ν᾿ ἀκούσουν, ψάλλοντας μέ τά φτερά τους τό «νῦν Σοι τελοῦμεν ὕμνον». Καί τονίζοντας τό πέταγμά τους, σάν ἕνα ἰσοκράτημα στή θεία βροντή. Ὅλα μαγικά στολίδια τῆς φύσης στήν καθημερινότητά μας. Εἴσδυση ζωγράφου σέ κόσμους θεολογίας!
Στή σκιά αὐτοῦ τοῦ πίνακα κι᾿ ἕνας «ψάλτης». Ὁ πρῶτος ψάλτης. Ὁ Λεωνίδας Ἀστέρης. Μέ χειρόγραφο μουσικό στό χέρι ἑνός γίγαντα τῆς μουσικῆς μας. Τοῦ Πέτρου τοῦ Λαμπαδαρίου (1700-1777). Τοῦ Petraki-Kebir, κατά τούς μεγάλους χανεντέδες. Οἱ σύγχρονοι, τόν περίμεναν στό Φανάρι νά βγεῖ ἀπό τή Λειτουργία. Τόν ἄκουαν ἐπανειλημμένα μέ θαυμασμό, στά Δοξαστικά, τά Χερουβικά, τά Καλλοφωνάρια. Τώρα τόν ἔχουν φίλο: «Θέλουμε νά μᾶς τραγουδήσεις κι᾿ αὐτό τό μελούργημα. Εἶναι ἀπό ἐκεῖνα τά τεχνικά τῆς Κομσικῆς Μουσικῆς, τοῦ Πέτρου». Θά συγκεντρωθοῦμε εἰς τιμήν καί μνήμην του.
Τρεῖς δεκαετίες ὡς Πρωτοψάλτης στό Πατριαρχικό Ἀναλόγιο. Μέ ἱδρωμένες τίς φιδίσιες γλυπτο-χειρεπιθεσίες τοῦ στασιδιοῦ ἀπό αἰώνων, ἀπό τήν μετοχή τῶν κατόχων του στόν «διαιωνίζοντα ὕμνον». Καί τώρα ἡ συνέχεια στόν ἀναμελπόμενο παραδοσιακό μουσικό γλυκασμό ἐκ Φαναρίου. Ποῦ εἶσαι Μεγάλε Λαμπαδάριε Πέτρε Πελοποννήσιε, νά χαρεῖς διάδοχο. Νά δεῖς τούς μαθητές τῶν μουσουλμάνων μαθητῶν σου μέ τόν εὔρυθμο κάποτε κύκλιο χορό τους, νά χειροκροτοῦνε σήμερα τόν Πρωτοψάλτη τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας. Ὅπως τότε ἐσένα.
Ὁ Πρωτοψάλτης Ἀστέρης, ἀπέδωσε τό μουσούργημα τοῦ Πέτρου, στίς αἴθουσες τοῦ Μουσείου Galip, κατάμεστες ἀπό μουσουργούς καί σέ ἀτμόσφαιρα ζηλευτή. Ὄργανα τῆς ἐποχῆς τῆς Κεμεντζέϊ-Ρούμ (Λύρας), τήν Πανδώρα, τόν Πλαγίαυλο, τό Κανονάκι, τό Οὔτι κ.ἄ. τόν συνόδευσαν. Κι᾿ ὁ Πρωτοψάλτης λάξευσε τά σιωπηρά. Ξέχυσε τή φλογισμένη γιά τή μουσική ἀγάπη του, ἀπό τό πεντάγραμμο. Γλυκοφιλοῦσες ἀκτῖνες τοῦ στερεώματος, ἔσμιξαν μέ τόν «διαιωνίζοντα ὕμνον» ἀπό τήν Πόλη.
Γεννήματα τῆς Πόλης, αὐτοί οἱ λίγοι. Ἀξεπέραστα σπέρματα τοῦ μυστηρίου της. Καί φίλοι τοῦ Θεοῦ. Μέ τό δικό τους ἀλφαβητάρι οἱ ὀρκισμένοι τοῦ Φαναριώτικου ὕφους. Καί μέ τή δική τους γλῶσσα. Ἀνεβαίνουν στό Θεό μέ τή δική τους κλίμακα. Καί βαδίζουν μέ τόν ἦχο τῆς καμπάνας τοῦ Φαναρίου.
Tου AΡΙΣΤΕΙΔΗ ΒΙΚΕΤΟΥ (για τον Φιλελεύθερο Κύπρου)
φωτογραφίες: Ν. Μαγγίνας
Υπάρχει η λανθασμένη εντύπωση ότι οι τίτλοι και τα αξιώματα δίνουν αξία στον άνθρωπο. Στην πραγματικότητα συμβαίνει το αντίθετο. Οι άνθρωποι, που φέρουν τίτλους και αξιώματα, δίνουν ανάλογα με το ήθος, την ποιότητα και την ευγένεια τους αξία σε αυτά. Ένα πρότυπο αυτής της κατηγορίας ανθρώπων είναι ο Άρχων πρωτοψάλτης της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας Λεωνίδας Αστέρης, δηλαδή ο πρωτοψάλτης στον δεξιό χορό του πανσέπτου Πατριαρχικού Ναού του Αγίου Γεωργίου στο Φανάρι. Διακονεί με αυταπάρνηση και ένθεο ζήλο το Φανάρι για σχεδόν 28 χρόνια , περισσότερα από όσα βρίσκεται στον Οικουμενικό Θρόνο ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος, και πρέπει να είναι ο μακροβιότερος πρωτοψάλτης, μετά τον μεγάλο Ιάκωβο Ναυπλιώτη. Ως πρωτοψάλτης ανέβηκε στο δεξιό αναλόγιο του Πατριαρχικού Ναού κατά την Θεία Λειτουργία της εορτής της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού, 14 Σεπτεμβρίου 1984, χοροστατούντος του αοιδίμου Οικουμενικού Πατριάρχη Δημητρίου.
Το βιογραφικό του είναι πλούσιο. Λόγω χώρου θα περιοριστούμε σε ορισμένους μόνο σταθμούς.
Ο Λεωνίδας Αστέρης γεννήθηκε στην πάλαι ποτέ μεγαλώνυμη Κοινότητα του Γαλατά Κωνσταντινουπόλεως το 1936, όπου και άρχισε την μουσική του σταδιοδρομία πεντάχρονος στον Ιερό Ναό του Αγίου Νικολάου ως Κανονάρχης. Μαθήτευσε παρά του καλλιφώνου και μύστου της παραδόσεως αειμνήστου πρωτοψάλτου Παναγιώτου Κωνσταντινίδου. Δεκαετής και δεκατριετής προσελήφθη από τον Άρχοντα λαμπαδάριο Θρασύβουλο Στανίτσα και από τον Άρχοντα πρωτοψάλτη Κωνσταντίνο Πρίγγο στον Πατριαρχικό Ναό. Ο Λεωνίδας Αστέρης είναι απόφοιτος του Ωδείου Λυρικής Σκηνής και Τέχνης και πρωταγωνιστής της Λυρικής Κωνσταντινουπόλεως από το 1969 μέχρι σήμερα. Ερμήνευσε πάμπολλα έργα του γερμανικού και ιταλικού ρεπερτορίου. Επίσης, σπούδασε στην Μοζάρτιον Σχολήν της πόλεως Σάλτσμπουργκ σε μεγάλους διδασκάλους του άσματος (Σράϊρερ, Ντίσκαου). Βραβεύθηκε σε διαγωνισμό με το Βραβείο Καρλ Ορφ με την προσωπικήν του συναυλία στον τον Ναό του Αγίου Βλασίου. Διδάσκει από τριετίας στο Τμήμα Μουσικής Επιστήμης και Τέχνης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας το ζωτικόν για τους ιεροψάλτας μάθημα, την ορθοφωνίαν και τεχνικήν καλοφωνίας.
«Το Φανάριον είναι μια Σχολή», δηλώνει στον «Φ» ο Λεωνίδας Αστέρης. Αναφορικά με τη θέση του Άρχοντα πρωτοψάλτη της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας, όπως αποκαλείται ο Οικουμενικό Πατριαρχείο, μας είπε: «Για όποιον έχει επίγνωση της θέσης και του καθήκοντος, είναι βέβαια, ένα φορτίο, το οποίο προσπαθούμε να το συνεχίσουμε, δηλαδή την παράδοση της μουσικής μας όσο μπορούμε αναλλοίωτη, αυτά δηλαδή που πήραμε και ακούσαμε από τους δασκάλους. Όλα αυτά θέλουνε καθημερινά ξανά μελέτη και ξανά μελέτη. Προετοιμασία και ξανά προετοιμασία». Με λύπη διαπιστώνει ότι πολλοί ψάλτες σήμερα, στην Ελλάδα και αλλού, αρχίζουν με τη σκέψη της αυτοπροβολής του προσώπου τους.
Σύμφωνα με ένα παλιό συνεργάτη του, τον Μιλτιάδη Παππά, ο Λεωνίδας Αστέρης θαυμάζεται ακόμη και από τους Τούρκους καλλιτέχνες, τραγουδώντας μάλιστα τουρκικά τραγούδια, αλλά με το οικείο συναίσθημα. Πώς να ξεχάσει κάποιος, αναφέρει ο Παππάς, «τον περίφημο Κιανί Καρατζά, ο οποίος τυφλός, ων, όταν μετά από την απόδοση του ύμνου “Άνωθεν οι Προφήται” από τον άρχοντα στην Αγία Ειρήνη, (σ.σ: χρησιμοποιείται ως χώρος συναυλιών ) έσπευσε να του φιλήσει το χέρι; Αυτό για τους γνωρίζοντες, είναι η ύψιστη ένδειξη τιμής σε καλλιτέχνη και μάλιστα από αντίστοιχο ευρείας φήμης και αποδοχής».
Στο ερώτημα τι χαρακτηρίζει το πατριαρχικό ύφος του ψάλλειν ο Λεωνίδας Αστέρης απαντά ότι δεν είναι μίμηση κάποιου πρωτοψάλτου φωνητικά, που μας άρεσε για να τον μιμηθούμε απόλυτα, διότι, εξηγεί, δεν έχει σχέση με τη φωνή. Το ύφος έχει σχέση με τον τρόπο παρουσίασης και εκτέλεσης των μαθημάτων των παλαιών δασκάλων και πρωτοψαλτών.
«Το πατριαρχικό ύφος βασίζεται στην εκτέλεση, στην παρουσίαση των μουσικών κειμένων και όχι στη μίμηση της φωνής», τονίζει και προσθέτει, δηλαδή: τη μη μίμηση, τη σωστή εκτέλεση των μουσικών κειμένων με την απαιτούμενη ευφράδεια, τη σωστή απαγγελία, τον καλό τονισμό, γιατί το κύριο είναι ο λόγος. Η μουσική, επισημαίνει, είναι μια επένδυση, η οποία πρέπει να είναι κατάλληλη στον ωραίο τον λόγο.
Ο Λεωνίδας Αστέρης αναφέρει ότι στον Πατριαρχικό Ναό και στην Πόλη ψάλλουν βασιζόμενοι σε όλους τους παλαιούς διδασκάλους, ακόμα και τους προ της Αλώσεως, όπως ο Ιωάννης Κλαδάς, ο Ιωάννης Κουκουζέλης, και με τις ερμηνείες των τριών νεώτερων δασκάλων του Χουρμούζιου Χαρτοφύλακος, του Γρηγορίου Πρωτοψάλτη και του μεγάλου Χρυσάνθου, ο οποίος μετέπειτα έγινε Επίσκοπος.
Στην εκκλησιαστική μουσική, λέει στον «Φ» ο Λεωνίδας Αστέρης δεν υπάρχουν άριες, υπάρχει λατρευτική μουσική. «Υπάρχει το κείμενο, που πρέπει να το προσέξεις, να το τονίσεις σωστά. Δεν χρειάζονται κορόνες πολλές, όπως στη Λυρική Σκηνή». Γνώστης της λυρικής τέχνης αναφέρει ότι αυτή υποστηρίζει άλλα ψυχικά φαινόμενα: τον έρωτα, την αγάπη. Η εκκλησιαστική μουσική, ιδιαίτερα δε η βυζαντινή «υπηρετεί την προσευχή, την κατάνυξη», τονίζει.
Ο Λεωνίδας Αστέρης χαρακτηρίζει τον Πατριάρχη Δημήτριο, με τον οποίο ξεκίνησε ως πρωτοψάλτης στο Πατριαρχείο, «πράο, ταπεινό, ιεράρχη με βαθιά πίστη». Και ο προκάτοχός του ο Αθηναγόρας και ο διάδοχός του ο σημερινός Πατριάρχης Βαρθολομαίος είναι, σύμφωνα με τον πρωτοψάλτη, «ο καθένας για την εποχή τους οι πλέον άξιοι». Δηλώνει πως συμφωνεί με αυτό, που λένε και γράφουν πολλοί, ότι ο νυν Πατριάρχης σε σχέση με τους προκατόχους του έδωσε ένα άλλο αέρα στο Φανάρι, ανέδειξε το Φανάρι και ιδίως με δραστηριότητες στο εξωτερικό. Πρόβαλε πολύ το Φανάρι. «Είναι πολύ δραστήριος. Μακάρι ο Θεός να τον έχει καλά να μπορέσει να συνεχίσει, γιατί ακολουθεί ένα πρόγραμμα πολύ σκληρό από το πρωί μέχρι το βράδυ και είναι σε μια ηλικία 72 ετών και πρέπει να προσέξει να συνεχίσει την Πατριαρχία του», εύχεται ο Λεωνίδας Αστέρης. Πριν κλείσουμε την συνομιλία μας τον ρώτησα σε ποια εκκλησία είναι το όνειρο και η επιθυμία του να ψάλει. «Έψαλα σε πολλές εκκλησίες στο εξωτερικό. Συγκινητική στιγμή ήταν η Λειτουργία στην Παναγία Σουμελά, στην Τραπεζούντα, Αυτό τώρα, που με ενδιαφέρει, είναι η Μεγάλη του Χριστού Εκκλησία, η Αγιά Σοφιά», απάντησε.
Η συνέντευξη του Άρχοντος Λεωνίδα Αστέρη στην τηλεοπτική εκπομπή της ΕΤ1 Αρχονταρίκι
Στον Άρχοντα Πρωτοψάλτη της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας Λεωνίδα Αστέρη ήταν αφιερωμένη και μία εκπομπή της σειράς Αρχονταρίκι, την οποία επιμελείται και παρουσιάζει ο Σεβ. Μητροπολίτης Δημητριάδος και Αλμυρού Ιγνάτιος.
Ακολουθούν φωτογραφίες από τα γυρίσματα της εκπομπής στην Κωνσταντινούπολη και ειδικότερα στο Φανάρι και τον Πατριαρχικό Ναό και το βίντεο της συνέντευξης.
