Του καθηγητή Αριστείδη Πανώτη
Πολιού Μ. Άρχοντα της Μ. Εκκλησίας
Δύο ημέρες πριν πραγματοποιηθεί η επίσημη επίσκεψη των βασιλέων της Ελλάδος στην Τουρκία μεταβαίνει στις 11 π. μ. της 6ης Ιουνίου 1952 στο Φανάρι ο πρωθυπουργός της Τουρκικής κυβερνήσεως κ. Αντνάν Μεντερές προς επίσκεψη στην Α.Θ.Π. τον Πατριάρχη Αθηναγόρα. Είναι η πρώτη φορά που ο πρωθυπουργός του τουρκικού κράτους «καταδέχεται» να περάσει την «Κλειστήν Πύλη» του Φαναρίου. Ο προκάτοχός του Ισμέτ Ινονού συστηματικά περιφρονούσε τους Προκαθήμενους της Ορθοδοξίας και τούτο διότι οι Αντιπρόσωποι των Εθνών που συμμετείχαν στην σύνταξη της «Συνθήκης της Λωζάνης» «ρητά απέρριψαν να εμπλέξουν τις αμαθείς και κακεντρεχείς προτάσεις του» που εισηγούντο την βίαιη μετακίνηση της Καθέδρας του Πατριαρχείου της Κωνσταντινουπόλεως στην Ελλάδα εκ Τουρκίας, αγνοώντας την από εκεί οικουμενική διακονία των Ορθοδόξων τουτάχιστον επί 15 αιώνες! Όμως οι θρησκευτικοί θεσμοί, όπως είναι η Ορθόδοξη Εκκλησία είναι εντελώς αλλότριας μεταφυσικής φύσεως ιστορικός θεσμός και εξ αυτού βρίσκεται πολύ πέραν πάσης εγκόσμιας ρυθμίσεως με ίδια οργάνωση και μάλιστα κεκυρωμένη από πράξεις Οικουμενικών Συνόδων και από διεθνών διακρατικών συμφωνιών αιώνων! 1
Επειδή κατά την τότε επίσκεψη του πατριάρχου Αθηναγόρα στην Άγκυρα δεν είχε πραγματοποιηθεί συνάντηση μετά του πρωθυπουργού λόγω της ασθενείας του θέλησε ο κ. Αντνάντ Μεντερές προσωπικά να επισκεφθεί τον Πατριάρχη στο Φανάρι πρό της ελεύσεως του βασιλικού ζεύγους στην Τουρκία. Έτσι το Πατριαρχείο ειδοποιήθηκε για αυτήν την έλευση του προέδρου κ. Μενδερές προκειμένου να τύχει της δεούσης προπαρασκευής. Αυτό γνωστοποιήθηκε και στην Ομογένεια και στην πύλη των Πατριαρχείων είχαν συγκεντρωθεί πολλοί κληρικοί και τα προεδρεία των Εφοριακών Επιτροπών και των φιλανθρωπικών ιδρυμάτων της Ρωμαίϊκης Μειονότητος, καθώς και οι μαθητές των μειονοτικών σχολείων του περιοχής Φαναρίου.
Ο πρωθυπουργός Μεντερές προσήλθε περιχαρής στο Φανάρι, ακολουθούμενος από τον Υφυπουργόν προεδρίας και το επιτελείο του και στην Πύλη τους υποδέχθηκε ο Μ. Πρωτοσύγκελλος και ο Αρχιγραμματέας φέροντες επανωκαλύμαυχον κατά την τιμητική έλευση επισήμου προσωπικότητος, ενώ στο αίθριο προ του πατριαρχικού ναού του Αγίου Γεωργίου ίσταντο οι αρχιμανδρίτες της πατριαρχικής αυλής και είχε συγκεντρωθεί εκεί πλήθος ενοριτών των ορθοδόξων ενοριών της Πόλεως, με επικεφαλής τον βουλευτήν του «Δημοκρατικού» κόμματος κ. Αχιλλέα Μόσχον, του κόμματος του κ. Μεντερές που χειροκροτούσε τον πρωθυπουργό, ο οποίος κοντοστάθηκε και φαίνεται περιεργαζόταν για πρώτη φορά τον από δεκαετίας πυρίκαυστο χώρο του παλαιού κεντρικου κτηρίου του Πατριαρχείου, που για να μετριαστεί η θλιβερή και ανεξιχνίαστη ακόμη πυρπόληση καλύφθηκε με αναρριχητικά φυτά περικλοκάδων για να σκεπάσουν την μαυρίλα των τοίχων αριστερά του Κωνσταντίνειου κλιμακοστάσιου, που οδηγούσε στο πέτρινο Ευγενίδειο κτίριο, όπου τα «πατριαρχικά κελλία» και μεταξύ των οποίων και το «πατριαρχικόν γραφείον», όπου ο εκάστοτε Οικουμενικός Πατριάρχης από το 1941 δεχόταν τους επισήμους επισκέπτας του. Εκεί έφθασε και ο Τούρκος Πρωθυπουργός και τον υποδέχεται όρθιος, με το ολύμπιο ανάστημά του ο πατριάρχης Αθηναγόρας και κατά την συνήθειά του εγκάρδια τον αγκαλιάζει και τον προσφωνεί:
«Εξοχώτατε κ. Πρόεδρε, η επίσκεψή Σας αυτή είναι ιστορική για την στοργήν και το ενδιαφέρον Σας που επιδείξατε για το Πατριαρχείον μας που είναι το μακροβιότερο πνευματικό καθίδρυμα που υπηρετεί αιώνες στην χώρα μαςκαι πάντα πρόθυμο στην διακονία του λαού του Θεού. Σας συγχαίρω για τον μνημειώδη λόγο Σας στο Συνέδριο του «Δημοκρατικού κόμματος» της Τουρκίας, όπως υποστηρίξατε και στην Θεσσαλονίκη πως η πρώτη και θεμελιώδης αρχή που απορρέει εκ της Ελευθερίας της Συνειδήσεως είναι ο σεβασμός στην Ανεξιθρησκεία, η οποία ενώνει τους λαούς, γιατί τους αποτρέπει από τους θρησκευτικούς πολέμους.
Στην σύντομη αυτή προσφώνηση ο πρωθυπουργός Μεντερές ευχαριστών απήντησε:
Σφίγγω εγκάρδια το χέρι του Πατριάρχη και δι’ Αυτού σε όλη την Ρωμαίϊκη Ομογένεια γιατί διαπίστωσα την απόλυτη συμψυχία των δύο λαών μας. Η συνάντηση αυτή αποτελεί απαρχή προς μεγαλύτερη συναδέλφωση. Όσοι ασπάζονται το χέρι του Πατριάρχη να ξέρουν ότι επάξια κατέχει την υψηλήν αυτήν θέση, χάρη της προσωπικής του ικανότητος». Τέλος, ευχαρίστησε τον Πατριάρχη για την υποδοχή που του επιφύλαξε και άρχισαν οι συστάσεις των συνοδικών Ιεραρχών στον πρωθυπουργόν από τον Πατριάρχη και μετά άρχισε η δεξίωση με την προσφορά κατά την πατριαρχική συνήθεια του «άσπρου» γλυκού και του «τριαντάφυλλου» και του καφέ.
Μετά ξεκίνησε σπουδαιότατη συζήτηση επί ζητημάτων του Πατριαρχείου και ο ίδιος ο Μεντερές επειδή διαπίστωσε την τραγική συρρικνώση των πατριαρχικών υπηρεσιών στο διόροφο Ευγενίδειο κτήριο και ερώτησε περί των σκέψεων αναστηλώσεως των πυρόπληκτων κτισμάτων των Πατριαρχείων. Και ερώτησε τον Πατριάρχη περί της στεγάσεως του Πατριαρχείου μέχρι της Αλώσεως του 1453. Τότε κλήθηκε ο μητροπολίτης Ηλιουπόλεως Γεννάδιος ως ιστορικός να απαντήσει και λέγει ότι κατά τις γενόμενες πρώτες ανασκαφές το πρώτο επισκοπείο του Βυζαντίου βρισκόταν επί της Ακροπόλεώς του, καθώς και ο πρώτος ναός της Αγίας Ειρήνης και τα κτήρια των συναφών ιδρυμάτων της Εκκλησίας, όταν συνεστήθηκαν οι πρώτες βασιλικές της του Θεού Σοφίας και ιδίως στην τελευταία ήταν προς νότον συνδεδεμένα μαζί της βλέποντα προς την πλατεία του Αυγουσταίου. Οι πρώτες ανασκαφές διεξήχθησαν με εντολή του Ατατούρκ, ο οποίος οριστικά την κατέστησε διαχρονικό μνημείον πολιτισμού της ανθρωπότητος, αφου υπάρχει κοντά το τέμενος του Σουλτάν Αχμέτ. Η υπάρχουσα σήμερα Ιουστινιάνεια βασιλική της Αγίας Ειρήνης ποτέ δεν έγινε τέμενος παρά μόνο άλλοτε ήταν σουλτανική οπλοθήκη και τώρα είναι κενή και φθείρεται. Τότε ο Αντνάν Μεντερές ως γνήσιος Αϊδωνέας απήντησε: «Έχετε υπομονή γιατί πολλά μπορούν να γίνουν καλλιεργώντας το σύμφωνον φιλίας του Ατατούρκ του 1930 και μακρυά από τούς εθνικιστικούς παροξυσμούς». Αυτή τη φράση του Μεντερές μου την επιβεβαίωσε ο ίδιος ο Πατριάρχης Αθηναγόρας στον εξώστη του πύργου του Αγίου Ιωάννου στο Βατικανό μετά την συγχοροστασία Πάπα και Πατριάρχη στον ναό του Αγίου Πέτρου επί του τάφου του Πέτρου. 2
Ενδεικτική είναι η γηθοσύνη του αποχαιρετισμού του Αντνάν Μεντερές στο «Κωνσταντιανό κλιμακοστάσιο» με τον Πατριάρχη και τους Συνοδικούς Ιεράρχες. Η τότε επίσκεψη του Μεντερές στο Πατριαρχείο αξιόλογήθηκε ως σπουδαίο ιστορικό γεγονός, παρά τα μετά ταύτα οικτρά γεγονότα του 1955 και την άνανδρη θανάτωσή του από τους αντιπάλους του το 1960. Η Αγία Ειρήνη παραχωρήθηκε στον Δήμο της Πόλεως, όπως ήταν και στην Αρχαιολογική Υπηρεσία της Τουρκίας, λόγω των εκεί συνεχιζόμενων ανασκαφών και άνοιξε αργότερα για πολλές πολιτιστικές εκδηλώσεις στην Πόλη και μεταξύ αυτών παρηκολούθησα εκεί συναυλίες Εκκλησιαστικής βυζαντινής Μουσικής, και δεν στάθηκε η ακρόαση μου εκεί «ξένον αλλά οικείον άκουσμα», έστω και υπό τον Εικονομαχικό Σταυρό της αψίδος!
- Η «Εκκλησία της Νέας Ρώμης» τυγχάνει για την Χριστιανοσύνη θεσμός «ισοστάσιος» με εκείνο της «Πρεσβυτέρας Ρώμης» δια των λεγόμενων «πρεσβείων τιμής». Το προνόμιον αυτό επηρεάζει μόνον την κανονικήν τάξη στα Δίπτυχα της Εκκλησίας.
2. Είναι αλησμόνητες οι ώρες που πέρασα κοντά του στον Πατριἀρχη γιατί έμενα κοντά του στον ημιόροφο του ίδιου πύργου για να συγκεντρώσω την ύλη συγγραφής του τόμου των «Ειρηνοποιών» μου. Μάλιστα τότε ο Πατριάρχης μου απηύθυνε το ερώτημα: «Και τώρα τι γίνεται;» και τότε έγραψα στην εφημερίδα «Έθνος» τον Νοέμβριο του 1967 άρθρο με τον ίδιο τίτλο. Όταν κυκλοφόρησε η γαλλική έκδοση του τόμου των «Pacificateurs» το 1974 ο πάπας Παύλος Στ΄με κάλεσε το Σάββατο 25 Μαΐου του 1974 στο Βατικανό και μου απένειμε την ανώτατη διάκριση του Αγίου Γρηγορίου του Μεγάλου, η οποία μάλιστα ως Έλληνα δημόσιο λειτουργό την αναγνώρισε με Διάταγμά του και το ελληνικό κράτος. (Βλέπε Εφημερίδα «Καθολική» αριθμ 1869/ 18-6-1974.)
Α.Π.
