Μητροπολίτου πρ. Χαλκηδόνος Ἀθανασίου
«Δέον νά βλέπει τις εἰς τόν ἄνθρωπον πάντοτε τό καλόν
καί μετά νά ἐπιτίθεται: ὁ Hitler δέν κάπνιζε»
T. Inderbitsin
Ἀπό ἐτῶν εἰς τήν Ὀρθόδοξον καί Ρ/Καθολικήν εἰκονογραφίαν ἐνεφανίσθησαν πρωτόγνωροι τινες, ἐνδιαφέρουσαι μέν ἀλλά καί προβληματικαί συνθέσεις ὡς πρός τά παριστάμενα πρόσωπα˙
Οὕτως εἰς τήν βασιλικήν τοῦ Ἁγίου Βαρνάβα ἐν Ρώμῃ εὑρίσκεται μία τοιχογραφία τοῦ Jgino Capelloni εἰς τόν δεξιόν τοῖχον τῆς κόγχης τῆς ἀψῖδος τοῦ Ἱ. Βήματος, παριστῶσα μεταξύ ἄλλων τόν Πατριάρχην Ἀθηναγόραν τόν πάνυ[1] – τ.ἔ. μίαν ἐκ τῶν σημαντικοτέρων μορφῶν τοῦ εἰκοστοῦ αἰῶνος, ὁ ὁποῖος ἐλάμπρυνε τήν Ὀρθόδοξον Ἐκκλησίαν, ὡς καί οἱ ἑπόμενοι Δημήτριος καί Βαρθολομαῖος. Τό ἔργον ἐξετελέσθη περί τό 1957, ὁπότε καί ὡκοδομήθη ὁ ναός.
Μία παράλληλος τοιχογραφία ἀπεικονίζουσα τόν αὐτόν Πατριάρχην, μετά τοῦ Πάπα Παύλου ΣΤ’[2] ὑπάρχει εἰς τό δεξιόν παρεκκλήσιον τῆς κρύπτης τῆς Βασιλικῆς τοῦ Ἁγ. Νικολάου στό Μπάρι. Εἶναι ἔργον τοῦ γνωστοῦ ζωγράφου Torino Bux ἐκτελεσθέν τό 1981.
Τό αὐτό συμβαίνει, ὡς μή ὤφελεν, καί μέ τόν τότε Μητροπολίτην Λέρου καί Καλύμνου Νεκτάριον (Χατζημιχάλην), ὁ ὁποῖος «ἐτόλμησε» νά ἀπεικονίσει «ἑαυτόν» μετά μανδύου εἰς τοιχογραφίαν τοῦ ἱ. ναοῦ τῆς Παναγίας τοῦ Κάστρου, ἐκτελεσθεῖσαν ἀσφαλῶς πρό τῆς παραιτήσεως αὐτοῦ τό 2005, τουθ᾽ ὅπερ καί ἐκρίθη δυσμενῶς! ὡς ἄηθες[3].
Ἐνταῦθα δέν πρόκειται νά σχολιασθοῦν τά ἔργα τοῦ Μεγάλου Πατριάρχου Ἀθηναγόρου, ὁ ὁποῖος σύν τοῖς ἄλλοις ἤνοιξε τάς πύλας καί νέας ὁδούς διά τήν Ὀρθόδοξον Ἐκκλησίαν.
Ἡ παράστασίς του αὕτη δεικνύει τήν σοβαρότητα τήν ὁποίαν, ἀπέδιδε καί μέχρι γενικῶς σήμερον, εἰς τάς συναντήσεις τῶν δύο Προκαθημένων ἡ Δυτική Ἐκκλησία, καίτοι δέν ὑφίσταται πλέον ὁ πρότερος φέρελπις ἐνθουσιασμός, διότι οὐδείς προδίδει τήν πίστιν του! Ἀποβαίνει δέ τεκμήριον τῆς διαχριστιανικῆς εἰκονογραφίας.
Ἁπλῶς δηλαδή τίθενται ἐρωτήματα τινα ὅπως: Πῶς ὁ Πατριάρχης εἰκονίζεται εἰς Ρ/Καθολικόν ναόν, ζῶν ὡς καί ὁ ἅγιος Λέρου, καί δή μετά τοῦ Πάπα. Καθ᾽ ὅτι δέν τυγχάνουν Ἅγιοι οὕτε ἁγιοποιήθησαν μέχρι σήμερον.
Τούτων οὕτως ἐχόντων, τυγχάνει γνωστόν ὅτι δέν εἶναι ἀσύνηθες καί ἄνθρωποι μή κληρικοί νά ἐμφανίζονται, καἴτοι σπανιότερον, εἰς συνθέσεις τῶν ἱ. ναῶν, ὅμως ἐάν ὁ Δικτάτωρ Hitler ἀναπαρίσταται καί δή εἰς τό Ἱ. Βῆμα, παρεκκλήσια καί παράθυρα τῶν ναῶν, τοῦτο συνιστᾶ ἕνα οὐχί ἐλαφρόν ἐρέθισμα διά τούς πιστούς, καἴτοι ἡ τέχνη καταγράφει καί γεγονότα ἐκ τῆς ἐποχῆς της[4], ὡς ὁ σεισμογράφος.
Οὕτως ἔχομεν καί ἐδῶ παραδείγματα: Ὁ F. Kary ἐν Bad Durkheim, ἐχθρός τοῦ Ναζισμοῦ, ἐνετάλη εἰς τόν καλλιτέχνην P. Thalhofer νά ἐκτελέσει μίαν τοιχογραφίαν διά το Ἱ. Βῆμα τοῦ ναοῦ τοῦ Ἁγ. Λουδοβίκου. Οὗτος δέ ἐζωγράφισεν τήν Σταύρωσιν ἐν τῇ ὁποίᾳ ὁ πρός τά ἀριστερά αὐτῆς ληστής ἔχει τήν μορφήν τοῦ Δικτάτορος, τουθ᾽ ὅπερ ὅμως ὑπό τινων ἀμφισβητεῖται λόγῳ τῆς μορφολογίας.
Βεβαίως αἱ παραστάσεις αἱ γενόμεναι κατά τήν διάρκειαν τοῦ Ναζιστικοῦ καθεστῶτος διαφέρουν ἀπό τάς μετά τό 1945, εἰς τάς ὁποίας ὁ Hitler εἰκονίζεται ἀκινδύνως ἀρνητικῶς.
Τοῦτο διαπιστώνει τις εἰς ὑαλογραφήματα τοῦ ἱ. ναοῦ τῆς Ἁγ. Τερέζας ἐν Vesperville, ὅπου ἡ Ραχήλ ἐν εὐσεβῇ ἀνυπακοῇ κλέπτει τά εἴδωλα τοῦ οἴκου τοῦ πατρός της, εἰς ἕν δέ ὑαλογράφημα ὑπάρχει ἡ γελοιογραφία τοῦ Δικτάτορος. Τοῦτο δέ ὑπαινίσσεται τήν αἱρετικήν «θεοποίησίν» του. Εἶναι ἔργον τῆς G. Kuttenmeyer, ἡ ὁποία ἐξετέλεσε καί τήν γενεαλογίαν τοῦ Σωτῆρος.
Ἕτερα ἔργα εἶναι αἱ τοιχογραφίαι τοῦ O. Tytlik ἀπό τοῦ 1947 παριστῶσαι τόν Hitler εἰς τήν Δευτέραν Παρουσίαν καί τήν κόλασιν ὡς εἰς τό κοιμητηριακόν παρεκκλήσιον τῆς Maria Hilf ἐν Mitterteich, τόν ναόν Rococo τοῦ Ἁγ. Λαυρεντίου ἐν Stein, εἰς παραστάσεις τῶν ὁποίων διαμφισβητεῖται ἡ μορφή τοῦ Δικτάτορος πάλιν.
Θεωροῦντες τά ἔργα αὐτά, ἀπαιτεῖται νά παρατηρήσωμεν καί τά θετικά τοιαύτα.
Βεβαίως μετά τόν πόλεμον πολλά ἀντίθεα ἀπεμακρύνθησαν, ὅπως τά ἐκ τοῦ ναοῦ τοῦ Λουθήρου ἐν Lautenbach, οὐχί ὅμως ὅλα, πρός διατήρησιν τῆς ἱστορικῆς μνήμης. Οὕτως ὑπάρχει καί μία φωτογραφία δεικνύουσα τόν πρόεδρον Hindenburg καί τόν καγκελάριον Hitler, μεταξύ των δέ εὑρίσκεται ὁ αὐτοκρατορικός ἀετός μέ τόν ἀγκυλωτόν σταυρόν (Swastika).
Παρά τήν παρέλευσιν δέ 75 ἐτῶν ἀπό τοῦ Ναζισμοῦ ἡ μορφή τοῦ Hitler παραμένει προσβλητική˙ καί ἄν εἰσέτι κάτωθεν τῆς συνθέσεως ὑπάρχει ἡ ἐπιγραφή: «Αἰτεῖται ἡ εὐλογία τοῦ Θεοῦ διά τόν ἀγῶνα τοῦ Γερμανικοῦ λαοῦ καί τῆς Πατρίδος». Τό ἔργον ἐτοποθετήθη τό 1936, γενόμενον ὑπό τοῦ C. Krocke καί έπί ἰερέα ὁπαδοῦ τῶν «Χριστιανῶν Γερμανῶν». Ἦτο δέ μία μαρτυρία συμπνοίας ἐκκλησίας καί πολιτείας.
Τέλος, ὡς πρός τό θέμα τῆς εἰκονολογίας τῶν συνθέσεων, τό ὁποῖον ἐπεμελήθη ὁ Μ. Κuderna εἰς τήν ἐργασίαν του[5], ὑφίστανται πολλαί ἑρμηνεῖαι ὡς: Καλωσορισμός καί ἐπίθεσις, ἀνοικτή καί κλειστή ἀντιδιαστολή, συμφωνία καί καταδίκη, πρόκλησις, κρήμνισις τῶν ταμπού καί ὑποβάθμισις, τό κακόν (παραστάσεις κολάσεως), ἐνοχή, συνενοχή τῶν εὐήθων τοῦ λαοῦ, μετά δέ τό 1945, ἀποδύναμωσις τοῦ εἰδώλου τοῦ Hitler, ὑπομνηματισμός τῆς πλάνης τῶν ὁπαδῶν του καί τό δυσχερές τοῦ ἐξιλασμοῦ.
Αἱ παραστάσεις ἀπό ἀπόψεως τεχνοτροπικῆς ἀκολουθοῦν τόν ρεαλισμόν, τήν τοῦ Rococo καί τήν ἀφαιρετικήν πως τοιαύτην.
Παντεπόπτα καί Εὔσπλαχνε Κύριε: Ἄφες ἡμῖν τά ἀνομήματα ἡμῶν.
[1] Γ. Γ. Ζώρα, Δύο ἀπεικονίσεις τοῦ Πατριάρχη Ἀθηναγόρα σέ ναούς τῆς Ρώμης καί τοῦ Μπάρι, Ἐκκλησία 15.2 (1985) 148-150.
[2] Ἔνθ ἀνωτ. 149
[3] Ἐδημοσιεύθη έν τῇ Ἐκκλησία 2005;
[4] Α. Strotmann, Machtloser Götze, Publik Forum ἀρ. 21 (2022) 145-148.
[5] Μ. Κuderna, Grenzüberschreitungen, Geistkirch 2021.
