Αλεξάνδρου Μωραϊτίδου
ΜΕ ΤΟΥ ΒΟΡΗΑ ΤΑ ΚΥΜΑΤΑ
1898 Αγία Φωτεινή Σμύρνης
Διακρίνω το περίφημον κωδωνοστάσιον της Αγίας Φωτεινής• ένα πάλλευκον και πολυσύνθετον κομψόν οικοδόμημα από ωραία λευκά μάρμαρα, με κίονας και κιονίσκους και τόξα και τοξίδια, με εύμορφα γεγλυμμένα στολίσματα, όπου αλλού πουθενά δεν έχω ιδεί. Ας εισέλθωμεν λοιπόν εις την Μητρόπολιν της Σμύρνης. Μεγάλη, δενδροφυτευμένη, ανθόσπαρτος και δροσόλουστος πλατεία, με πλατάνους χλοεράς και ευώδεις βασιλικούς, περικλείει τον σεπτόν ναόν της αγίας Φωτεινής, ταπεινόν έξωθεν, ευτελή, άνευ τρούλλου, πλην γέμοντα κατανύξεως…
Ήτο Σάββατον εσπέρας ότε εισήλθον. Εψάλλετο ο εσπερινός. Ο μητροπολίτης Σμύρνης, ο σεβασμιώτατος κ. Βασίλειος, με την λευκήν γενειάδα του, με την αφελή όλην μορφήν του και με τα γυαλιά του, εχοροστάτει. Παρ’ αυτώ, επί χαμηλοτέρου θρόνου, ο μέγας αρχιδιάκονος ως φρουρός εξάς δ’ όλη ιερέων ετέλει τον εσπερινόν μετά διακόνων, ένδον αρχαιότητος, καλλιτεχνημάτων. Ιερεύς εν μέσω ιστάμενος ανέγνω το Κάθισμα του Ψαλτηρίου. Οι ψάλται με το ιερόν των ένδυμα, με τους βοηθούς των, έψαλλον παναρμονίως όλην την ακολουθίαν του εσπερινού, ενώ ο ναός επληρούτο κόσμου…
Θαρρείς κ’ είναι μουσείον χριστιανικόν εν ενεργεία ο ναός αυτός. Μουσείον μάλιστα ζων. Το σεπτότερον δε, το παρέχον τόσον θάμβος, το καταπλήσσον αμέσως τον εισερχόμενον, το προξενούν, το χορηγούν, το επιβάλλον την κατάνυξιν, είνε το μέγα αυτού τέμπλεον. Υψηλόν, βαρύ, μεγαλοπρεπές. Σαν να σου παρουσιάζεται με όλην την υπερήφανον αίγλην της καμμία βυζαντινή σκηνογραφία αίφνης, αφού έμβης εις τον ναόν. Και το περιβάλλει ο λαός με όλην την αγάπην του• το καμαρόνει, το λατρεύει.
– Είδες το τέμπλεον;
Σε ερωτούν πάντοτε, ότε περί της Αγίας Φωτεινής γίνεται λόγος. Είνε έργον εκ ξύλου καστανοχρόου,.. Έργον πολυπλοκώτατον από των σομακίου πορφυρολεύκων κιονίσκων του μέχρι του Μεγάλου Σταυρού, όστις εν μέσω φύλλων χρυσών, μέσα εις τα άνθη, τους ήλιους τους χρυσούς, εστεφανωμένος, νικητής, ίσταται υψηλά, σαν κλωνάρι τρυφερόν που το ενηγκαλίσθη ο κισσός, τρόπαιον καλλίνικον της ορθοδοξίας. Όλα τα λουλούδια τού κάμπου, όλα τα αγριολούλουδα τού βουνού, όλοι οι καρποί των δένδρων και όλα τα πουλιά, συνδεθέντα από τον ξυλογλύπτην αρμονικώς με κλάδους και φύλλα, εις ποικίλους σχηματισμούς, απετέλεσαν το καλλιτέχνημα τούτο, το μέγα και σεμνόν, δι’ όπερ, θαρρείς, εκτίσθη ο ναός, έτσι βιαστικά, μη τυχόν και φθαρή το καλλιτέχνημα.
Και εξέχουσιν εν αρμονία τα άνω μέρη αυτού, σαν εξώσται με πύργους, πύργους με τας επάλξεις των, τους πύργους της Νέας Σιών. Εις τα δύο δε θαυμάσια βημόθυρά του υπάρχουν ωραίαι ξυλόγλυπτοι και πολυσύνθετοι παραστάσεις, ως η Κοίμησις και τα εισόδια της Θεοτόκου…
Την επαύριον εκκλησιάσθην πάλιν εις την αγίαν Φωτεινήν. Ελειτουργούσεν ο Μητροπολίτης Σμύρνης… Ο δε ονομαστός πρωτοψάλτης της Σμύρνης, ο γλυκύμολπος Μισαϊλίδης, έψαλε τας ωραίας καταβασίας… με ιδιαιτέραν τινά διάθεσιν, ίσως ενθουσιασθείς από την γοητεύουσαν ποίησιν του θείου μελωδού Κοσμά, τόσον χαριτωμένα, τόσον γλυκά, ώστε όταν έψαλλε της εννάτης ωδής τον ειρμόν… παρ’ ολίγον να χειροκροτήσω, παρ’ ολίγον να φωνάξω: Να μουσική μια φορά! Και όντως είνε γλυκύτατον το σμυρναϊκόν ιδίωμα της Βυζαντινής μουσικής, το οποίον πρώτον ανέδειξεν ο πρωτοψάλτης της Σμύρνης, ο αηδονόστομος Νικόλαος, τού οποίου τα μουσουργήματα ακουόμενα αφίνουσιν ανεξάλειπτον γοητείαν βαθειά εις την καρδίαν δια το πάθος των δια τούτο εξόχως αρέσκουσιν εις τους ιεροψάλτας…
Εις την αγίαν Φωτεινήν τελείται καθ’ εκάστην η θεία Λειτουργία – εις τα δύο του παρεκκλήσια όμως- δεξιά και αριστερά, κατανυκτικότατα πάντοτε και σεμνότατα, διότι οι ιερείς της αγίας Φωτεινής εναρμονίζουσι την φωνήν των σύμφωνα με τας οδηγίας τού κ. Μισαηλίδου. και ούτως αποκτά μίαν χάριν εμμελή πάσα ιερουργία των, έστω και εν καθημερινή. Εκείνο δε όπου μου εκίνησε την περιέργειαν ιδιαιτέρως είνε τούτο, ότι εις τας καθημερινάς αυτάς λειτουργίας ψάλλει πάντοτε ένας τυφλός με μίαν γλυκυτάτην φωνήν ψάλτης, όστις χωρίς να βλέπη, εξ ακοής μόνον, έμαθε και εκτελεί θαυμασίως, χωρίς να παρεκκλίνη διόλου από την γραμμήν του συνθέτου, χωρίς να παρίδη κανένα φθόγγον, όλα τα ωραιότερα μουσουργήματα των ονομαστότερων πρωτοψαλτών της Σμύρνης.
Ω Σμύρνη μου ωραία, πατρίς του τυφλού Ομήρου!
Ω γλυκύτατη Ιωνία, κοιτίς της τέχνης και των γραμμάτων. Τον τυφλόν αυτόν ψάλτην μ’ αρέση να τον ακούω κάθε πρωί ψάλλοντα τον Χερουβικόν ύμνον και το Άξιον εστίν εις εναρμόνιον πρώτον ήχον. Έχει την καταγωγήν του από τους αοιδούς των Ομηρικών επών χωρίς άλλο.
