Ευάγγελος Βενιζέλος
Πρώην αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης και υπουργός Εξωτερικών
Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
Ομιλία στο επίσημο δείπνο λήξης της 1ης Παγκόσμιας συνόδου κορυφής των Αρχόντων του Οικουμενικού Θρόνου
Σεβασμιώτατε Μητροπολίτα Γέρων Χαλκηδόνος κ. Εμμανουήλ
Σεβασμιώτατε Αρχιεπίσκοπε Αμερικής κ. Ελπιδοφόρε,
Σεβασμιώτατοι Μητροπολίτες και Θεοφιλέστατοι Επίσκοποι,
Εξοχώτατοι,
Εντιμολογιότατοι Άρχοντες του Οικουμενικού Θρόνου,
Κυρίες και κύριοι
1. Θεωρώ μεγάλη τιμή την ευκαιρία που έχω να απευθυνθώ στους Άρχοντες του Οικουμενικού Θρόνου, το σώμα των οφφικιαλίων που ευλογήθηκε από τον Οικουμενικό Πατριάρχη και κλήθηκε να ενώσει τις δυνάμεις του στην υπεράσπιση των δικαιωμάτων της Αγίας Μεγάλης Εκκλησίας του Χριστού. Εκφράζω τις θερμές μου ευχαριστίες στους διοργανωτές, ιδιαίτερα στον πατέρα Αλέξανδρο Καρλούτσο για την τιμή να με προσκαλέσουν ως ομιλητή σε αυτό το επίσημο δείπνο, σε έναν συμβολικό τόπο της Αθήνας, το Ζάππειο. Ένα μνημείο που αναφέρεται στους μεγάλους εθνικούς ευεργέτες μέσω της ιστορικής προσωπικότητας του Ευαγγέλη Ζάππα και της αναβίωσης των Ολυμπιακών Αγώνων.
Όπως γνωρίζετε, η Ελλάδα γιορτάζει φέτος την πεντηκοστή επέτειο της Μεταπολίτευσης, της αποκατάστασης της δημοκρατίας το 1974, δυστυχώς μετά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο και την κατοχή του βόρειου τμήματος του νησιού, αλλά και τα είκοσι χρόνια από τους λαμπρούς Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας 2004.
Το 4ο Διεθνές Συνέδριο για τη Θρησκευτική Ελευθερία που πραγματοποιήθηκε τις προηγούμενες μέρες συγκέντρωσε διεθνές ενδιαφέρον και χαίρομαι που συμμετέχουμε σήμερα στην ολοκλήρωση της 1ης Παγκόσμιας Συνόδου των Αρχόντων.
Εσείς, εντιμολογιότατοι Άρχοντες, κατανοείτε καλύτερα από οποιονδήποτε άλλο ότι το αξίωμα και ο τίτλος του άρχοντα αντιπροσωπεύει έναν Σταυρό ευθύνης, μια ομολογία πίστης, μια αφοσίωση, μια κλήση σε εγρήγορση.
Επιπλέον, είστε ταυτόχρονα ηγετικές προσωπικότητες της ελληνικής διασποράς στις Ηνωμένες Πολιτείες, τον Καναδά και την Αυστραλία. Η διατήρηση της ενότητας είναι η θεμελιώδης προϋπόθεση για την ικανότητα της διασποράς να παρεμβαίνει αποτελεσματικά στα κέντρα λήψης πολιτικών αποφάσεων υπέρ των συμφερόντων του Ελληνισμού. Σας παρακολουθούμε με θαυμασμό και περηφάνια για τη θέση που έχετε κατακτήσει στην κοινωνία και την οικονομία των χωρών σας και εκφράζουμε την ευγνωμοσύνη μας για την ετοιμότητά σας, τις πρωτοβουλίες και τις δράσεις σας.
2. Είναι σημαδιακό ότι συναντιόμαστε σήμερα, 29 Μαΐου, μια ημέρα βαθιάς ιστορικής μνήμης, την ημέρα της Άλωσης της Κωνσταντινούπολης. Αυτή τη ημέρα, η Δύση καλείται να αναλογιστεί τα ιστορικά της χρέη προς την Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, το Βυζάντιο και τον πολιτισμό του. Καλείται να αναγνωρίσει τη συμβολή του Βυζαντίου στη διαμόρφωση του σύγχρονου κράτους και στην προώθηση του Διαφωτισμού και της νεωτερικότητας.
3. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο δεν είναι μόνο η μητέρα Εκκλησία, ο πρώτος θρόνος της Ορθόδοξης Εκκλησίας που ασκεί τη διακονία του πρωτείου. Είναι επίσης η κιβωτός αυτής της ιστορικής κληρονομιάς του Βυζαντίου και της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας που βρίσκεται στα θεμέλια του Δυτικού πολιτισμού.
Ex oriente lux. Από την Ανατολή έρχεται το φως. Ακόμα και μέσω της πτώσης της, η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία έχει συνδιαμορφώσει τις αξίες και το ιστορικό υπόβαθρο της Δύσης που πρέπει τώρα να αναζωπυρωθούν. Γιατί αυτή είναι η κρίσιμη στιγμή για την υπεράσπιση της δημοκρατίας, του κράτους δικαίου και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που συνιστούν τον δυτικό νομικό και πολιτικό πολιτισμό.
4. Ο πόλεμος στην Ουκρανία και η κρίση στη Μέση Ανατολή μετά τα τραγικά γεγονότα της 7ης Οκτωβρίου μας έχουν φέρει αντιμέτωπους με την υποχρέωση να υπερασπιστούμε αυτό το τριμερές θεμέλιο πάνω στο οποίο είναι χτισμένη η Δύση ως στρατηγική οντότητα με πυρήνα την Ευρωαμερικανική συνεργασία.
Η στρατηγική συνεργασία είναι μια θεμελιώδης ιστορική υποχρέωση και των δύο πλευρών του Ατλαντικού Ωκεανού ανεξάρτητα από τις εσωτερικές πολιτικές εξελίξεις.
Η Ελλάδα που φιλοξενεί αυτή τη σύνοδο είναι περήφανη γιατί έχει μια σταθερή και ισχυρή θέση στο διεθνές και περιφερειακό τοπίο ως το παλαιότερο κράτος μέλος της ΕΕ και του ΝΑΤΟ στην περιοχή και ως στρατηγικός εταίρος των Ηνωμένων Πολιτειών και ακολουθεί μια σαφή γραμμή στα μεγάλα ανοιχτά ζητήματα, τον πόλεμο στην Ουκρανία και την κρίση στη Μέση Ανατολή.
Η ιστορική πρωτοβουλία του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου να χορηγήσει τον Τόμο της Αυτοκεφαλίας στην Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας είναι πρωτίστως ποιμαντικού και εκκλησιολογικού χαρακτήρα. Ωστόσο, φέρει και μια κρίσιμη διάσταση διεθνούς πολιτικής. Αποτελεί ουσιαστικό στοιχείο της ουκρανικής ταυτότητας και απάντηση στη θεωρία του λεγόμενου ρωσικού κόσμου.
5. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο, που υπηρετείτε ως άρχοντες, ενσαρκώνει μέσω όλων των πρωτοβουλιών του την Ορθοδοξία της ενότητας, της ειρήνης, του σεβασμού του ανθρώπινου προσώπου και της προστασίας της φύσης και του περιβάλλοντος. Η μαρτυρία του Οικουμενικού Πατριαρχείου στέκεται ενάντια στη ψευδοθεολογία που ευλογεί τον πόλεμο, τη βία, τον εθνικισμό και τον αυταρχισμό.
Για τον λόγο αυτό, είναι υψίστης σημασίας το Οικουμενικό Πατριαρχείο, ως διεθνής πνευματικός και θρησκευτικός θεσμός, να είναι νομική οντότητα προστατευόμενη από το Διεθνές Δίκαιο και αναγνωρισμένη από την Ευρωπαϊκή Ένωση, το Συμβούλιο της Ευρώπης, τα Ηνωμένα Έθνη και άλλους διεθνείς οργανισμούς ως υποκείμενο της θρησκευτικής ελευθερίας που είναι ιστορικά το θεμέλιο όλου του καταλόγου των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Το επίπεδο σεβασμού και προστασίας της θρησκευτικής ελευθερίας στον κόσμο, όπως δείχνουν οι εκθέσεις διεθνών οργανισμών και του Υπουργείου Εξωτερικών των ΗΠΑ, είναι τραγικά ανεπαρκές. Στην εποχή μας, ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός, η βία στο όνομα της θρησκείας και οι θρησκευτικοί πόλεμοι εξακολουθούν να κυριαρχούν ως προβλήματα. Είναι εντυπωσιακό ότι ο κόσμος μας είναι ταυτόχρονα μεταμοντέρνος και αρχαϊκός. Φαινόμενα όπως το θρησκευτικό μίσος και οι εξελίξεις στη βιοτεχνολογία συνυπάρχουν.
Παρόλο που η θρησκευτική ελευθερία είναι ιστορικά και νομικά πολύ περισσότερο από τη θρησκευτική ανεκτικότητα, αυτό που εξακολουθεί να είναι κρίσιμο είναι η ανεκτικότητα προς το διαφορετικό, τον άλλο, τον ξένο.
Ακόμη και μέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, τα προβλήματα θρησκευτικής ελευθερίας, ακόμη και τα προβλήματα θρησκευτικής ανεκτικότητας και συνύπαρξης θρησκευτικών κοινοτήτων, εμφανίζονται συνεχώς.
Η θρησκευτική ελευθερία διασταυρώνεται με το θέμα της μετανάστευσης και της ένταξης των μεταναστών στις ευρωπαϊκές κοινωνίες. Η αυστηρή εφαρμογή των κανόνων της κοσμικότητας (secularism) χρησιμοποιείται έτσι συχνά από τους εθνικούς νομοθέτες ή από τη δικαιοσύνη ως η μόνη λύση για να εξασφαλιστεί η κοινωνική συνοχή και ένταξη και πάνω απ’ όλα η δημόσια τάξη.
6. Το Ελληνικό Σύνταγμα ρυθμίζει τη σχέση μεταξύ της Ελληνικής Δημοκρατίας και του Οικουμενικού Πατριαρχείου ως νομική οντότητα με βάση την θεσμική ισότητα. Οι δύο οντότητες συνδιαμορφώνουν τον Καταστατικό Χάρτη του Αγίου Όρους, και η κανονική κοινωνία με την Αγία Μεγάλη Εκκλησία του Χριστού είναι προϋπόθεση προκειμένου η Εκκλησία της Ελλάδος να αναγνωρίζεται ως Εκκλησία της επικρατούσας θρησκείας, της θρησκείας της μεγάλης πλειονότητας του ελληνικού λαού.
Ωστόσο, αυτές οι σχέσεις τοποθετούνται στο πλαίσιο του πλήρους σεβασμού της θρησκευτικής ελευθερίας και ισότητας όλων των πολιτών, που είναι κατοχυρωμένη από το Σύνταγμα και επίσης στο επίπεδο της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Η νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων που αφορά την Ελλάδα έχει διαμορφώσει το ευρωπαϊκό επίπεδο προστασίας της θρησκευτικής ελευθερίας που είναι συγκρίσιμο με εκείνο της νομολογίας του Ανώτατου Δικαστηρίου των Ηνωμένων Πολιτειών.
7. Είμαι σίγουρος, ή τουλάχιστον ελπίζω, ότι η τουρκική κυβέρνηση συνειδητοποιεί το πλεονέκτημα του να φιλοξενεί στο έδαφός της μια θρησκευτική οντότητα με την πνευματική αυθεντία του Οικουμενικού Πατριαρχείου και τη διεθνή σημασία του σεβασμού των θεμελιωδών δικαιωμάτων του. Η επαναλειτουργία της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης και ο σεβασμός των εμβληματικών μνημείων όπως η Αγία Σοφία και η Μονή της Χώρας, είναι θέματα διαρκούς και έντονου παγκόσμιου ενδιαφέροντος, καθώς και διεθνής υποχρέωση για κάθε κράτος μέλος του Συμβουλίου της Ευρώπης, των Ηνωμένων Εθνών και της UNESCO.
8. Μερικές φορές υποστηρίζεται ότι η Εκκλησία είναι αδιάφορη για το πολιτικό καθεστώς στο οποίο λειτουργεί, ή ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα και η άσκησή τους δεν είναι σημαντικά, το σημαντικό είναι η παραίτηση από τα ανθρώπινα δικαιώματα υπέρ των δικαιωμάτων του Θεού. Ωστόσο, τα ανθρώπινα δικαιώματα ως δικαιώματα που αναδεικνύουν και προστατεύουν τον άνθρωπο ως εικόνα του Θεού είναι ένας πρακτικός και αποτελεσματικός τρόπος να δοξάζουμε τον Θεό για το δώρο της ανθρώπινης ζωής. Η δημοκρατία ως ο μόνος ασφαλής και αποτελεσματικός θεσμικός μηχανισμός για τη συμπερίληψη, ενσαρκώνει την κοινωνία (communion), την επικοινωνία και την πολιτική κοινωνία που λειτουργεί μόνο όταν υπάρχουν οι εγγυήσεις του κράτους δικαίου.
Στη νομική επιστήμη υποστηρίζουμε ότι όλες οι βασικές έννοιες της θεωρίας του κράτους και της δημοκρατίας έχουν θεολογική προέλευση. Ωστόσο, η εξέλιξη κινείται και προς τις δύο κατευθύνσεις. Ο σεβασμός της δημοκρατίας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του κράτους δικαίου μπορεί να χρησιμεύσει ως βάση ενός θεολογικού λόγου που τιμά την παράδοση ενώ αντιμετωπίζει τις σύγχρονες ανάγκες και τις προκλήσεις της εποχής μας. Αυτός είναι ο λόγος του Οικουμενικού Πατριαρχείου.
Η ΑΘΠ ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος στον εμπνευσμένο χαιρετισμό του στο 4ο συνέδριό σας για τη θρησκευτική ελευθερία έθεσε το πλαίσιο για τις σχέσεις της Ορθόδοξης θεολογίας με τη θεωρία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Επιτρέψτε μου να επαναλάβω τη σαφή και θαρραλέα πατριαρχική διατύπωση: «Πρέπει να καταλάβουμε μια για πάντα ότι αν απορρίψουμε ολοκληρωτικά τα ανθρώπινα δικαιώματα, αρνούμαστε ένα σημαντικό μέρος της δικής μας ανθρωπιστικής παράδοσης. Προφανώς, η Εκκλησία εκθέτει την Αλήθειά της όταν υποστηρίζει τα ανθρώπινα δικαιώματα και όχι όταν συμπορεύεται με εθνικιστικές ιδεολογίες».
9. Η πολιτική τριάδα της δημοκρατίας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του κράτους δικαίου, δυστυχώς, δεν επικρατεί σε διεθνές επίπεδο. Το παγκόσμιο τοπίο κυριαρχείται από τον αυταρχισμό και τον ολοκληρωτισμό. Δισεκατομμύρια άνθρωποι ζουν χωρίς ανθρώπινα δικαιώματα και εγγυήσεις του κράτους δικαίου. Η δυτική μας αντίληψη βρίσκεται στη μειοψηφία. Μπορεί να πιστεύουμε ότι η αντίληψή μας για τα ανθρώπινα δικαιώματα, τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου έχει παγκόσμια ισχύ, αλλά η πραγματικότητα είναι δυστυχώς διαφορετική. Ο παγκόσμιος συσχετισμός δυνάμεων δεν είναι ευνοϊκός ούτε για τη διατήρηση της ειρήνης ούτε για την αντιμετώπιση των δύο μεγαλύτερων προκλήσεων: της κλιματικής κρίσης και της διαχείρισης της τεχνητής νοημοσύνης.
Η κλιματική κρίση θέτει υπό αμφισβήτηση τη σχέση μας με την ίδια τη γη και επομένως με τη Δημιουργία. Η τεχνητή νοημοσύνη πολλαπλασιάζει τις δυνατότητες του ανθρώπινου νου, αλλά κινδυνεύουμε να την ωθήσουμε στα όρια της βλασφημίας αν δεν τεθούν κανόνες. Αλλά ας αποφύγω τις γενικολογίες και τις κοινοτοπίες. Αυτό που διακυβεύεται είναι η ίδια η φύση του ανθρώπου, ενώ δυστυχώς τα θεμελιώδη επιτεύγματα του πολιτισμού μας δεν θεωρούνται πλέον δεδομένα.
Σε έναν τόσο ταραγμένο, εύθραυστο και επισφαλή κόσμο, χρειάζονται επειγόντως ισχυρές και αξιόπιστες φωνές πνευματικότητας που υπερασπίζονται την ειρήνη, τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη σωτηρία του πλανήτη.
10. Αυτό το μήνυμα μεταδίδεται από το ταπεινό Φανάρι, υπό την ηγεσία της ΑΘΠ του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου, ενός θρησκευτικού ηγέτη διεθνούς εμβέλειας και παγκόσμιας αποδοχής.
Η πορεία των τριάντα δύο ετών της διακονίας του Πατριάρχη Βαρθολομαίου συνιστά μια εκκλησιαστική, θεολογική και ιστορική κατάκτηση που ξεπερνά κατά πολύ τα όρια της Ορθοδοξίας και του Ελληνισμού. Έχει αποκτήσει πραγματικά παγκόσμιες διαστάσεις και έχει ανοίξει νέα κεφάλαια στον διεθνή διάλογο.
Εσείς, οι Άρχοντες του θρόνου, είστε οι συγκυρηναίοι του, οι υπερασπιστές και οι βοηθοί του. Όχι μόνο έχετε την ευλογία της Αγίας Μεγάλης Εκκλησίας του Χριστού, αλλά και την εύνοια της Ιστορίας, που σας έχει χαρίσει αυτό το προνόμιο.
Επιτρέψτε μου να εκφράσω τα συγχαρητήρια, την ευγνωμοσύνη και τις καλύτερες ευχές μου για μέγιστη επιτυχία στην αποστολή σας.-
Σημείωση Φως Φαναρίου: Ο κ. Ευάγγελος Βενιζέλος εκφώνησε την ομιλία του στα αγγλικά. Η μετάφραση που δημοσιεύουμε εδώ είναι ανεπίσημη.
