Πασχάλης Βαλσαμίδης
Αναπληρωτής Καθηγητής Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης
ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΣΙΑ
Φίλων Δώρημα τω Καθηγητή Αθαν. Ε. Καραθανάση, Θεολογική Σχολή Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Εκδοτικός Οίκος Κ. & Μ. Σταμούλη, Θεσσαλονίκη 2022, σσ. 500.
Έλαβα με μεγάλη χαρά και συγκίνηση τον τιμητικό τόμο αφιερωμένο στον αγαπητό μου Καθηγητή Αθανάσιο Καραθανάση, που ετοίμασαν φίλοι και συνάδελφοι της Θεολογικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης με αξιόλογες και ενδιαφέρουσες επιστημονικές μελέτες και τον ονόμασαν «Φίλων Δώρημα τω Καθηγητή Αθαν. Ε. Καραθανάση» για να αποδείξουν για μία ακόμη φορά την ευγνωμοσύνη και την αγάπη τους για την προσφορά του στην ακαδημαϊκή κοινότητα.
Τον Καθηγητή γνώρισα όταν ήρθα από την Κωνσταντινούπολη για σπουδές στη Θεολογική Σχολή του Α.Π.Θ., που δίδασκε ιστορία του Ελληνισμού. Στο χρονικό διάστημα των προπτυχιακών σπουδών μου συνδέθηκα μαζί του και στη συνέχεια συνέταξα διδακτορική διατριβή και συνεργάστηκα στο Πανεπιστήμιο και στην Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, στην οποία προσλήφθηκα, μετά από πρότασή του, ως επιστημονικός συνεργάτης στο Τμήμα Ιστορικών Ερευνών, θέση στην οποία εργάστηκα από τον Οκτώβριο του 2001 έως τον Φεβρουάριο του 2011, οπότε εξελέγη λέκτορας στο Τμήμα Γλώσσας, Φιλολογίας και Πολιτισμού Παρευξεινίων Χωρών του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης.
Οι συνάδελφοι του, στην πλειοψηφία σήμερα παλαιοί μαθητές του, αμέσως μετά την αφυπηρέτησής του από το πανεπιστήμιο, σε μία από τις πρώτες συνεδριάσεις του Τμήματος Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας του Α.Π.Θ., το οποίο με το ΦΕΚ 5710/24-12-2020 μετονομάστηκε σε Τμήμα Κοινωνικής Θεολογίας και Χριστιανικού Πολιτισμού, τον Σεπτέμβριο του 2013, αποφασίστηκε ομόφωνα η έκδοση ειδικού τόμου προς τιμή του Καθηγητή Αθανάσιου Καραθανάση. Ας σημειωθεί ότι για τον Καθηγητή προηγήθηκε τόμος με τίτλο «Πατρίδες της Ρωμηοσύνης, Αφιέρωμα στον Καθηγητή Αθανάσιο Ε. Καραθανάση» από τον Εκδοτικό Οίκο Μ. και. Κ. Σταμούλη στη Θεσσαλονίκη το 2018, σσ. 466, επιμέλεια του Γεωργίου Τσότσου,
Από το πλούσιο βιογραφικό και τη δράση του Καθηγητή, που τον έζησα από κοντά, που άκουσα και διάβασα γι΄ αυτόν δεν θα ήταν δυνατόν να επεκταθώ εδώ παρά μόνο θα αναφερθώ σε επιμέρους πτυχές από τη ζωή του. Πλήρες βιογραφικό του υπάρχει στον τιμητικό τόμο, τον οποίο επιμελήθηκαν οι μαθητές του αγαπητοί φίλοι και συνάδελφοι Σουλτάνα Λάμπρου και Ιωάννης Μπάκας στις σελίδες 13-17 και στον τόμο Πατρίδες της Ρωμηοσύνης, Αφιέρωμα στον Καθηγητή Αθανάσιο Ε. Καραθανάση, Θεσσαλονίκη 2018, σσ. 19-30.
Ο Αθανάσιος Καραθανάσης γεννήθηκε στον Βόλο το 1946. Μετά τις εγκύκλιες σπουδές του συνέχισε στη Φιλοσοφική Σχολή του Α.Π.Θ. (1964-1969), όπου είχε καθηγητές τους Απόστολο Βακαλόπουλο, Μανούσο Μανούσακα, Ιωάννη Καραγιαννόπουλο, Μανώλη Ανδρόνικο, Αγαπητό Τσοπανάκη, Λίνο Πολίτη κ.ά. Συνδέθηκε ιδιαίτερα με τον καθηγητή Μανούσο Μανούσακα, ο οποίος τον ενεθάρρυνε και τον βοήθησε να συνεχίσει τις σπουδές του στο Ελληνικό Ινστιτούτο Βενετίας. Τον Ιανουάριο του 1972 κατατάχθηκε στον ελληνικό στρατό, όπου υπηρέτησε ως έφεδρος αξιωματικός των Ειδικών Δυνάμεων έως το 1974. Μετά προσελήφθηκε ως επιστημονικός συνεργάτης του Ι.Μ.Χ.Α., στο οποίο εργάστηκε 14 χρόνια με εξαίρεση την διετία 1979-1981, κατά την οποία μετέβη στο Παρίσι ως υπότροφος της Γαλλικής Κυβέρνησης για να παρακολουθήσει μαθήματα στην Ecole Pratique des Hautes Etudes με καθηγητές τον Bruno Neveau και τον Jean Irigoin και στο Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου των Παρισίων Paris IV.
Τον Ιανουάριο του 1976 αναγορεύτηκε διδάκτωρ της Φιλοσοφικής Σχολής του Α.Π.Θ. Το 1983 εξελέγη υφηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και το επόμενο έτος δίδαξε στο Τμήμα Ποιμαντικής του Α.Π.Θ. Το 1987 εξελέγη επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και δίδαξε ένα μόνον ακαδημαϊκό έτος. Τον Μάιο του 1989 εξελέγη αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Ποιμαντικής του Α.Π.Θ., το οποίο αργότερα μετονομάστηκε Τμήμα Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας και δίδαξε σε προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς φοιτητές Ιστορία του Ελληνισμού και μαθήματα για την ιστορία της Μακεδονίας, Θράκης, Μικράς Ασίας, Πόντου κ.ά έως την αφυπηρέτησή του, τον Αύγουστο του 2013. Επόπτευσε 25 διδακτορικές διατριβές και 45 περίπου διπλωματικές εργασίες. Επίσης δίδαξε στο Παιδαγωγικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας (1993-2001), στα τμήματα Ιταλικής Φιλολογίας (2004-2007) του Α.Π.Θ., Βαλκανικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας και στη Θράκη στα τμήματα Ιστορίας και Εθνολογίας, Ελληνικής Φιλολογίας και Γλώσσας, Φιλολογίας και Πολιτισμού Παρευξεινείων Χωρών του Δ.Π.Θ.
Διοργάνωσε συνέδρια, έλαβε μέρος σε τοπικά, πανελλήνια και διεθνή συνέδρια και σε ερευνητικά προγράμματα του Α.Π.Θ. Έδωσε διαλέξεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό (Πανεπιστήμιο York-Τορόντο, Sapienza-Ρώμη, Στρασβούργο κ.ά.).
Εξελέγη δύο φορές πρόεδρος στο τμήμα, που υπηρέτησε κατά τα ακαδημαϊκά έτη 1999-2001 και 2011-2013 και αναπληρωτής πρόεδρος κατά τα έτη 1997-1999 και 2009-2011. Διετέλεσε συγκλητικός και μέλος επιτροπών του Α.Π.Θ. Υπήρξε μέλος του Δ.Σ. της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών (1994-2018), γενικός γραμματέας (2000-2006), αντιπρόεδρος (2009-2012) και πρόεδρος (2015-2018). Ακόμα πρόεδρος του Ιδρύματος Εθνικού και Θρησκευτικού Προβληματισμού (2016-2018) και μέλος του Δ.Σ. του Ιδρύματος Μελετών Χερσονήσου του Αίμου. (1996-2003).
Τον Ιούλιο του 1994 ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος τον τίμησε με το οφφίκιο του Άρχοντος Διερμηνέως και τον Μάρτιο του 2001 ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας Πέτρος Ζ΄ με το παράσημο του Αγίου Μάρκου. Τον Μάιο του 2016 ο Φιλολογικός Σύλλογος «Παρνασσός» τον ανακήρυξε αντεπιστέλλον μέλος του. Ακόμα τιμήθηκε από μητροπόλεις, δήμους και ιδρύματα.
Ο Καθηγητής συνεχίζει να διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, να εκδίδει βιβλία, να γράφει άρθρα, να συμμετέχει σε συνέδρια και να δίνει διαλέξεις.
Ακολούθως παραθέτουμε από τις 500 σελίδες, που καταλαμβάνει ο τιμητικός τόμος τις 28 μελέτες των καθηγητών.
Μετά τον πίνακα περιεχομένων [σσ. 7-8] ακολουθούν ο πρόλογος του κοσμήτορα της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ. Θεόδωρου Γιάγκου [σσ. 9-10], ο χαιρετισμός του αντιπρύτανη Ανδρέα Γιαννακουδάκη [σσ. 9-10], σημείωμα των επιμελητών του τόμου Σουλτάνας Λάμπρου και Ιωάννη Μπάκα [σ. 11], βιογραφικά του τιμωμένου Ομότιμου Καθηγητή Αθανάσιου Καραθανάση [σσ. 13-17], η αρθογραφία του [σσ. 19-48] και οι βραχυγραφίες [σ. 48].
Η πρώτη μελέτη είναι του Καθηγητή της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ. Χρήστου Αραμπατζή με τίτλο «Mount Athos in 18th century: Greek-centrism and theo-centric interpretation of history» [σσ. 49-56], ο οποίος καταπιάνεται με τους Κολλυβάδες και αντικολλυβάδες. Τονίζει οι γνώσεις για την ιστορική περίοδο, που έζησαν οι Κολλυβάδες (18ο αιώνα) παραμένουν ακόμη περιορισμένες, επειδή το μεγαλύτερο μέρος των συγγραμμάτων, που σχετίζονται με αυτή την εποχή της εκκλησιαστικής λογοτεχνίας, είναι ακόμη αδημοσίευτο. Αναφέρει κάποιους Κολλυβάδες και αντικολλυβάδες συγγραφείς, όπως τον Μακάριο Νοταρά της Κορίνθου (1731-1805), τον Αθανάσιο Πάριο, τον Νικόδημο Αγιορείτη (1749-1809), τον Θεοδώρητο Ιωαννίνων κ. ά.
Ακολουθεί η μελέτη του Καθηγητή της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ. Διονύσιου Δ. Βαλαή με τίτλο «Κοινωνικοπολιτικές συγκρούσεις και εκκλησιαστικές αναστατώσεις στη Θεσσαλονίκη: από τα Ζηλωτικά του ΙΔ΄ αι. στις ενδοκοινοτικές διενέξεις της οθωμανικής περιόδου» [σσ. 57-87], ο οποίος αναφέρεται στο κίνημα των Ζηλωτών, που σημειώθηκε στη Θεσσαλονίκη κατά τα έτη 1342-1349. Ακολούθως μελετά τις ενδοκοινοτικές διαμάχες κατά την περίοδο της Οθωμανικής κυριαρχίας, που συνεχίστηκαν στη Θεσσαλονίκη με μικρότερη ένταση σε εκκλησιαστικά και αυτοδιοικητικά ζητήματα. Καταλήγει με τεκμηριωμένη θέση σε συμπερασματικές επισημάνσεις για τα γεγονότα. Τέλος, δημοσιεύει δύο πατριαρχικά και συνοδικά γράμματα του Κωνσταντινουπόλεως Σαμουήλ Α΄ προς τον Θεσσαλονίκης Θεοδόσιο Β΄: α) περί του αρχιερατικού μνημοσύνου στις ιερουργίες (1766) και β) προς τους κληρικούς και άρχοντες της Θεσσαλονίκης περί των υπέρ αποθανόντων χριστιανών αρχιερατικών δικαιωμάτων (1767).
Ο Μιλτιάδης Βάντσος, Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ. με θέμα εργασίας «Η περί πίστεως διδασκαλία του αγίου Νεκτάριου στο έργο του “Το γνώθι σε αυτόν”» [σσ. 89-97] μελετά στο έργο του αγίου Νεκτάριου το αρχαιοελληνικό γνωμικό “Το γνώθι σε αυτόν”. Αναφέρεται στη σύνδεση της αυτογνωσίας με τη θεογνωσία και την πίστη, στην έννοια, στο περιεχόμενο και στα γνωρίσματα της πίστης κατά τον άγιο Νεκτάριο.
Ο Πρωτοπρεσβύτερος Βασίλειος Α. Γεωργόπουλος, Αναπληρωτής Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ. συμμετέχει στον τόμο με τίτλο εργασίας «Η περί του Καθαρτηρίου πυρός Ρωμαιοκαθολική διδασκαλία και ἡ κατ’ αυτής Προτεσταντική κριτική» [σσ. 99-119]. Εξετάζει τη ρωμαιοκαθολική διδασκαλία περί του Καθαρτηρίου πυρός (purgatorium, ignis purgatorius), που αναπτύχθηκε στο ρωμαιοκαθολικό χώρο μετά το σχίσμα με την καθοριστική συνδρομή της σχολαστικής θεολογίας, η οποία υιοθετήθηκε επίσημα και αποτελεί τη δογματική διδασκαλία της ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Τη ιστορικοδογματική της εξέλιξη περί του Καθαρτηρίου πυρός διδασκαλία, η οποία εμφανίστηκε αρχικά στη Δύση ως προσωπική γνώμη του πάπα Γρηγορίου Α΄ του Μεγάλου (540-604). Στη συνέχεια κάνει λόγο για την περί του Καθαρτηρίου πυρός διδασκαλία, που συζητήθηκε στη σύνοδο της Φερράρας-Φλωρεντίας (1438-1439). Στην κριτική του ελβετού μεταρρυθμιστή Ούλριχ Ζβίγγλιου κατά του Καθαρτηρίου πυρός. Στις δέκα θέσεις της Βέρνης ενός μικρού ομολογιακού κειμένου, που συντάχθηκε από φίλους του Ζβιγγλίου, το 1528. Στον Λούθηρο, που αποδέχθηκε στην αρχή την ύπαρξη του Καθαρτηρίου πυρός, του οποίου στη συνέχεια η στάση διαφοροποιήθηκε ριζικά. Στη διδασκαλία του Ιωάννου Καλβίνου περί του Καθαρτηρίου πυρός. Στη Γαλλική Ομολογία (1559), στη Δεύτερη Ελβετική Ομολογία (1562), στη Σκωτική Ομολογία (1560), στα Ιρλανδικά Άρθρα της θρησκείας (1615). Κλείνει την εργασία με συμπεράσματα.
Ο Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ. Θεόδωρος Ξ. Γιάγκου με τίτλο «Ο ρόλος της Εκκλησίας στους αγώνες της Κύπρου. Συνοπτική επισκόπηση» [σσ. 121-128] αναφέρεται συνοπτικά στο ρόλο των κληρικών της Εκκλησίας, που συνέβαλε στους αγώνες της Κύπρου από τον 12ο αιώνα έως τον 20ο αιώνα και στους επώνυμους αρχιεπισκόπους Κύπρου με ενεργή δράση, όπως ο Βενιαμίν (1600-1604), Χριστόδουλος Α΄ (1606-1639, 1640-1641), Νικηφόρος (1641-1674), Φιλόθεος (1734-1759), μητροπολίτες κ.ά.
Η Ευαγγελία Γ. Δάφνη, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ. με τίτλο «Μέγας Αλέξανδρος και Αντίοχος Δ΄ ο Επιφανής εις τα βιβλία των Μακκαβαίων» [σσ. 129-147] μελετά τη ρητή αναφορά του ονόματος του Μεγάλου Αλεξάνδρου, που υπάρχει στον Αλεξανδρινό ή Ευρύτερο Κανόνα της Παλαιάς Διαθήκης στο προοίμιο των βιβλίων των Μακκαβαίων. Τις αφηγήσεις περί του Αντιόχου Δ΄ του Επιφανούς, που βασίλευσε μεταξύ των ετών 174-165 π. Χ., την αλαζονική συμπεριφορά του και τα δεινά, που προκάλεσε στους Ιουδαίους.
Ο Πρωτοπρ. Κωνσταντίνος Καραϊσαρίδης, Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ. συμμετέχει με τίτλο εργασίας «Οι ύμνοι της Θείας Λειτουργίας [σσ. 149-177]. Συγκεκριμένα ασχολείται με τους ύμνους του πρώτου και δεύτερου μέρους της θείας λειτουργίας. Στο πρώτο μέρος αναφέρεται στη λειτουργία του Λόγου ή των Κατηχουμένων, όπου ψάλλονται τα αντίφωνα, τα τυπικά, οι μακαρισμοί, ο ύμνος «Ο μονογενής Υιός και Λόγος του Θεού..», ο «Τρισάγιος ύμνος» και ο ύμνος «Αλληλούια» ή όπως συνηθίζεται να λέγεται «Αλληλουάριο». Στη συνέχεια μας παρουσιάζει τους ύμνους του δευτέρου μέρους της θείας λειτουργίας (λειτουργία των πιστών), που είναι ο «Χερουβικός ύμνος», ο θεομητορικός ύμνος «Άξιον εστίν» και ο Κοινωνικός ύμνος («Κοινωνικόν»).
Ακολουθεί η εργασία της Καθηγήτριας της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ. Άννας Καραμανίδου με τίτλο «Άγιον Όρος και Καποδίστριας μέσα από την επιστολογραφία του πρώτου Κυβερνήτη της Ελλάδας» [σσ. 179-199], η οποία μελετά μέσα από την επιστολογραφία του πρώτου κυβερνήτη της Ελλάδας Ιωάννη Καποδίστρια το Άγιον Όρος στα χρόνια της επανάστασης του 1821. Ακόμα το Άγιο Όρος στην καποδιστριακή ιστορία, τη σχέση του Ιωάννου Καποδίστρια ως κυβερνήτη της Ελλάδας με το Άγιο Όρος και την έκδοση της «Ερμηνείας των ΙΔ΄ Επιστολών του Αποστόλου Παύλου» του αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου. Στη συνέχεια ασχολείται με τα δεινοπαθήματα των Αγιορειτών πατέρων εξ αιτίας πειρατικών επιδρομών, τη συμπαράσταση του Καποδίστρια στην Αγιορείτικη Κοινότητα και τη συνεργασία του με τον Βαρθολομαίο Κουτλουμουσιανό.
Η Άννα Κόλτσιου-Νικήτα, Καθηγήτρια της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ. με τίτλο «Δημήτριος Κυδώνης και Ελένη Καντακουζηνή: Ο βυζαντινός λόγιος και η παιδεία της αυτοκράτειρας» [σσ. 201-213] παρουσιάζει τον βυζαντινό λόγιο Δημήτριο Κυδώνη και τη σχέση του με την κόρη του αυτοκράτορα Ιωάννη ΣΤ΄ Καντακουζηνού την Ελένη. Ακόμα το ενδιαφέρον της αυτοκράτορας Ελένης στην κλίση της για την παιδεία και τις αναφορές της στα κείμενα του Δημητρίου Κυδώνη.
Η Καθηγήτρια της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ. Δήμητρα Κούκουρα με τίτλο Dimitra Koukoura, «Rievangelizzazione: una procedura omiletica complessa» [σσ. 215-222] αναφέρεται στο μήνυμα της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου των Ορθοδόξων Εκκλησιών, στην οποία τονίστηκε ότι καθήκον της Εκκλησίας είναι να μεταδώσει το μήνυμα του Ευαγγελίου σ’ εκείνους που δεν έχουν ακούσει ποτέ για τον Χριστό. Συγκεκριμένα ασχολείται με τη μετάδοση του Ευαγγελίου και με τη θεία λειτουργία, την προτεραιότητα του προφορικού λόγου, με τα αρνητικά παραδείγματα στην Ομιλητική, με την Ομιλητική Διαδικασία και θέτει τα ερωτήματα: Ποιος θα μιλήσει για τα έργα του Κυρίου; και ποιος είναι ο κήρυκας;
Ο Βασίλειος Διον. Κουκουσάς, Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ. με τίτλο «Η αυτοκρατορία κατά τα τέλη του 7ου-αρχές του 8ου αιώνα. Αρτέμιος-Αναστάσιος Β΄ (713-715): Ο αυτοκράτορας, ο μοναχός, ο επαναστάτης» [σσ. 223-242] μελετά μία δύσκολη περίοδο της αυτοκρατορίας από τα τέλη του 7ου αιώνα μέχρι και την οριστική επικράτηση του Λέοντα Γ´. Τους αυτοκράτορες, που έχαναν τον θρόνο τους από σφετεριστές. Τονίζει τον κίνδυνο, που διέτρεχε η αυτοκρατορία από τους Άραβες και τους Βούλγαρους και αναφέρεται στο διάστημα, που ξεχώριζε η βασιλεία του Αρτεμίου-Αναστασίου Β´.
Η Αντωνία Γρ. Κυριατζή, Επίκουρη Καθηγήτρια της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ. με θέμα «Η ομιλία του Αγίου Αθανασίου Παρίου “Eις την παρθενομάρτυρα Αικατερίνην η κατά αθέων”» [σσ. 243-256] παρουσιάζει ένα ενδιαφέρον χειρόγραφο, που διασώζει την ομιλία του αγίου Αθανασίου του Παρίου (1721-1813) με τίτλο “Εις την παρθενομάρτυρα Αικατερίνην ή κατά αθέων”, το οποίο συντάχθηκε προφανώς με αφορμή στον εορτασμός της μνήμης της και αναπτύσσει ορισμένα επιχειρήματα εναντίον των «αθέων» της εποχής του. Η συγγραφέας ερμηνεύει και σχολιάζει την ομιλία.
Στη συνέχεια ο Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ. Κωνσταντίνος Κωτσιόπουλος με τίτλο «Μεθοδολογικά Κοινωνιολογίας του Χριστιανισμού» [σσ. 257-267] μελετά, σχολιάζει και επισημάνει απόψεις επιστημόνων, που ασχολήθηκαν με την Κοινωνιολογία του Χριστιανισμού, όπως στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής οι πάστορες, που έλαβαν ενεργό ρόλο στη γέννηση της Γενικής Κοινωνιολογίας, ο Gabriel Le Bras στη Γαλλία, που ενδιαφέρθηκε να αναλύσει πρακτικά ποιμαντικά προβλήματα για να βοηθήσει την Εκκλησία στην άσκηση της εσωτερικής ιεραποστολής στη Γαλλία κ.ά.
Η Σουλτάνα Δ. Λάμπρου, Καθηγήτρια της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ. με τίτλο «Η κλασσική παιδεία του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά με ενδεικτικά παραδείγματα» [σσ. 269-275] ασχολείται με έναν κορυφαίο πατέρα της Ανατολικής Εκκλησίας τον άγιο Γρηγόριο Παλαμά παρουσιάζοντας ενδεικτικά παραδείγματα από την κλασσική παιδεία του. Τονίζει ο άγιος από μικρή ηλικία διακρίθηκε για τη συγκρότησή του και τις επιδόσεις του στη φιλοσοφία και ήταν εξοπλισμένος με θαυμαστή ελληνική κλασσική παιδεία. Ακόμα, που ήταν γνώστης της «διαμάχης» μεταξύ αριστοτελισμού και πλατωνισμού στο Βυζάντιο. Σταχυολογεί ενδεικτικά παραθέματά του από την αρχαία γραμματεία και αναπτύσσει το περιεχόμενό τους για να παρουσιάσει τον τρόπο με τον οποίο η κλασσική του παιδεία προσέφερε τα εργαλεία για την ανάπτυξη της επιχειρηματολογίας του και τη διατύπωση των θεολογικών του θέσεων.
Ο Ιωάννης Θ. Μπάκας, Αναπληρωτής Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ. με τίτλο εργασίας «Ο Σόφιας Ιωακείμ και το ζήτημα των εκκλησιαστικών βιβλίων» [σσ. 277-293] αναφέρεται στη ζωή, στη δράση και στην προσφορά του Μητροπολίτου Σόφιας Ιωακείμ, που καταγόταν από το Μελένικο και ήταν πνευματικό ανάστημα του Μητροπολίτου Μελενίκου Λεόντειου Πολυζωΐδη (1769-1796). Επίσης στη μέριμνά του για την αποστολή και στη διακίνηση βιβλίων στη Σόφια.
Ο Κωνσταντίνος Μποζίνης, Αναπληρωτής Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ. με τίτλο «Η πλατωνική ανάγνωση του χριστιανισμού από τον Κωνσταντίνο Τσάτσο» [σσ. 295-332] καταπιάνεται με ένα από τα θέματα, που απασχόλησαν έντονα τον Κωνσταντίνο Τσάτσο, που ήταν οι σχέσεις Ελληνισμού και χριστιανισμού. Τη συγγένειά του με την πλατωνική φιλοσοφία, που ο χριστιανισμός συμβάλλει στην οικοδόμηση της νέας Ευρώπης, στηρίζοντας τη δημοκρατία ενάντια στον ολοκληρωτισμό του κομμουνισμού. Ακόμα αναλύει και σχολιάζει απόψεις του Κωνσταντίνου Τσάτσου, καθώς και το έργο του στο οποίο επισημάνει, που εγκωμιάζει τον χριστιανισμό για τον ζήλο, που επιδεικνύει στην εξάλειψη της κοινωνικής αδικίας.
Ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Αρκαλοχωρίου, Καστελλίου και Βιάννου Ανδρέας Νανάκης, Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ. συμμετέχει με τίτλο εργασίας «Από την Επανάσταση του 1821 έως την Ένωση (1913) της Κρήτης. Διαπάλη εθναρχίας και έθνους» [σσ. 333-348]. Αναφέρεται στις διαφορές, που υπήρξαν στην Κρήτη κατά το διάστημα 1821-1913, στην οικονομία, στις συνθήκες διαβίωσης, στα δικαιώματα των χριστιανών σε σχέση με εκείνα της μουσουλμανικής μειονότητας και στις εκκλησιαστικές δομές. Στο κείμενο «Προσωρινόν Πολίτευμα της νήσου Κρήτης», το οποίο είναι βαθιά επηρεασμένο από τον Ευρωπαϊκό Διαφωτισμό και την Γαλλική επανάσταση και σχολιάζει άρθρα του. Καταπιάνεται με το ποίημα του Δασκαλογιάννη στην Κρήτη το 1770, με την μεγάλη επανάσταση του 1866, με τον Κρήτης Διονύσιο Χαριτωνίδη μετέπειτα οικουμενικό πατριάρχη, ο οποίος τοποθετήθηκε εναντίον της επανάστασης, με τη Σύμβαση της Χαλέπας (1878), με ιεράρχες της Κρήτης, που προσέφεραν στο Έθνος, όπως ο Πέτρας Τίτος Ζωγραφίδης (1885), ο Ρεθύμνης Χρύσανθος Τσεπετάκης (1887) και ο Κισάμου Δωρόθεος Κλωνάρης (1881). Ακόμα με τους γενικούς διοικητές της Κρήτης Κωστή Αδοσίδη πασά (1877-1879), που διαδραμάτισε μείζονα ρόλο στη διαμόρφωση της Σύμβασης της Χαλέπας και με τον Αλέξανδρο Καραθεοδωρή, που διετέλεσε για μικρό χρονικό διάστημα.
Ο Πρωτοπρ. Χρυσόστομος Νάσσης, Αναπληρωτής Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ. με τίτλο «”Ένθα απέδρα οδύνη, λύπη και στεναγμός”. Η εξόδιος ακολουθία και η παράκληση των θλιβομένων: ένας σύγχρονος προβληματισμός» [σσ. 349-359] ασχολείται με το στοίχο “Ένθα απέδρα οδύνη, λύπη και στεναγμός”, που ψάλετε στη νεκρώσιμο ακολουθία και παρουσιάζει λογοτεχνικά κείμενα με σχόλια, που αφορούν το μυστήριο του θανάτου και την εξόδιο ακολουθία.
Ακολούθως ο Χρήστος Κ. Οικονόμου, Ομότιμος Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ. με τίτλο «Το βιβλικό υπόβαθρο των αγγέλων κατά τον άγιο Νεόφυτο τον Έγκλειστο» [σσ. 361-368] καταπιάνεται με έναν πολυγραφότατο πατέρα της Εκκλησίας της Κύπρου τον άγιο Νεόφυτο τον Έγκλειστο (1134-1220), ο οποίος ασχολήθηκε με βιβλικά θέματα, ερμηνευτικά έργα, κατηχήσεις, πανηγυρικές ομιλίες, λόγους κ.ά. Σχολιάζει τις αναφορές του στους αγγέλους και στα πνεύματα, που έχουν βιβλικό υπόβαθρο και στηρίζονται στην Παλαιά και Καινή Διαθήκη. Συγκεκριμένα ασχολείται με αναφορές και μαρτυρίες αγγέλων στην Παλαιά Διαθήκη και Καινή Διαθήκη, όπως παρουσιάζονται στο έργο του αγίου Νεόφυτου «Πανηγυρική Α΄, λόγος 19».
Ο Αθανάσιος Παπαρνάκης, Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ. με τίτλο «Αγιότητα στην οικογένεια: μετασχηματισμός βιβλικών μορφών στην ζωή της οικογένειας του αγ. Γρηγορίου του Θεολόγου» [σσ. 369-378] εστιάζει την προσοχή του στο βίο της οικογένειας του αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου και στα πέντε μέλη της (Γρηγόριο, Νόννα, Γρηγόριο, Καισάριο καί Γοργονία), πού κοσμούν τα αγιολόγια της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Ακολούθως παρουσιάζει με συντομία τις βασικές αρχές του κώδικα πνευματικής ζωής της οικογένειας ως προτύπου για την εποχή μας και τον ιδιαίτερο τρόπο με τον οποίο ο άγιος Γρηγόριος περιγράφει τους γονείς του αναφερόμενος σε βιβλικές αρχετυπικές μορφές.
Στη συνέχεια ο Ευάγγελος Π. Πεπές, Επίκουρος Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ. με τίτλο «Ελληνική παιδεία και χριστιανική αγωγή στο έργο του αγίου Νεκταρίου. Ιερών και φιλοσοφικών λογίων θησαύρισμα» [σσ. 379-388] μελετά στο έργο του αγίου Νεκταρίου την ελληνική παιδεία και τη χριστιανική αγωγή. Στόχος του είναι η σκιαγράφηση της αντίληψης του αγίου Νεκταρίου για την αξία και τη συμβολή της ελληνικής παιδείας στην ολόπλευρη καλλιέργεια και ανάπτυξη του ανθρώπου, καθώς και στη χριστιανική αγωγή, όπως αυτή προκύπτει από το έργο του «Ιερών και φιλοσοφικών λογίων θησαύρισμα». Ακόμα σχολιάζει τη θέση του αγίου για την αρχαία ελληνική φιλοσοφία και τη βαθιά γνώση του στην ελληνική παιδεία και την εμπειρία του στην ορθόδοξη παράδοση.
Ο Ηρακλής Ρεράκης, Ομότιμος Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ. συμμετέχει με εργασία, που τιτλοφορεί «Η καλλιέργεια της αληθινής αγάπης μέσω της ορθόδοξης σχολικής αγωγής» [σσ. 389-406]. Ασχολείται με την αγάπη του δασκάλου προς τον μαθητή και σχολιάζει κείμενα, που περιέχουν αναφορές της αγάπης του αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, του αγίου Ευσταθίου Θεσσαλονίκης, επιστολές του Αποστόλου Παύλου κ.ά.
Ο Ομότιμος Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ. Λάμπρος Χρ. Σιάσος με τίτλο μελέτης «Νους ως γαία αδόκιμος (Εγχειρίδιον γεωργίας βασιλικής) [σσ. 407-422] καταπιάνεται με την παραβολή του Τρανού Σπορέως, που αναφέρεται από τον Ευαγγελιστή Ματθαίο. Ακόμα παρουσιάζει φράσεις με σχόλια από την επιστολή του Αποστόλου Παύλου προς Ρωμαίους Χριστιανούς, που περιέχει την ιστορικοθεολογική πρώτη συνεκτική αφήγηση για την Σπορά.
Ο Χρυσόστομος Σταμούλης, Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ. με τίτλο «Noli me tangere an Endeavor for a Theological Direction of a Benevolent Love» [σσ. 423-426] ασχολείται με τη βιβλική φράση στα λατινικά “noli me tangere”, που αντίστοιχη με το “μη μου άπτου” με άλλα λόγια “μη μ’ αγγίζεις”, που απευθύνθηκε ο Χριστός στην Μαρία Μαγδαληνή μετά την Ανάστασή του. Συγκεκριμένα αναφέρεται στην αγάπη της Μαρίας Μαγδαληνής, που έμεινε μετά τον ενταφιασμό του Ιησού Χρηστού, στον τάφο του, ενώ όλοι μαθητές του είχαν φύγει για την Ιερουσαλήμ και το διάλογο, που ακολούθησε μεταξύ τους. Ακόμα αναφέρεται μέσα από πατέρες της Εκκλησία για την αγάπη του ανθρώπου προς τον Θεό.
Ο Μιχαήλ Γ. Τρίτος, Ομότιμος Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ. με τίτλο «Ο Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος και ἡ εθνική μας ιδιοπροσωπία» [σσ. 427-430] σκιαγραφεί την προσωπικότητα του Αρχιεπισκόπου Αθηνών Χριστόδουλου, ο οποίος διακρινόταν για τα χαρίσματά του. Επίσης αναφέρεται στις ανησυχίες του, στα εθνικά, εκκλησιαστικά ζητήματα, όπως για το Μακεδονικό, Βορειοηπειρωτικό, Κυπριακό κ.ά.
Ακολουθεί η μελέτη του Βασίλειου Αθ. Τσίγκου, Καθηγητή της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ. με τίτλο «Τα μυστήρια της Εκκλησίας ως μέσα και τρόπος ανακαινισμού του ανθρώπου» [σσ. 431-443], ο οποίος ασχολείται με τα μυστήρια της Εκκλησίας, όπως του βαπτίσματος, του χρίσματος και της θείας ευχαριστίας. Τονίζει η φύση και ολόκληρη η δομή της Εκκλησίας είναι μυστηριακή. Επίσης πηγή και αφετηρία της χριστιανικής ζωής είναι η λειτουργική ζωή της Εκκλησίας και δια των μυστηρίων δημιουργείται ένας καινούργιος τρόπος προσωπικής και εκκλησιαστικής υπάρξεως, ζωής και σχέσεως του ανθρώπου.
Ο Τρύφων Τσομπάνης, Αναπληρωτής Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ. γράφει εργασία με τίτλο «Τελείωση και Θέωση. Αισθητική και εικαστική προσέγγιση. Από τον απόστολο Παύλο στον άγιο Γρηγόριο Παλαμά» [σσ. 445-465]. Συγκεκριμένα αναφέρεται στους αγίους, που ζουν και υπάρχουν ως «τέκνα φωτός», στη σημασία του φωτός στη θεολογία των Πατέρων, στην προσευχή του αγίου Γρηγορίου «Κύριε, φώτισόν μου το σκότος», στη ναοδομία τη σχέση τέχνης και φωτός, που εμφανίστηκε από τον Ανθέμιο και Ισίδωρο και συνέλαβαν σε πρωτοποριακές ιδέες για τη σχέση κτιρίου και φυσικού φωτός. Ακόμα στον ιστορικό Προκόπιος, που περιγράφει την Αγία Σοφία και στέκεται έντονα στη διακονική και παιδαγωγική παρουσία και χρήση του φωτός στο ναό και στη χρήση ψηφίδων στη διακόσμηση των παραθύρων. Τονίζει το φως στην εικόνα έχει ως αποστολή να δείξει το πρόσωπο του Χριστού, το άκτιστο φως, που εκπέμπει η θεία φύση του και με αυτό φωτίζει ολόκληρη την οικουμένη κι για αυτό στην εικόνα τα σώματα ζωγραφίζονται να ακτινοβολούν με εσωτερική ομορφιά και ένα αέναο φως.
Η Γλυκερία Μ. Χατζούλη, Καθηγήτρια της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ. με τίτλο «Le rideau (katapetasma) brodé en 1818, œuvre de Kokona d’ Horologa de l’ iconostase du catholicon du Monastère d’ Iviron dans la Sainte Montagne [σσ. 467-500] παρουσιάζει και σχολιάζει το κείμενο ενός κεντημένου παραπετάσματος του τέμπλου του καθολικού της Μονής Ιβήρων του Αγίου Όρους του έτους 1818, έργο της κεντήτριας Κοκόνας του Ρολογά, που διατηρούσε εργαστήρι στο Διπλοκιόνιο (Beşiktaş) της Κωνσταντινούπολης.
Όλες οι παραπάνω αξιόλογες μελέτες εξετάζουν κυρίως ευρύτερα θεολογικά ζητήματα, αλλά και ιστορικά, κοινωνιολογικά, παιδαγωγικά κ.ά., που γράφτηκαν από μαθητές και συναδέλφους του Ομότιμου Καθηγητή Αθανάσιου Καραθανάση σε ένδειξη σεβασμού και εκτίμησης στο πρόσωπό του.
Άξιο προσοχής είναι, εκτός από το πλούσιο βιογραφικό του Καθηγητή, το συγγραφικό του έργο, που καταλαμβάνει στον τόμο περίπου 28 σελίδες. Ο ακάματος Δάσκαλος κατάφερε συστηματικά σε χρονικό διάστημα μισού και πλέον αιώνα να γράψει περίπου 40 βιβλία, πάρα πολλά ελληνόγλωσσα και ξενόγλωσσα επιστημονικά άρθρα, να μεταφράσει και να επιμεληθεί βιβλία, καθώς και να παρουσιάσει βιβλιοκρισίες-παρουσιάσεις, που καταδεικνύουν την ικανότητα ενός πολυγραφότατου διακεκριμένου ακαδημαϊκού επιστήμονα. Το έργο και η προσφορά του αποτελεί πολύτιμη παρακαταθήκη για το παρόν και το μέλλον. Αφιέρωσε το βίο του στη μελέτη και στην επιστημονική έρευνα, άνοιξε νέους ορίζοντες με τις πανεπιστημιακές του παραδόσεις και άφησε μιμητές και συνεχιστές του έργου του.
Ο Καραθανάσης είναι εξαίρετος δάσκαλος, απλός, χαρισματικός και ευχάριστος πάντα με χαμόγελο, με χιούμορ και καλή διάθεση να συνομιλήσει και να βοηθήσει τον συνάνθρωπό του, απολαμβάνοντας τον γενικό σεβασμό όλων των ανθρώπων.
Ως μαθητής του Καθηγητή, οφείλω να ομολογήσω ότι με προσέλκυσε με τον ιδιαίτερο τρόπο του στο χώρο της ιστορίας, με ενεθάρρυνε να μάθω να ερευνώ, να μελετώ και να γράφω. Ακόμα οφείλω εγκάρδιες ευχαριστίες, ευγνωμοσύνη και πολλά για τη συμπαράσταση και την καθοδήγησή του στην ακαδημαϊκή μου σταδιοδρομία.
Τέλος, εύχομαι από τα βάθη της ψυχής μου ο Θεός να τον χαρίζει υγεία, χρόνια και δύναμη να συνεχίσει το διδακτικό και συγγραφικό του έργο.
