Πρώτο μνημόσυνο προς τον πιστό στρατιώτη του Πανιώνιου και Πανάμωμου Οικουμενικού Πατριαρχείου, Πανιερότατο και Πανάξιο Μητροπολίτη Τραπεζούντας κυρό Κωνστάντιο Β’ εκ Φερτεκίου Καππαδοκίας (1861-1906)
Την Τετάρτη 8η Νοεμβρίου 2023 ανήμερα της Σύναξης Αρχαγγέλων και Αγγέλων εις τον Ιερό Ναό Αγίας Βαρβάρας Θεσσαλονίκης παρουσία των απογόνων Ρωμιών εκ Φερτεκίου Καππαδοκίας και πλήθους πιστών, τελέστηκε το ετήσιο μνημόσυνο υπέρ αναπαύσεως των ψυχών των μαρτυρικών προγόνων τους. Φέτος στο πλαίσιο των 100 ετών (1923 -2023) από την έναρξη του δια «ανταλλαγής» ξεριζωμού τους, τίμησαν για πρώτη φορά τον εξέχοντα διακεκριμένο «επί αρετές και χρηστότητα βίου» συμπατριώτη τους, Μητροπολίτη Τραπεζούντας κυρό Κωνστάντιο Β῾. Καρατζόπουλο, μέγα αναμορφωτή της Τραπεζούντας και του Πόντου, ο οποίος εφησυχάζει στο Ελληνορθόδοξο Κοιμητήριο Πατριαρχών, Αρχιερέων και Μεγάλων Ευεργετών του Γένους της Ιεράς Πατριαρχικής και Σταυροπηγιακής Μονής Ζωοδόχου Πηγής Βαλουκλή.
Τον Ιερό Ναό Αγίας Βαρβάρας κοσμεί και ευλογεί η θαυματουργός εικόνα του Αρχαγγέλου Μιχαήλ από το δεξιό προσκυνητάρι του περίλαμπρου Ιερού Ναού των Παμμεγίστων Ταξιαρχών Φερτεκίου, ο οποίος μετά από παράκληση και οικονομική προσφορά των Ρωμιών Φερτεκιωτών δεν κατεδαφίστηκε αλλά μετατράπηκε σε τέμενος. Την εικόνα αυτή μαζί με άλλα ιερά σκεύη, τα οποία κοσμούν την προθήκη του Μουσείου Μικρασιατικού Ελληνισμού του Ιερού Ναού Αγίας Μαρίνας Θεσσαλονίκης, έφεραν με απύθμενη ευλάβεια και απερίγραπτο πόνο ψυχής οι Φερτεκιώτες στην Ελλάδα το Φθινόπωρο του 1924.
Το μνημόσυνο ετέλεσαν ο προϊστάμενος του Ναού πρωτοπρεσβύτερος π. Δημήτριος Κυριάκου με τους επίσης πρωτοπρεσβύτερους π. Δημήτριο Βούλτσιο και π. Νικόλαο Στόκα. Τον πανηγυρικό της ημέρας αφιερωμένο τόσο στον μεγάλο ιεράρχη όσο και την ανά τους αιώνες μεγάλη προσφορά της Μ.τ.Χ.Ε. στην επιβίωση του Ελληνισμού στην καθ’ ημάς Ανατολή εκφώνησε ο εκ Φερτεκίου εκπαιδευτικός Κωνσταντίνος Β. Τερψίδης.
Μητροπολίτης Τραπεζούντας Κωνστάντιος Β’ ο Φερτεκιώτης (1861-1906)
Ομιλία Κωνσταντίνου Β. Τερψίδη στον Ι.Ν. Αγίας Βαρβάρας Θεσσαλονίκης την 8η Νοεμβρίου 2023*
Σεβαστοί ιερείς, Ευσεβείς ενορίτες κι ενορίτισσες του Ιερού Ναού της Μεγαλομάρτυρας Βαρβάρας, καλοδεχούμενοι προσκυνητές και πανηγυριστές,
Ο μεγάλος Οικουμενικός Πατριάρχης Αθηναγόρας όταν τον ρωτούσαν πόσοι Ρωμιοί απέμειναν στην Πόλη, απαντούσε: «είμαστε λίγοι κι αμέτρητοι» και είναι η μεγάλη αλήθεια. Όσοι προσπαθούν να μειώσουν τους αριθμούς μας να ξέρουν ότι μεγιστοποιούν τις ψυχές μας. Γνωρίζω πολύ καλά ότι και σήμερα θα πω πολλά για τους πολλούς και λίγα για τους λίγους αλλά ότι θα σας πω σας βεβαιώ ότι, είναι φυτεμένο στο νου και θρονιασμένο στη ψυχή μου. Βρισκόμενοι σήμερα εν μέσω ιαχών ολέθρου στην αγία γη, μικρονοϊκών ομογενοποιημένων ανθρώπινων υπολογισμών, βάρβαρων κι επικίνδυνων, ουδεμία σχέση εχόντων με την αρμονία της δημιουργίας του κόσμου από τον Θεό, εορτάζουμε και τιμούμε Αγγέλους, τους Αγγελιοφόρους του Θεού, που είναι καθημερινά παρόντες στην ζωή μας και οι οποίοι υπερβαίνοντας τη μικρότητα του πολέμου συνεχίζουν να δοξολογούν και να υμνολογούν την τελειότητά Του. Όλα τα ονόματά τους εξάλλου εκφράζουν την σχέση τους με τον Θεό. Μιχαήλ π.χ. «Αυτός που είναι όμοιος με τον Θεό».
Εκλεκτοί εκ Φερτεκίου επιχώριοι και ανά την Οικουμένη συμπατριώτες, καλώς κοπιάσατε,
Τέτοιες μέρες πριν 100 χρόνια οι πρόγονοί μας οδηγήθηκαν κι αυτοί, μετά από αιώνες κατατρεγμών, σε ένα μικρονοϊκό παράλογο γεγονός, όταν εν αγνοία τους «ο κύβος ερρίφθη» και η αντίστροφη μέτρηση της ακατανόητης γι’ αυτούς ανταλλαγής, του μοιραίου ξεριζωμού τους από τις προαιώνιες πατρίδες δρομολογήθηκε. Οι υπογραφές στη Λωζάννη «έπεσαν» κι ο Αρχάγγελός μας έπρεπε να ετοιμαστεί να «πετάξει» απ’ τον περίλαμπρο Ναό του στο Φερτέκι εδώ στην Αγία Βαρβάρα. Τέτοια μέρα ήταν, Τετάρτη του 1923, κατά την οποία ανυποψίαστοι οι περισσότεροι συγχωριανοί μας μαζί με τα πέριξ χωριά έκαναν τον τελευταίο πανηγυρικό εσπερινό στον Αρχάγγελό τους. Γενιές γενεών, μικροί και μεγάλοι τον είχαν προσκυνήσει και είχαν επικαλεστεί τη βοήθειά του. Ένας απ’ αυτούς και ο μικρός Κωνσταντίνος Καρατζόπουλος, ο μετέπειτα Μητροπολίτης Τραπεζούντας. Για την πορεία και την προσφορά του ως παράδειγμα στάσης ζωής, οφείλω να σας μιλήσω αλλά κι εσείς να ακούσετε με προσοχή, ξεπερνώντας τον εαυτό σας. Ελπίζω κι εύχομαι να σας βοηθήσω να γνωρίσετε, δυστυχώς για πρώτη φορά, τον μεγάλο αδικημένο της ιστορίας του Πόντου, κατά την αείμνηστη ΚΥΡΙΑ του Ποντιακού Ελληνισμού Άννα Θεοφυλάκτου. Ακούμε συχνά στις μέρες μας να επιβραβεύουν κάποιον με πλήθος επιθέτων και δυσπιστούμε, πολλές φορές όχι άδικα. Στην περίπτωση του Κωνστάντιου, ό,τι ακούσετε θα είναι μέρος του έργου του και της κινηματογραφικής ζωής του. Δυσκολεύτηκα πολύ να βρω αρκετά και ικανά επίθετα για να τον κοσμήσω. Πολύ μεγάλη όμως σημασία έχει το πώς και το πόσο ενέπνευσε αλλά και το πόσο ανταποκρίθηκε στους οραματισμούς του η Ποντιακή κοινωνία, γεγονός δυσεύρετο στις μέρες μας.
Το περιοδικό του Οικουμενικού Πατριαρχείου Εκκλησιαστική Αλήθεια του 1906 μας αποκαλύπτει: Ο Κωνσταντίνος Καρατζόπουλος γεννήθηκε στο Φερτέκι το 1861 από γονείς ευσεβείς. Από μικρός αγάπησε τα ιερά γράμματα. Μετά την άριστη ολοκλήρωση των σπουδών του στην Αστική Σχολή Φερτεκίου, ήρθε στη Βασιλεύουσα με σκοπό να βρει τα μέσα για την εισαγωγή του στην Ιερά Θεολογική Σχολή της Χάλκης. Το ένθερμο ενδιαφέρον του συγκίνησε τον συγχωριανό του Νικόλαο Σουλλίδη, ο οποίος τον βοήθησε οικονομικά να πετύχει τον πολυπόθητο στόχο του. Ανταποκρινόμενος και πειθαρχώντας στο απαιτητικότατο πρόγραμμα της Σχολής, το οποίο εκτός των αυστηρών νηστειών και μακρών ακολουθιών, απαιτούσε υπερένταση δυνάμεων, διανοητικών και σωματικών, μελέτη και υπηρεσίες της σχολής, κατόρθωσε μετά από επταετή φιλότιμη και παραδειγματική φοίτηση να αναγορευτεί το 1886 σε «Διδάσκαλο της Ορθοδόξου Χριστιανικής Θεολογίας». Χρηστός, φρόνιμος και πλήρης προ παντός ιδανικών, υπηρέτησε με σθένος και ζήλο τον τότε Μητροπολίτη Νεοκαισάρειας Κωνστάντιο. Οι πολύ μεγάλες αποστάσεις μεταξύ των κοινοτήτων μας και οι τεράστιες ανάγκες των χριστιανών, αντὶ απογοητεύσεως, αντὶ αποκαρτερίας, αντὶ λιποψυχίας, τον δυνάμωσαν. Με αυταπάρνηση μέσα σε χιόνια, καύσωνες. ληστές σε δύσβατους δρόμους και κάθε είδους αντιξοότητες ανταποκρίθηκε σε όλα. Για όλη αυτή την ηρωική δράση του τον καλούν στο Πατριαρχείο ως δευτερεύοντα διάκο, από την οποία θέση, ἐξ εκτιμήσεως της δράσης του, προάγεται αλληλοδιαδόχως εις μέγα αρχιδιάκονο και μέγα πρωτοσύγκελο. Κατά την τετραετή αυτή θητεία του στην υπηρεσία της Πατριαρχικής Αυλής απέδειξε ότι είχε πολλαπλά και ανεκτίμητα προσόντα οπότε στις 29/4/1893, επί Πατριάρχου Νεοφύτου Η’, ομόφωνα, ως διακεκριμένος επί αρετή και χρηστότητα βίου προάγεται σε Μητροπολίτη Τραπεζούντας.
Ο Οικουμενικός Πατριάρχης, σύμπασα η Ιερά Σύνοδος και πλήθος μητροπολιτών προέπεμψαν αυτόν μέχρι το ατμόπλοιο για την Τραπεζούντα διότι γνώριζαν πάρα πολύ καλά τι τον περίμενε.
23/7/1893: Ο νέος μητροπολίτης φτάνει στην Τραπεζούντα, σε μια πόλη διαλυμένη από τις κομματικές διαμάχες των κοτζαμπάσηδων και υπό την σκιά της παύσεως του πρώην μητροπολίτου Γαβριήλ, η στάση των οπαδών του οποίου απέναντί του ήταν εχθρικότατη. Ουδέποτε άλλοτε η επαρχία αυτή ήταν τόσο ταραγμένη και δεν ήταν λίγοι αυτοί που τον προέτρεπαν να αποχωρήσει. Με χριστιανική πραότητα και ανεξικακία ανέχτηκε όλη αυτήν την έχθρα και ουδέποτε χρησιμοποίησε την φιλία του με τον Γενικό Διοικητή Καντρή Βέη εναντίον των εχθρών του αλλά επ’ αγαθώ του συνόλου της κοινότητας. Ο νέος προνοητικός και ικανότατος ιεράρχης, εκμεταλλευόμενος τις μεταρρυθμίσεις του Tanzimat, παίρνει αμέσως διάφορες πρωτοβουλίες για την υπέρβαση της κρίσης. Από τις πρώτες είναι η εκλογή νέας εφορείας των σχολείων της Τραπεζούντας. Εργαζόμενος «ἀόκνως μετὰ περινοίας καὶ συνέσεως» κατόρθωσε να ξαναλειτουργήσουν όλες οι κλειστές σχολές, λόγω της οξείας διαμάχης εξαιτίας του ότι οι οπαδοί του Γαβριήλ αρνήθηκαν να στείλουν τα παιδιά τους και συνέστησαν δικό τους σχολείο εντός της καθολικής σχολής Ferres που ευχαρίστως τους δέχτηκε για λόγους προσηλυτισμού. Παρόλο που το σχολείο αυτό λειτούργησε για τέσσερα χρόνια, κανένας από τους Έλληνες μαθητές δεν προσηλυτίστηκε στο καθολικό δόγμα. Τελικά, με απαράμιλλη σύνεση και μετριοπάθεια κατόρθωσε το 1895, με τη συμπαράσταση του μέγα ευεργέτη Κωνσταντίνου Θεοφυλάκτου, την ενδελεχή μέριμνα του Πατριαρχείου και τον πατριωτισμό των Τραπεζουντίων, να επιβάλει την αγάπη και την ομόνοια στην ιστορική και περίφημη επαρχία Τραπεζούντας. Η τάξη και η ηρεμία αποκαθίστανται μεταξύ των μελών της Ελληνικής Κοινότητας και η πρόοδός της επιταχύνεται. Μια πρόοδος η οποία βασίζεται στον ισχυρότατο, μονοπωλιακό έλεγχο της οικονομίας από τους Έλληνες, οι οποίοι μέσω των τεσσάρων τραπεζών τους ελέγχουν όλο το διαμετακομιστικό εμπόριο της Ευρώπης, σύγχρονο transit, προς την Ασία δεδομένου ότι η διώρυγα του Σουέζ βρίσκεται υπό κατασκευή. Καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι ενώ στις 16 Μαΐου 1919 ο Ελληνικός στρατός αποβιβάζεται στην Σμύρνη, μόλις τρείς ημέρες αργότερα, στις 19 Μαΐου 1919 ο Μουσταφά Κεμάλ δεν έρχεται στη Σμύρνη αλλά αποβιβάζεται στη Σαμψούντα.
Το νέο αυτό κλίμα που διαμορφώνεται επιτρέπει στα στελέχη της κοινότητας να αφοσιωθούν αποκλειστικά στον σχεδιασμό του κορμού της κοινωνίας τους, δηλαδή της εκπαίδευσης των παιδιών της, κατά τρόπο που να ανταποκρίνεται στις νέες μεγάλες ανάγκες που επιβάλλουν οι λαμπρές προοπτικές της πόλης σε παγκόσμιο επίπεδο. Για τον σκοπό αυτό αποφασίζεται η οικοδόμηση του νέου κτιρίου του Φροντιστηρίου. Εκλέγεται πενταμελής επιτροπή Ανοικοδομήσεως, αποτελούμενη από εξέχοντα στελέχη της Ελληνικής Κοινότητας που διαπρέπουν στην οικονομία της πόλης. Πρόεδρος της επιτροπής είναι ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες αστούς της πόλης, ο έμπορος – τραπεζίτης Κωστάκης Θεοφύλακτος, του οποίου η τεράστια τριώροφη οικία κυριαρχεί με το μέγεθος και την αισθητική της ακόμη και σήμερα στο κέντρο της Τραπεζούντας ως μουσείο μετά την κατάσχεσή της. Η Επιτροπή αναθέτει τον σχεδιασμό στον κορυφαίο Τραπεζούντιο αρχιτέκτονα Αλέξανδρο Κακουλίδη. Αυτός, μολονότι είναι εγκατεστημένος από χρόνια στην Αθήνα, όχι μόνο αναλαμβάνει ευχαρίστως το έργο, αλλά και παρέχει εντελώς δωρεάν τις ανεκτίμητες υπηρεσίες του, δηλαδή τον σχεδιασμό, την επίβλεψη και την αποπεράτωση του τεράστιου αυτού έργου.
Πρώτη ενέργεια της επιτροπής είναι να προχωρήσει ταχύτατα σε έρανο μεταξύ των Τραπεζουντίων. Πρώτος δωρητής στη λίστα ο Μητροπολίτης προσφέροντας 50 χρυσές λύρες. Κατ’ αυτό τον τρόπο συγκεντρώνει το ποσό των 3.000 λιρών, με τις οποίες αγοράζει τις οικοπεδικές εκτάσεις γύρω από το παλαιό κτίριο του Φροντιστηρίου, που είναι αναγκαίες για την ανέγερση ενός λαμπρού, τόσο ως προς το μέγεθος όσο και ως προς την αισθητική, κτιρίου. Στις 14 Σεπτεμβρίου 1899, ο εκ Φερτεκίου Μητροπολίτης Τραπεζούντας Κωνστάντιος θεμελιώνει το κτίριο και οι εργασίες κατασκευής ξεκινούν. Κατά τη διάρκεια των εργασιών και μετά την εξάντληση των αρχικά συγκεντρωθέντων ποσών, η Επιτροπή βρίσκεται πολλές φορές μπροστά σε μεγάλες οικονομικές δυσκολίες, εξαιτίας των οποίων απειλείται ακόμη και η ίδια η οικοδόμηση του κτιρίου. Τις δυσκολίες αυτές κατορθώνει να τις υπερβεί μέσω προσωρινών άτοκων δανείων που έλαβαν οι πλούσιοι αστοί της. Οι εργασίες προχωρούν με γρήγορους ρυθμούς, αλλά και πάλι τα χρήματα λόγω των αυξανομένων δαπανών τελειώνουν, χωρίς καμία εννοείται κρατική βοήθεια. Τότε δωρίζει στον Τσάρο Αλέξανδρο Β’ φύλλα κώδικα του 8ου αιώνα της αυτοκρατορικής βιβλιοθήκης των Κομνηνών, τα οποία σήμερα βρίσκονται στη βιβλιοθήκη της Αγίας Πετρούπολης, για να λάβει άδεια εράνου μεταξύ των Ελλήνων Ποντίων της Ρωσίας. Τελικά το όνειρο γίνεται πραγματικότητα, το απίστευτο πιστευτό, μετά από τέσσερα χρόνια σκληρής εργασίας το πενταόροφο παραθαλάσσιο κόσμημα της Τραπεζούντας, το μεγαλοπρεπέστερο και το ωραιότερο των εκπαιδευτηρίων της καθ’ ημάς Ανατολής, ο Φάρος των Ελληνικών γραμμάτων επί του Ευξείνου Πόντου, ολοκληρώθηκε αφήνοντας άφωνο κι αυτόν τον Εμβέρ πασά. Τα εγκαίνιά του τελέστηκαν πανηγυρικά στις 14-15/9/1902 μετά τη θεία λειτουργία, χοροστατούντος του Μητροπολίτη στον Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Γρηγορίου Νύσσης δίπλα στο Φροντιστήριο, τον οποίο επίσης ο ίδιος ανοικοδόμησε. Όλο το εκκλησίασμα με συναισθήματα έντονης συγκίνησης μεταβαίνει στο νέο κτίριο για τον αγιασμό όλων των χώρων του σχολείου και στη συνέχεια στην αίθουσα τελετών. Πρώτος απ’ όλους ο κτήτορας και προστάτης του λαμπρού τούτου έργου, Κωνστάντιος. Το κόστος του άγγιξε τις 15000 χρυσές λύρες, σε δραχμές τα 3,500,000,000, ένα πρωτοφανές επίτευγμα ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Τον πανηγυρικό της ημέρα εκφώνησε ο φιλόλογος καθηγητής του Φροντιστηρίου Αριστείδης Ιεροκλής και είχε σαν θέμα: «Η ιστορία των ελληνικών γραμμάτων».
Πολλοί σήμερα κάνουν αναφορά στο Φροντιστήριο Τραπεζούντας, τη «ναυαρχίδα» των 1401 Ελληνικών σχολείων του Πόντου, ουδείς όμως αναφέρει ότι ο πανδαμάτωρ Φερτεκιώτης Μητροπολίτης Τραπεζούντας Κωνστάντιος Β’ ήταν η κορυφή της Ελληνικής κοινότητας και «ο ηγήτορας του λαμπρού τούτου έργου», ο οποίος ξεκίνησε τον αγώνα του βρίσκοντας όλα τα σχολεία της Τραπεζούντας κλειστά. Ο ίδιος ο Μητροπολίτης μερίμνησε για τη διαδικασία ίδρυσης σύγχρονου προγράμματος πολύγλωσσων σπουδών εκμεταλλευόμενος τα προγράμματα των μεγάλων σχολών της Κωνσταντινούπολης, ενώ φρόντισε τόσο για την οικονομική επιβίωσή του όσο και για την επάνδρωση της Μητρόπολης και του Φροντιστηρίου με ικανούς και ένθερμους αρχιδιάκονους, ιεροκήρυκες και καθηγητές όπως ο Αθηναγόρας Ελευθερίου, μετέπειτα μητροπολίτης Παραμυθίας και Σισανίου-Σιατίστης, και ο Χρύσανθος Λαζαρίδης, ο μετέπειτα Αρχιεπίσκοπος Αθηνών.
Όσον αφορά τον δεύτερο, ήταν αυτός για τον οποίο ο Κωνστάντιος έδωσε το ποσό των 80 λυρών στη Θεολογική Σχολή Χάλκης ως εγγύηση ότι θα ιερωθεί μετά την αποφοίτησή του. Σε ηλικία μόλις 23 ετών κι αφού τον έχει δοκιμάσει, λόγω της απουσίας του στην Πόλη ως συνοδικού, τον τοποθετεί, προς έκπληξη όλων, αντικαταστάτη του Γενικό Επίτροπο δηλώνοντας με υπερηφάνεια ότι: «θα τα καταφέρει καλύτερα από εμέ τον ίδιον». Δικαιώθηκε σύντομα γιατί ήταν αυτός ο οποίος κατόρθωσε να επιφέρει την ειρήνη στη Μονή Σουμελάς, κάτι που δεν κατάφερε ο Κωνστάντιος. Πνευματικά τέκνα του Κωνστάντιου απόφοιτοι του Φροντιστηρίου ήταν τόσο ο αείμνηστος νομικός, πολιτικός και προστάτης των προσφύγων Λεωνίδας Ιασωνίδης, όσο και ο γιατρός, δημοσιογράφος και συγγραφέας, εμπνευστής της Ιεράς Μονής Παναγίας Σουμελάς Βερμίου, Φίλων Κτενίδης και πολλοί άλλοι διαπρεπείς Πόντιοι αλλά και από πολλά μέρη της Μικράς Ασίας στην οποία η φήμη του είχε διαδοθεί όπως και ο παππούς της πρεσβυτέρας του Ναού μας.
Το Φροντιστήριο σε σχήμα Π, με Νηπιαγωγείο, Δημοτικό και Γυμνάσιο, διέθετε 40 αίθουσες διδασκαλίας, θέατρο, ανοικτό και κλειστό γυμναστήριο, αίθουσα ωδικής, αναπαυτήρια καθηγητών, βιβλιοθήκη, αναγνωστήριο, βιβλιοπωλείο, εστιατόριο, εργαστήρια φυσικής και χημείας, μουσείο, ιματιοθήκη, προστατευόταν με αλεξικέραυνα και ήταν το πρώτο ίσως σε παγκόσμιο επίπεδο εκπαιδευτικό ίδρυμα το οποίο διέθετε κεντρικό σύστημα θέρμανσης. Στο μέσον της αυλής υπήρχε ο Ναός των Αγίων Πάντων με την επιγραφή «ΑΦΕΤΕ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΕΡΧΕΣΘΑΙ ΠΡΟΣ ΕΜΕ». Οι εξετάσεις γίνονταν «εφ’ όλης της ύλης» και ήταν καθοριστικές για την προαγωγή ή την απόλυση των μαθητών, κυρίως γιατί δεν προβλεπόταν επανεξέταση σε περίπτωση αποτυχίας. Το σχολικό έτος 1912-12 φοιτούσαν σ’ αυτό 1800 μαθητές ενώ το 1921 μόνο 200. Σήμερα στεγάζεται σ’ αυτό το Trabzon Kanuni Anadolu Lisesi, το πρότυπο λύκειο νομικών σπουδών Τραπεζούντας, αντίστοιχο του οποίου δυστυχώς δεν υπάρχει στην Ελλάδα.
Πολύπλευρος και πολύπονος ο αγώνας του Δεσπότη Κωνστάντιου. Στην πολύ δύσκολη προσπάθεια να ματαιώσει τον προσηλυτισμό από τους Φράγκους των Ελληνόπουλων, έπεισε την Υψηλή Πύλη να ματαιώσει την ίδρυση Λατινικού ορφανοτροφείου το 1899 επί του κτηρίου της οικίας Φράγκου, την οποία πρόλαβε και εξαγόρασε ο ίδιος, έναντι βαρύτατου τιμήματος, ζητώντας από το Πατριαρχείο να του προκαταβάλει τους μισθούς ενός έτους, και στη συνέχεια δώρισε στην κοινότητα Τραπεζούντας.
Ευαισθητοποίησε κι ενεργοποίησε με τον ζήλο του και το δικό του παράδειγμα κι άλλους πολλούς Πόντιους να προσφέρουν για το καλό της πατρίδος. Στο πλαίσιο αυτό, ο Ακρίτας αναγείρει νοσοκομείο, ο Θεοφύλακτος νηπιαγωγείο και θέατρο, ο Παυλίδης εκπαιδευτήρια, ο Μαυρίδης εκπαιδευτήρια στην Τρίπολη, ο Καρυπίδης εκπαιδευτήρια στην Ορντού, ενώ πολλά σχολεία και πολλοί ναοί ανεγέρθησαν σε πολλά χωριά της επαρχίας Τραπεζούντας.
Στις 22/3/1901 υπογράφει τον Κανονισμό Κοινοτήτων Τραπεζούντας και τίθεται ο ίδιος επικεφαλής. Ενεργοποιεί τις εξέχουσες γυναικείες προσωπικότητες της Μητρόπολής του, όπως την πολυσπουδασμένη στην Ευρώπη Βάσω Ασλανίδου, και ιδρύουν τη «Μέριμνα Κυριών Τραπεζούντας» έχοντας σαν στόχο «την δια ιδίας εργασίας υλική υποστήριξιν των δεομένων προστασίας και αρωγής Ελληνίδων» λειτουργώντας διάφορα εργαστήρια χειροτεχνίας. Για την προσφορά του αυτή η «Μέριμνα Κυριών Θεσσαλονίκης» τον τίμησε με εκτενή αναφορά στο πρόσωπό του στον τόμο που εξέδωσε επ’ ευκαιρία των 100 χρόνων από την ίδρυσή της.
Με απύθμενο θάρρος ενήργησε να απαλλαγούν της εξοντωτικής στρατιωτικής θητείας όσοι αποκαλύπτονταν ως χριστιανοί, ενώ ανυπέρβλητη τόλμη διαμαρτυρήθηκε έντονα προς την Υψηλή Πύλη για τις βιαιοπραγίες των Λαζών μουσουλμάνων κατά των χριστιανών.
Κατά τα δεκατρία χρόνια της αρχιερατείας του, θέτοντας υπεράνω όλων το καθήκον και με έκδηλο αγάπη, πέτυχε όλη η επαρχία Τραπεζούντας να υπερβεί την εσωστρέφεια και από την παρακμή, τον διχασμό και τις έριδες να απογειωθεί στην κορυφαία ακμή της τόσο θρησκευτικά όσο ηθικά, εκπαιδευτικά και κοινωνικά. Εξελέγη αριστίδην συνοδικό μέλος της Πατριαρχικής Συνόδου επί πατριάρχου Ανθίμου Ζ’. Σε καιρούς πολύ κρίσιμους ο πατριάρχης Ιωακείμ Γ’ τον καλεί για δεύτερη φορά ως συνοδικό. Και στις δύο περιόδους της θητείας του άφησε αντικαταστάτη του στη Μητρόπολη τον πρωτοσύγκελο Χρύσανθο Λαζαρίδη. Κατά τη δεύτερη θητεία του διετέλεσε πρόεδρος της εφορίας των Εθνικών Φιλανθρωπικών Καταστημάτων της Πόλης και του νεοσυσταθέντος ορφανοτροφείου θηλέων της νήσου Πρώτης Πριγκιποννήσων από τον συμπατριώτη του Συμεών Σινιόσογλου το όνομα του οποίου κοσμεί οδό της Κάτω Τούμπας.
Και ξαφνικά: «Ὡς ἀνθὸς μαραίνεται καὶ ὡς ὄναρ παρέρχεται καὶ διαλύεται πᾷς ἄνθρωπος.
Ὁ μητροπολίτης Τραπεζοῦντος Κωνστάντιος, ὅστις πρὸ ὀλίγων κυριολεκτικῶς ὡρῶν ἔθαλλε, ἐν μιὰ στιγμὴ ἐν ταῖς ἀνεξερευνήτοις βουλαῖς τοῦ Παναγάθου, ὡς ἄνθος ἐμαράνθῃ καὶ ὡς ὄναρ παρῆλθε καὶ ὀσούπω ὁλοτελῶς διαλύεται. Ὁποία ὅμως σκληρὰ τῶν λόγων τούτων παρωδία! Ἐντὸς τοῦ κήπου αὐτοῦ, ἕν μέσῳ τῶν προσφιλῶν αὐτοῦ ἀνθέων, ἅτινα καθ’ ἑκάστην περιεποιεῖτο καὶ ἐθαύμαζε καὶ ἐξ ὧν τὴν διάνοιαν αὐτοῦ ἐνέτεινε πρὸς τὸν συντηρητὴν αὐτῶν καὶ δημιουργὸν Θεόν, ἐκεῖ ἐπέπρωτο ἶνα βληθῇ ὑπὸ τοῦ θανάτου καὶ ἀποθάνῃ. Ὀντως φοβερώτατον τὸ τοῦ θανάτου μυστήριον! Ὁ μητροπολίτης Τραπεζοῦντος Κωνστάντιος, ὁ σοβαρὸς τὸ ἦθος καὶ τὴν καθόλου συμπεριφοράν, ἀλλὰ πάντοτε ἀναπόσπαστον φέρων καὶ τὸ λεπτὸν καὶ ἐπίχαρι τῆς πρὸς πάντας εὐγενείας καὶ ἀγαθότητος μειδίαμα….ανηπάργη αἰφνιδίως, ἶνα μὴ κοσμήση πλέον, οὔτε τὸν ἑαυτοῦ οἶκον, οὔτε τὴν χορείαν τῶν ἀναστρεφομένων αὐτῷ, οὔτε τὴν ἐπαρχίαν ὅλην θεοφιλῶς καὶ ὁσίως ἐποίμανεν, οὔτε τὴν Ἐκκλησίαν καὶ τὸ Γένος, ὧν στρατιώτης πιστὸς καὶ γενναῖος ἐχρημάτισε…»
Ίσως ο Πάνσοφος Θεός δεν του συγχώρεσε το μοναδικό του «αμάρτημα», το κάπνισμα, η Θεία όμως αγαθότητα και ευσπλαχνία αντάμειψε τον άξιο ιεράρχη με πρόωρο θάνατο προκειμένου να μη ζήσει την καταστροφή του έργου του. Ο πρόωρος θάνατος του Κωνστάντιου σε ηλικία 48 ετών στις 18 Ιουνίου 1906 συγκλόνισε την Τραπεζούντα. Σε ένδειξη τιμής ο Γενικός Επίτροπος Τραπεζούντας Χρύσανθος εισηγήθηκε η κηδεία του να γίνει με έξοδα της πόλης για την οποία με τόση σύνεση και ζήλο εργάστηκε. Κατά την προσφώνησή του συντετριμμένος αναφερόμενος στον προκάτοχό του τόνισε το γεγονός ότι: «Δημιούργησε κοινότητα θαλερὰν καὶ ἀκμαίαν, ἐμπεφυτευμένον ἔχουσαν ἕν μέσῳ αὐτῆς τὸ δένδρον ἀγάπης, τὸ ὁποῖον μετὰ πολλῆς ἐπιμέλειας καὶ μετὰ πολλῆς ὑπομονῆς ἐπότισεν …οὐδέποτε μαραινομένου». Το πανιερότατο άξιο τέκνο του Φερτεκίου ετάφη, όχι τυχαία, στο Κοιμητήριον Πατριαρχών και Μεγάλων Ευεργετών του Γένους της Ιεράς Μονής Ζωοδόχου Πηγής Βαλουκλή, παρουσία του Πατριάρχου και πλήθους μητροπολιτών του Οικουμενικού Θρόνου μεταξύ των δεκατεσσάρων πατριαρχών και του πνευματικού του πατέρα Ιωακείμ Γ’ υπό την σημερινή εποπτεία του Θεοφιλέστατου Επισκόπου Ξανθουπόλεως Παισίου του Ίμβριου. Οι Φερτεκιώτες έχασαν την μεγάλη ευκαιρία να έχουν εκτός από βουλευτές, υπουργούς, διερμηνείς στην Υψηλή Πύλη, επιστήμονες, εμπόρους, επιχειρηματίες και Φερτεκιώτη Πατριάρχη.
Αισθάνθηκα την ανάγκη να αναφερθώ στον σύντομο αγωνιστικό βίο του «κηπουρού της αγάπης στο περιβόλι της Ορθοδοξίας» Κωνστάντιου, αφ’ ενός μεν γιατί είναι δυσεύρετο παράδειγμα προς μίμηση επί των ημερών μας, αφ’ ετέρου γιατί με την συν αυτώ παρέα έγραψε λαμπρή ιστορία. Μια παρέα που περιελάμβανε εκτός των άλλων τον Μεγαλοπρεπή Πατριάρχη Ιωακείμ Γ’, τον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών Χρύσανθο, τους Εθνομάρτυρες Σμύρνης Χρυσόστομο και Γρεβενών Αιμιλιανό και τόσα και τόσα άξια τέκνα της Τραπεζούντας και του Φερτεκίου. Ο πανάξιος Κωνστάντιος δεν παραπονέθηκε, δεν περιέγραψε ανάγκες, δεν εξέφρασε απλώς κάποια πιστεύω και κάποιες ιδέες, αλλά έβαλε στόχους, εργάστηκε, ενέπνευσε, έπεισε και πήρε πρωτοβουλίες για την πραγματοποίηση ωφέλιμων για την Ρωμιοσύνη έργων. Εν μέσω των τραγικών γεγονότων που ζούμε και τα οποία κινδυνεύουν να θεωρηθούν φυσιολογικά, ελπίζω, εύχομαι και προσεύχομαι η σημερινή επιμνημόσυνη αναφορά να έριξε λίγο νεράκι στο περιβόλι μιας πατρίδας τα καρποφόρα δένδρα της οποίας, η πίστη, η ιστορία, οι αξίες, κινδυνεύουν να ξεραθούν. Οφείλω να αναφέρω ότι το Φερτέκι κόσμησαν με την παρουσία τους και άλλοι δύο μεγάλοι ιεράρχες, ο Κυπριανός Παπαδόπουλος, Μητροπολίτης Κεντρώας Αφρικής του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας, και ο δικός μας Αρχιμανδρίτης Χρυσόστομος Τσαβδαρίδης, κτήτορας και ηγούμενος της περίβλεπτης Ιεράς Μονής Οσίου Νικοδήμου στην Παιονία του νομού Κιλκίς.
Ευλαβές πλήρωμα της Εκκλησίας του Χριστού,
Θαρσείτε, αντιδράτε και ενεργείτε έχοντας συναίσθηση των πράξεών σας. Σήμερα δεν τιμήσαμε μόνο τους προγόνους μας, δεν τιμήσαμε μόνο τον μεγάλο συμπατριώτη ιεράρχη μας Μητροπολίτη Τραπεζούντας κυρό Κωνστάντιο Β’, σήμερα τιμήσαμε και την Πάνσεπτο αεί εσταυρωμένη Μεγάλη του Χριστού Εκκλησία Κωνσταντινουπόλεως χάρη στην οποία οι πρόγονοί μας επέζησαν ως υπερήφανοι πιστοί Ρωμιοί Ορθόδοξοι Χριστιανοί ανά τους αιώνες. Η Εκκλησία η οποία κατά τον Πατριάρχη μας «επιμένει να ζει, να ακτινοβολεί σε όλη την Οικουμένη, 17 ολόκληρους αιώνες και δεν μπορεί να την μετακινήσει κανείς». Σήμερα πράγματι «κολλήσαμε» όχι σε μια στείρα θεωρητική επανάληψη, αναπόληση, άγονη μίμηση και απομόνωση, αλλά σε μια δημιουργική και γόνιμη διδαχή προς όλους μας, του πολύ χρήσιμου παραδείγματος υπέρβασης των δοξασμένων προγόνων μας. Των προγόνων, των ασύγκριτων σε κοινωνική συμπεριφορά με τα τεκταινόμενα της κοινωνίας του σήμερα που δεν ξέρει πού πατά και πού πηγαίνει· μιας κοινωνίας με άμεσο τον κίνδυνο μιας εκτεταμένης ανεπίστρεπτης ξεθεμελίωσης. Το κάναμε μήπως και ξεκολλήσουμε από τη μίμηση των πολύσπαρτων αρνητικών παραδειγμάτων ενός άδοξου παρόντος. Η Ελλάδα μας έχει πολύ θερισμό και πλούσιο· αξίζει να φροντίσουμε να είμαστε από τους λίγους θεριστές της. Πρέπει οι ηγέτες μας να είναι μεταξύ τους. Αν ζηλεύουν, αν ζηλεύουμε τη δόξα της, πρέπει να εργαστούμε για τα αγαθά της. Ισοκρατικά: «Ων τας δόξας ζηλοίς, τούτων και τα αγαθά πράξῃς». Πρέπει να «μιλήσουμε» με τα έργα μας διότι όπως και ο Ευαγγελιστής Λουκάς σήμερα δια του Ευαγγελίου του μας είπε: «Όποιος μας ακούει, ακούει Εκείνον· όποιος μας απορρίπτει, απορρίπτει Εκείνον· κι όποιος απορρίπτει Εκείνον, απορρίπτει Αυτόν, τον Θεό που τον έστειλε δια την σωτηρία μας». Επί τη ευκαιρία, ευχόμαστε ολόψυχα στον νέο Παναγιώτατο Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης κ. Φιλόθεο, του οποίου η ενθρόνιση θα γίνει το Σάββατο 25 Νοεμβρίου στον Καθεδρικό Ναό της Αγίας Σοφίας, δύναμη ψυχής προκειμένου να εργαστεί για τον σκοπό αυτό.
Ευχαριστώ τον προϊστάμενο του Ναού Πρωτοπρεσβύτερο π. Δημήτριο Κυριάκου τόσο για την σημερινή τιμητική παραχώρηση του ιερού βήματος προς την ταπεινότητά μου όσο και για το γεγονός ότι ο Ναός θα αφιερώσει το επόμενο 6ο Σταυροδρόμι Πολιτισμών του, στον ερχομό της ιεράς εικόνας του Αρχαγγέλου και των προγόνων μας το 1924 από το Φερτέκι στην Τούμπα.
Αιωνία η μνήμη όλων των απ’ αιώνων και ανά την οικουμένη ξεριζωθέντων προγόνων μας. Ο Θεός να αναπαύσει την ψυχή εκείνων που μας ανέθρεψαν και μας γαλούχησαν, κι εμείς να τιμούμε την προσφορά και τη θυσία τους. Σήμερα το μειδίαμά τους πλανάται από πάνω μας· μειδίαμα διάκρισης αλλά δυστυχώς και κατάκρισης για όσους θέλουν να το δουν. Οφείλουμε να μη τους απογοητεύσουμε και να υπακούσουμε στην προτροπή, όπως ακούραστα ο Οικουμενικός Πατριάρχης του Γένους μας κύριος κύριος Βαρθολομαίος ο Ίμβριος μας παρακινεί αλλά και υποδειγματικά ο ίδιος πράττει εδώ και 61 χρόνια ως ταπεινός ιερέας της Ορθοδοξίας και 32 χρόνια ως ακούραστος πρωτόθρονός της: «να λειτουργούμε ως άξιοι απόγονοι ενδόξων προγόνων» και ως άξιοι πρόγονοι υπερήφανων απογόνων θα προσθέσω, κι αυτό πράξαμε με την παρουσία μας στο σημερινό μνημόσυνο.
Ειρήνη στο σπίτι σας, ειρήνη στην πατρίδα, ειρήνη στον κόσμο όλο, κι αυτό θα συμβεί αν έχουμε την ειρήνη μέσα μας· τον Κύριο και Θεό ημών Ιησού Χριστό.
Ο Θεός μαζί σας κι ο Αρχάγγελος προστάτης σας. Ευχαριστώ για την προσοχή σας.
Κωνσταντίνος Β. Τερψίδης
Εκπαιδευτικός
Θεσσαλονικεύς εκ Φερτεκίου Καππαδοκίας
* Το κείμενο της ομιλίας το οποίο αφορά τον Μητροπολίτη Τραπεζούντας κυρό Κωνστάντιο Β’ είναι απόσπασμα του βίου του όπως αυτός έχει καταγραφεί στον τόμο «Το Περίλαμπρο Φερτέκι των Ρωμιών» του Φερτεκιώτη εκπαιδευτικού Κωνσταντίνου Β. Τερψίδη.
