ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ
«ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΝ 2023 – ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ ΔΡΑΜΑΣ»
Τοῦ Δημητρίου Ἰ. Τσιανικλίδη
Δρος Θ – Νομικοῦ
Ἀπό τήν Ἱερά Μητρόπολη Δράμας κυκλοφόρησε τό ἐγκόλπιο ἡμερολόγιο γιά τό νέο ἔτος 2023. Τό παρόν ἡμερολόγιο, πού ἀριθμεῖ 96 σελίδες, ἐκτυπώθηκε τόν Ναέμβριο τοῦ 2022 σέ τετραχρωμία ἀπό τόν ἐκδοτικό οἶκο «ΜΕΛΙΣΣΑ» καί ἔχει διαστάσεις 0,9 Χ 0,13 cm. Τό νέο ἡμερολόγιο ἀφιερώνεται στόν ἀείμνηστο ἱεράρχη Μητροπολίτη Δράμας κυρό Παῦλο Ἀποστολίδη (1963-2022) μέ ἀφορμή τήν εἰς Κύριον ἐκδημία του.
Τό μέν ἐμπροσθόφυλλο στολίζεται ἀπό τήν φωτογραφία τοῦ ὡς ἄνω μητροπολίτου ἐνδεδυμμένος τήν Ἀρχιερατικήν στολήν ἱστάμενος ἐπί τοῦ Δεσποτικοῦ Θρόνου στόν ἱερό Ναό τοῦ Ἁγίου Γεωργίου Ξηροποτάμου (Πάσχα, 24 – 4 – 2022) στό δέ ὀπισθόφυλλο δημοσιεύεται ὁ τάφος τοῦ ὡς ἄνω ποιμενάρχου στήν Ἱερά Μονή Ἀναλήψεως Σωτῆρος Ταξιαρχῶν Δράμας, μέ τό ἑξῆς ἐπίγραμμα: «Μητροπολίτης Δράμας Παῦλος Ἀποστολίδης 21.10.1963 – 2.5.2022- Μακάριοι οἱ νεκροί οἱ ἐν Κυρίῳ ἀποθνήσκοντες ἀπ’ ἄρτι. Ναί, λέγει τό πνεῦμα, ἵνα ἀναπαύσωνται ἐκ τῶν κόπων αὐτῶν. Τά δέ ἔργα αὐτῶν ἀκολουθεῖ μετ’ αὐτῶν- ( Ἀποκ. ιδ΄13)».
Τό ἡμερολόγιο φέρει στό ἐξώφυλλο τόν τίτλο: «ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΝ 2023 – ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ ΔΡΑΜΑΣ», ἐνῶ ὁ πλήρης τίτλος εἶναι ὁ ἑξῆς: «Ἱερά Μητρόπολις ΔΡΑΜΑΣ -ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΝ 2023 – Ἀφιερωμένο στόν μακαριστό Μητροπολίτη Δράμας κυρόν Παῦλον – Ἔτος 17ο » (σ.1). Ἀκολουθοῦν, στήν συνέχεια ὁ ὑπότιτλος: «Τί ἐστί Πατριάρχης;», μέ τό σύντομο ἀπόσπασμα ἀπό τό νομικό βιβλίο: «Ἐπαναγωγή» τοῦ Βασιλείου Μακεδόνος καί Λέοντος Σοφοῦ(σ. 2), καθώς καί ἡ φωτογραφία τῆς Α.Θ.Π. τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ. Βαρθολομαίου (σ. 3 ). Ἀκολούθως, ἕπονται οἱ πατρικές εὐχές καί ἡ εὐλογία τοῦ σεπτοῦ μας ποιμενάρχου κ. Δωροθέου γιά τό νέο ἔτος 2023 (σ. 4), καθώς καί ἡ φωτογραφία του μέ ἀρχιερατικά ἄμφια ἱστάμενος ἐπί τοῦ Δεσποτικοῦ Θρόνου ἱεροῦ ναοῦ (σ. 5 ). Στήν συνέχεια, ὁ κ. Δωρόθεος, μέ τήν γλαφυρή καί ἔγκριτη γραφίδα του, στόν «προλογικό του χαιρετισμό» μέ τόν τίτλο: «Εἰς μνήμην τοῦ μακαριστοῦ Δράμας Παύλου (2005-2023)» (σσ. 6-7), ἀφοῦ χαρακτηρίζει τόν ἀείμνηστο ἀρχιερέα Παῦλο Ἀποστολίδη «λαμπρή μορφή» καί ὅτι «κέρδισε τίς καρδιές ὅλων τῶν Δραμινῶν καί ὅλης τῆς ἐπαρχίας μας σέ βάθος χρόνου, καί ὄχι μόνο» σκιαγραφεῖ τόν προκάτοχό του μέ τά κάτωθι λόγια: «Ὁ Ποντιακός Ἑλληνισμός τόν χαιρόταν ὡς ἱερέα καί διοικητικό στέλεχος στή Νέα Σουμελᾶ στό Βέρμιο καί ὡς Μητροπολίτη δίπλα στόν Οἰκουμενικό μας Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαῖο καί μάλιστα στήν ἱστορική Σουμελᾶ τοῦ Πόντου. Ὁ ἐντόπιος καί ὁ προσφυγικός Ἑλληνισμός τόν χαιρόταν γιά τήν ἔμπρακτη εὐλάβειά του πρός τόν ἅγιο Χρυσόστομο Σμύρνης τόν ἀπό Δράμας καί τόν ὅσιο Γεώργιο Καρσλίδη. Ὁ οἰκουμενικός Ἑλληνισμός τόν χαιρόταν ὡς φερέφωνο τῶν ἱστορικῶν του δικαίων γιά τήν Ἁγια –Σοφιά καί γιά τήν πολιτιστική του τοπική μακρά διαχρονία (διαρπαγμένα κειμήλια Εἰκοσιφοίνισσας)». Κλείνοντας τόν παραπάνω «χαιρετισμό» του ὁ κ. Δωρόθεος, σημειώνει ὅτι: «Θά παραμείνει σύμβολο ἀξιοθαύμαστης ἐκκλησιαστικῆς προσφορᾶς στόν τόπο καί τήν πατρίδα μας». Ἀκολούθως, δημοσιεύεται τό ἑορτολόγιο πού ἀναφέρεται στούς 12 μῆνες τοῦ ἔτους 2023 καί μέ ἔγχρωμη καί ἔντονη γραφή ἐκτυπώνονται οἱ μνῆμες τῶν Δεσποτικῶν καί Θεομητορικῶν ἑορτῶν, καθώς καί τῶν ἑορταζομένων Ἁγίων, ἐνῶ στήν ἀπέναντι σελίδα ἀπό τά μηνολόγια καταγράφονται τά ἀναγνώσματα τῶν Κυριακῶν καί μεγάλων ἑορτῶν. Κάτω ἀπό τά ἀναγνώσματα παρουσιάζονται οἱ ἑορτάζοντες ἱεροί ναοί τῆς ὡς ἄνω Μητρόπολης (σσ.8-31).
Ἀκολουθεῖ στή συνέχεια, ἕνα πολυσέλιδο εὐσύνοπτο ἱστορικό ἀφιέρωμα ἐνημερωτικοῦ χαρακτῆρα μέ τίτλο: «ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΑΚΑΡΙΣΤΟΥ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΔΡΑΜΑΣ ΚΥΡΟΥ ΠΑΥΛΟΥ» (σσ. 32-37) μέ τούς ἑξῆς ὑπότιτλους: «Ἀπό τόν χειροτονητήριο λόγο τοῦ μακαριστοῦ Μητροπολίτου Δράμας κυροῦ Παύλου (Μητρόπολη Ἀθηνῶν, 9.10.2005)»( σσ. 38-56), «Ἀπό τόν ἐνθρονιστήριο λόγο τοῦ μακαριστοῦ Μητροπολίτου Δράμας κυροῦ Παύλου (Μητροπολιτικός Ναός Εἰσοδίων τῆς Θεοτόκου Δράμας, 19-11-2005)» (σσ. 57-63), « Προσφώνηση Πατριάρχου στόν τάφο τοῦ μακαριστοῦ Παύλου (25 Μαΐου 2022)» (σσ. 64-66), «Ἀπόσπασμα ἀπό τόν ἐπικήδειο λόγο τοῦ Ἐπισκόπου Ὠρεῶν Φιλοθέου στήν ἐξόδιο ἀκολουθία τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Δράμας κυροῦ Παύλου (ἐκ μέρους τῆς Ἱ. Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος)» (σσ.67-69). Στή συνέχεια, μνημονεύεται συνοπτικά ἡ «ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΔΙΑΡΘΡΩΣΙΣ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΔΡΑΜΑΣ», ἡ ὁποία περιλαμβάνει βιογραφικά στοιχεία τοῦ Σεβασμιωτάτου κ. Δωροθέου, τά ἐκκλησιαστικά συμβούλια, τίς διοικητικές ὑπηρεσίες, τίς ἱερές μονές, τήν πνευματική καί φιλανθρωπική διακονία, τίς τοπικές ἑορτές, τά ἱερά λείψανα, τήν ἐκκλησιαστική τέχνη, καθώς καί κατάλογο ἱερῶν ναῶν μετά τῶν ἐφημερίων (σσ. 70-87). Ἀκολούθως, ἕπεται τό τετρασέλιδο ἐνημερωτικό γιά τίς περιόδους καί τίς ἡμέρες τῶν «νηστειῶν καί καταλύσεων» τῆς Ἐκκλησίας μας, καθώς καί τά χρονικά διαστήματα τελέσεως τοῦ μυστηρίου τοῦ Γάμου (σσ.88-91). Τέλος, τό ἡμερολόγιο κλείνει μέ τό ἐτήσιο «Ὡρολόγιον Πρόγραμμα Ἱερῶν Ἀκολουθιῶν» (σσ.92-93), μέ τόν τηλεφωνικό κατάλογο τῶν δημοσίων ὑπηρεσιῶν καί φορέων τῆς Δράμας (σ. 94), καθώς καί μέ τό μονοσέλιδο χῶρο γιά προσωπικά τηλέφωνα (σ. 95). Τό παρόν ἡμερολόγιο μέ τήν ἄριστη τυποτεχνική του ἐμφάνιση διανθίζεται, ἀκόμη, μέ τό ἀπαραίτητο ἔγχρωμο φωτογραφικό ὑλικό, ὅπου ἐπιβεβαιώνεται τό πολυδιάστατο ποιμαντικό ἔργο, καθώς καί ἡ κατά Θεόν βιοτή τοῦ μετάσταντος Ἱεράρχου κυροῦ Παύλου.
Ἡ ἀναφορά στόν παραπάνω ἐκλιπόντα ποιμενάρχη Παῦλο Ἀποστολίδη ἀναδεικνύει τήν ἀγάπη καί τόν σεβασμό τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως μας γιά τίς πνευματικές της φυσιογνωμίες, οἱ ὁποίες ἐλάμπρυναν τόν ἱστορικό της Θρόνο. Μέσα ἀπό τό παραπάνω ἱστορικό ἀφιέρωμα, ἐξιστοροῦνται οἱ κυριότεροι σταθμοί τῆς ἐπίγειας ζωῆς του, οἱ ὁποῖοι ἀποτέλεσαν ὁρόσημο γιά τήν τοπική ἱστορία τῆς Δράμας.
Τό παρόν ἡμερολόγιο ἐνημερώνει καί διαφωτίζει τό πλήρωμα τῆς Ἐκκλησίας μας γιά τήν καλλίκαρπη ἀρχιερατική διακονία τοῦ μακαριστοῦ Παύλου, ἡ ὁποία τόν κατατάσσει στήν χορεία τῶν Ἱεραρχῶν τῆς Ἑλλαδικῆς Ἐκκλησίας, πού ἄφησαν ἀνεξίτηλη τήν σφραγίδα τῆς προσφορᾶς καί τῆς θυσίας καί ἀποτελοῦν λαμπρό παράδειγμα βαθειᾶς πίστης, γνήσιας σεμνότητας καί ἀπροσποίητης εὐσέβειας. Ἐξετάζοντας σέ βάθος τό βιογραφικό τοῦ μεταστάντος ἀντιλαμβάνεται κανείς ὅτι ὁ μεταστάς ἦταν μιά ἰδιαίτερη χαρισματική προσωπικότητα τῆς Ἐκκλησίας μας. Ἀναπτύσσοντας πλούσια ποιμαντορική καί κοινωνική δράση, ἀνέδειξε ἐκκλησιαστικά, ἁγιολογικά, ἐθνικά, κοινωνικά καί ἄλλα ζητήματα πρός ὄφελος τῆς Ἐκκλησίας καί τοῦ Ἔθνους (χειροτονίες ἱερέων, ἀνοικοδομήσεις ναῶν, ἁγιοκατατάξεις ἁγίων, ἐπιστροφή κλαπέντων κειμηλίων τῆς Εἰκοσιφοινίσσης, δημιουργία «Τράπεζα Ἀγάπης», ἐνίσχυση ἀπόρων οἰκογενειῶν, χορήγηση φοιτητικῶν ὑποτροφιῶν, κ. ἄ.). Θά πρέπει νά καυχᾶται ἡ Δράμα γιά τόν ἀοίδιμο μητροπολίτη της Παῦλο Ἀποστολίδη, γιά τό καρποφόρο ἐκκλησιαστικό του ἔργο, πού μᾶς ἄφησε, καθώς καί γιά τίς πνευματικές του παρακαταθῆκες, πού μᾶς κληροδότησε μέσα ἀπό τόν πατερικό καί σύγχρονο θεολογικό του λόγο, μέ τά ποιμαντικά καί ἱστορικά συγγράμματά του, μέ τήν πνευματική και φιλανθρωπική του διακονία ὑπηρετώντας τά ἑλληνορθόδοξα ἰδεώδη καί περιφρουρώντας τήν πατροπαράδοτη πίστη καί γλῶσσα μας, βασικοί πυλῶνες τοῦ βυζαντινοῦ πολιτισμοῦ μας.
Ἀξίζει ἰδιαίτερη τιμή στήν Ἱερά Μητρόπολη Δράμας, ἡ ὁποία ἀφιέρωσε τό φετινό της ἡμερολόγιο στήν μνήμη τοῦ παραπάνω ἐκλιπόντος ἱεράρχου της, ὁ ὁποῖος πέρασε στήν ἱστορία, ὡς φωτεινό παράδειγμα ποιμένα καί διδασκάλου, ὡς φλογερός παιδαγωγός καί ἐμβριθής θεολόγος, ὡς διαπρύσιος κήρυκας καί μυσταγωγικός λειτουργός, ὡς χαρισματικός ὁμιλητής καί γλαφυρός συγγραφέας, ὡς ἔνθερμος κληρικός τῆς ἱεραποστολῆς καί διακριτικός ἐξομολόγος, ὡς ἄνθρωπος ἦθους, ἀγάπης, ἐλπίδας καί τόλμης, πίστης καί σύνεσης, ὡς ἡγέτης μαχητικός καί ἀμετακίνητος ἀπό τίς ἐθνικές ἐπιταγές καί ἀξίες τοῦ Γένους μας καί τέλος, ὡς ἀδάμας πολύεδρος. Παρέμεινε μέχρι τήν τελευταία του πνοή ἀνυποχώρητος ἀπό τίς ἀρχές τοῦ δικαίου καί τῆς ἀξιοπρέπειας, στηλιτεύοντας πολιτικές καί πολιτειακές παρεκτροπές. Ἡ εἴδηση τοῦ θανάτου του (02-05-2022) διαδόθηκε «ὡς κεραυνός ἐν αἰθρία» καί προξένησε θλίψη καί λύπη στήν Ἐκκλησία τῆς Δράμας καί στόν φιλόχριστο λαό της, ἀλλά καί σέ ὁλόκληρη την Ὀρθοδοξία, ἀφοῦ ὁ ἀποιχόμενος ἱεράρχης κυρός Παῦλος ἦταν γνωστός ὄχι μόνο στόν Ἑλλαδικό χῶρο, ἀλλά καί στό ἐξωτερικό γιά τό πολύπλευρο ἱεραποστολικό καί κοινωφελές ἔργο του. Τήν θλίψη αὐτή ἀλλά καί τήν ἐλπίδα τῆς Ἀναστάσεως διερμήνευσε σέ μιά ἀπό τίς κορυφαῖες στιγμές τῆς ἐκκλησιαστικῆς μας ἱστορίας, ὁ Πρῶτος τῆς Ὀρθοδοξίας, ὁ Ἀρχηγός τῆς Ἀνατολικῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, ἡ Α.Θ.Π. ὁ Οἰκουμενικός μας Πατριάρχης κ. Βαρθολομαῖος, κατά τόν συγκινητικό ἐπιτάφιο λόγο του, ὅπου κλίνοντας εὐλαβικά τό γόνυ ἐνώπιον τοῦ μνήματός του (25-05-2022) εἶπε, μεταξύ ἄλλων, τά κάτωθι: «Πολυφίλητέ μοι Παῦλε, …Ἦλθα σήμερα κατευθεῖαν ἀπό τήν Πόλι πού τόσο ἀγάπησες! Ἦλθα ἀπό τό Φανάρι, ἀπό ἐκεῖ πού χτυπᾷ ἡ καρδιά τοῦ Πόντου, τῆς Μικρασίας, τῆς Καππαδοκίας, τῆς Θράκης, Ἀνατολικῆς καί Δυτικῆς, τῆς Μακεδονίας, τῆς Ἠπείρου, τῶν νησιῶν μας στό Αἰγαῖο πού μόνον ἑνώνει. Ἦλθα ἀπό τήν ἕδρα τῆς Ρωμηοσύνης γιά νά σοῦ πῶ ἀπό κοντά: ‘Ἀδελφέ, Χριστός Ἀνέστη!’ Ρωμηοί, καί μάλιστα κληρικοί σάν κι ἐσένα, εἶναι φορεῖς αὐτοῦ τοῦ ἀναστασίμου ἤθους! Γνωρίζουν νά ζοῦν καί γνωρίζουν νά πεθαίνουν. Λεβέντες, ὄρθιοι στή ζωή καί στόν Θάνατο! Ἀλύγιστοι στίς δυσκολίες, ἀνυποχώρητοι στόν πειρασμό τῆς ἐξουσίας, ἀκαταπόνητοι στήν διακονία τῶν ἱερῶν ὑποθέσεων. Αὐτός ἤσουν, ἅγιε ἀδελφέ! Αὐτός ἤσουν γιά τό Φανάρι μας, γιά τό Πατριαρχεῖο μας, γιά τήν Ἐκκλησία πού ὥρισαν οἱ κανόνες νά σκεπάζῃ καί τόν Πόντο τῆς καρδίας σου! Εἶχες ἰδανικά καί αὐτά ἐπέλεξες νά διακονῇς μέ Ἀλήθεια καί ἀγάπη! Ἀπό αὐτό τό Φανάρι ἦλθα ὥστε νά τιμήσω ὁ ἴδιος ὁ Πατριάρχης σου τήν ἀφοσίωσι καί τήν φιλία σου. Ἀφοσίωσι ἐκ σπλάχνων, φιλία ψυχῆς. Ἦλθα, μέ λίγα ἄνθη στά χέρια ἀπό τό χωριό τῶν προγόνων σου στόν Πόντο, πού τά ἔφερε ὁ ἐπιστήθιος φίλος σου Efkan Bey· …Ἀδελφέ μου Παῦλε, Ἦλθα νά σοῦ πῶ ἕνα μεγάλο ‘εὐχαριστῶ’! Ὄχι διότι ἐργάσθηκες γιά τήν Ἐκκλησία-αὐτό εἶναι καί θά πρέπει νά εἶναι ἡ ἐπιλογή κάθε κληρικοῦ-, ἀλλά διότι ἐπέλεξες τήν ὁδό τῆς Ἀληθείας καί τῆς ἐντιμότητος! Ἀγάπησες μέ ὅλο σου τό «εἶναι» τό Φανάρι μας, τή Ρωμηοσύνη, τά χώματα τῆς γενετείρας τῶν προγόνων σου. Ἀναδείχθηκες ἄξιος διάδοχος μορφῶν σπουδαίων Ποντίων, μέ λογιότητα, μέ μεράκι, μέ ὁραματισμούς, μέ λογισμό καί μ᾿ ὄνειρο. Ἦσουν ποιμένας, δεσπότης, κληρικός, φιλογενής, πεπαιδευμένος, ἀτόφιος, ἀληθινός, χωρίς τήν ὑπερβολή τῆς ἐπιδειξιομανίας ἀλλά μέ τό μεγαλεῖο τῆς σεμνότητος. Ὁ Πόντος, ἴσως ποῦν πολλοί ὅτι τώρα ὀρφάνεψε! Ξεχνοῦν ἵσως αὐτό πού ἀκράδαντα πίστευες: ‘Ἡ Ρωμανία κι ἄν πέρασεν, ἀνθεῖ καί φέρει κι ἄλλο’. Αὐτῆς τῆς περιωπῆς Πόντιος Ἱεράρχης ὑπῆρξες! Ἀητός μονοκέφαλος, σάν ἐκείνους πού κοσμοῦσαν τά Βασιλικά ἐνδύματα Μανουήλ Α΄, τοῦ ἱδρυτοῦ τῆς Ἁγίας Σοφίας Τραπεζοῦντος, στραμμένος, δηλαδή, μόνον πρός Ἀνατολάς! Καί ἡ Μήτηρ Ἐκκλησία τῆς Κωνσταντινουπόλεως δέν πρόκειται νά λησμονήσῃ αὐτόν τόν ἀνυστερόβουλο προσανατολισμό σου, τήν ἀγάπη σου, τήν γενναιότητά σου, τήν παρρησία σου, τήν προάσπισι τῶν εὐθυνῶν της, τήν πιστότητά σου ἀκόμη καί μόνος μονώτατος μένοντας…» (σσ. 64-66). Τά παραπάνω λόγια τοῦ κ. Βαρθολομαίου εἶναι καθοριστικά, γιά νά κατανοήσουμε ὅτι ὁ ἐκλιπών ὑπῆρξε φωτεινό ὑπόδειγμα ἁπλοϊκῆς εὐλάβειας, διδάσκουσας ταπείνωσης, ἀκέραιου χαρακτήρα καί ἀληθινοῦ πατριώτη. Τό παρόν ἡμερολόγιο τοῦ ἔτους 2023, ὡς χρήσιμο βοήθημα πνευματικῆς στήριξης καί οἰκοδομῆς τό ὁποῖο διατίθεται ἀπό ὅλους τούς ἱερούς ναούς καί μονές τῆς μητροπόλεώς μας ἀξίζει νά τό προμηθευθοῦν ὅλοι οἱ δραμινοί πολίτες. Ἄς θεωρηθοῦν οἱ πενιχρές τοῦτες γραμμές, ὡς ἐλάχιστο ἀντίδωρο γιά ὅλα ὅσα προσέφερε κατά τήν ἐπίγεια δυναμική παρουσία του στήν Δράμα, ὁ ἀξιομακάριστος ποιμενάρχης μας πατέρας, ἀδελφός καί φίλος κυρός Παῦλος. Διατηρώντας στις καρδιές μας αἰωνία τήν μνήμη του, κλείνουμε τήν παροῦσα βιβλιοπαρουσίαση, μέ τίς τελευταῖες λέξεις ἀπό τόν συγκινητικό ἐπικήδειο λόγο τοῦ Ἀρχιγραμματέα τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, Ἐπισκόπου Ὠρεῶν κ. Φιλοθέου: «‘Παῦλος ὁ Μητροπολίτης Δράμας! Ἔν ἄστρον φωτεινόν ὀψέ, ὀσήμερον και πάντα’. Καλή Ἀνάσταση, ἀοίδιμε Μητροπολῖτα Δράμας κυρέ Παῦλε! Να ἔχουμε την ἁγία εὐχή Σου! Ἀληθῶς Ἀνέστη ὁ Κύριος!» (σ. 69).
