Του Αρχιμανδρίτου του Οικουμενικού Θρόνου Γεράσιμου Φραγκουλάκη
Αννόβερο Γερμανίας
Με την έναρξη της περιόδου της Αγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής η οποία χαρακτηρίζεται από την αρετή της νηστείας, ο Κύριος τοποθετεί την αρετή αυτή μεταξύ δύο άλλων αρετών, της αμνησικακίας και της ελεημοσύνης. Με αυτήν την σειρά τις παρουσιάζει: αμνησικακία, νηστεία, ελεημοσύνη.
Εφόσον λέει συγχωρείτε στους ανθρώπους τα παραπτώματά τους τότε θα αφήσει, θα συγχωρήσει και τα δικά σας ο Ουράνιος Πατέρας. Εάν όμως δεν συγχωρήσετε τα σφάλματα των άλλων, ούτε τα δικά σας θα συγχωρήσει. (Μτθ. 6, 14-15) Έτσι, τόσο απλά περιγράφει την αμνησικακία ο Φιλάνθρωπος Χριστός, ούτε προστάζει, ούτε αναγκάζει, ούτε επιβάλει με νόμο, όπως θα μπορούσε να κάνει ως Θεός. Με βάση τα ανθρώπινα δεδομένα χρησιμοποιεί τον τρόπο της συμφωνίας, εάν συγχωρέσετε, θα συγχωρεθείτε. Αυτή είναι η αμνησικακία. Αμνησικακία σημαίνει, αμνησία στο κακό που μου κάνουν, σημαίνει ανεξικακία, συγγνώμη, συγχώρηση. Σε διαφορετική περίπτωση πρόκειται για παραλογισμό. Δεν μπορώ να ζητώ για μένα αυτό που θεληματικά δεν προσφέρω εγώ στους άλλους. Πολλές φορές μάλιστα ο παραλογισμός αυτός γίνεται πολύ μεγάλος, καθαρή τρέλα, γιατί περί αυτού πρόκειται όταν χωρίς να έχω συγχωρέσει τον αδελφό μου, πλησιάζω το Άγιο Ποτήριο για να κοινωνήσω των αχράντων Μυστηρίων. Πλησιάζω για να πάρω την αγάπη, χωρίς να διαθέτω ίχνος από αυτήν για τους άλλους, τους συνανθρώπους μου, τα αδέλφια μου.
Τα παραπτώματα των αδελφών μας, τα σφάλματα των συνανθρώπων μας τα διακρίνουμε με μεγάλη ευκολία. Μιλούμε με πολύ άνεση γι’ αυτά στους άλλους και τα παρομοιάζουμε με αγκάθια, με δηλητήριο, που όταν μάλιστα μας πληγώνουν, με παράπονο λέμε ότι δεν θα ξεχάσουμε ποτέ το κακό που μας έκαναν. Πόσες φορές δεν έχουμε ακούσει την φράση αυτή. Όταν πρόκειται όμως για τα δικά μας παραπτώματα, τότε βρίσκουμε χίλιες δικαιολογίες. Τις περισσότερες φορές μάλιστα επικαλούμαστε ως δικαιολογία την ανθρώπινη ιδιότητά μας. «Ε, ως άνθρωπος κι εγώ έσφαλα». Το συνειδητοποιούμε αυτό; Επικαλούμαστε την ανθρώπινη ιδιότητά μας για να δικαιολογήσουμε την απανθρωπιά μας.
Ας προσπαθήσουμε την αγία περίοδο της νηστείας να ηρεμήσουμε, να ειρηνεύσουμε και με τους εαυτούς μας και με τους άλλους. Να χρησιμοποιούμε επιτέλους στην προσευχή μας το Πάτερ ημών και ως προς το σημείο που λέει “και άφες ημίν τα οφειλήματα ημών, ως και ημείς αφίεμεν τοις οφειλέταις ημών”, να λέμε αλήθεια, να αποτελεί πραγματικότητα. Αυτή είναι η αρετή της αμνησικακίας.
Ερχόμαστε τώρα, στην δεύτερη αρετή που μας παρουσιάζει ο Κύριος, αυτήν της νηστείας. Αντιτιθέμενος στον τρόπο με τον οποίο νήστευαν εκείνη την εποχή οι Φαρισαίοι, μας λέει πια είναι η αληθινή νηστεία, η οποία δεν έχει σχέση με την υποκρισία. Δεν νηστεύουμε για να το δείχνουμε στους άλλους ανθρώπους, αλλά για να ωφελήσουμε την ψυχή μας. Γι’ αυτό και δεν αποτελεί τίμια πράξη, όταν δήθεν με ειλικρίνεια δηλώνουμε ότι δεν νηστεύουμε, παρά να υποκρινόμαστε ότι νηστεύουμε. Αυτό δεν είναι ειλικρίνεια, αλλά πρόκληση και σκανδαλισμός για εκείνους που νηστεύουν και αποτελεί ασέβεια και προσβολή προς το πρόσωπο του Θεού και περιφρόνηση των θείων εντολών και ιερών νόμων του.
Γιατί πρέπει να νηστεύουμε, θα αναρωτηθούν ίσως κάποιοι. Δεν θα αναφέρουμε παραδείγματα από την Αγία Γραφή που μας φανερώνουν την αξία και την ωφέλεια της νηστείας όπως αυτά του Μωυσή, του Ηλία, του Δανιήλ και άλλων. Θα ξεχωρίσουμε μόνο ένα αρνητικό παράδειγμα το οποίο η Εκκλησία μας, μας το θυμίζει σήμερα. Δείτε τι έπαθε ο Αδάμ, με το να μην νηστέψει μία φορά. Έχασε ολόκληρο Παράδεισο! Αυτό το πάθημα του Αδάμ προβάλει σήμερα η Εκκλησία μας.
Η νηστεία είναι ταυτοχρόνως και εύκολο και δύσκολο πράγμα. Εύκολο όταν κάνουμε νηστεία της αρεσκείας μας. Όπως π.χ. είναι η νηστεία της φιλαρέσκειας μάλλον, παρά της αρεσκείας, γνωστή σε όλους μας ως δίαιτα. Με πολύ ευκολία υποβαλλόμαστε σε νηστεία όταν πρόκειται για λόγους εμφανίσεως ή υγείας. Ιδιαίτερα για να είναι κάποιοι ευπαρουσίαστοι και για να έχουν γρήγορα αποτελέσματα κάνουν εξαντλητικές δίαιτες. Δύσκολο είναι όταν κάνουμε αληθινή νηστεία. Διότι η αληθινή νηστεία είναι συνυφασμένη και με τις δύο άλλες αρετές της αμνησικακίας και της ελεημοσύνης. Θα πουν κάποιοι και έχουν δίκιο, ότι ορισμένες φορές λόγοι υγείας επιβάλουν την κατάλυση της νηστείας. Η νηστεία σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να είναι σωματοκτόνος. Η νηστεία πρέπει να είναι παθοκτόνος, να αφανίζει τα πάθη, αυτά να σκοτώνει. Με δεδομένο λοιπόν ότι μιλάμε για γνήσια νηστεία και όχι υποκριτική, και η γνήσια νηστεία όπως προαναφέραμε συνοδεύεται και από τις αρετές της συγχώρησης και της ελεημοσύνης, στις περιπτώσεις εκείνες που δεν μας επιτρέπεται να κάνουμε νηστεία, όπως αυτή ορίζεται από την Εκκλησία μας, ας αυξάνουμε τις δύο άλλες αρετές, ας εντείνεται η πνευματική άσκηση και η εγκράτεια με την διόρθωση σφαλμάτων που αφορούν στην ζωή μας και στις σχέσεις με τους συνανθρώπους μας.
Για την αποφυγή της νηστείας υπάρχουν κάποιες δικαιολογίες και κάποια εφευρήματα, που φαίνονται λογικά καμιά φορά. Αυτό βεβαίως έχει να κάνει με λογικοφάνεια όχι όμως με την πραγματικότητα, διότι δεν λαμβάνεται υπόψη η πνευματική πλευρά του θέματος. Αναφέρεται στο Γεροντικό η εξής ιστορία: Ρώτησαν κάποτε ένα γέροντα, αν νηστεύει καλύτερα αυτός που τρώει δυο πιάτα φασολάδα άλαδη ή αυτός που τρώει ένα αυγό σφιχτό. Χωρίς καθυστέρηση ο γέροντας απάντησε, ότι ο πρώτος που τρώει τα δύο πιάτα άλαδη φασολάδα, αυτός κάνει νηστεία, ενώ αυτός που τρώει ένα σφιχτό αυγό κάνει απλώς δίαιτα. Και το αιτιολογούσε λέγοντας: “Η νηστεία έχει δύο στόχους: την άσκηση εγκρατείας στο σώμα δια του περιορισμού των πλούσιων σε θρεπτικές ουσίες τροφών, και τη συμμόρφωση στις εντολές της Εκκλησίας, που αποτελεί άσκηση για την ψυχή. Αυτός ο οποίος τρώει ένα αυγό σε περίοδο νηστείας, χωρίς να υπάρχουν λόγοι υγείας, οπωσδήποτε αθετεί την εντολή της Εκκλησίας”. Στη νηστεία δίδουμε συνήθως, αρνητικό νόημα, θεωρώντας την ως στέρηση. Στην πραγματικότητα όμως το νόημα της νηστείας είναι θετικό, διότι η νηστεία αποτελεί αρετή, είναι μια άσκηση υπέρβασης της υλικής πραγματικότητας και μια προσπάθεια κοινωνίας με τον Θεό.
Ας δούμε τώρα και την τρίτη αρετή, της ελεημοσύνης. Λέει ο Κύριος “Μη θησαυρίζετε θησαυρούς στη γη…θησαυρίζετε θησαυρούς στον ουρανό”. Κατ΄αρχήν παρουσιάζονται δύο τόποι που αφορούν στην παραμονή του ανθρώπου, στην κατοικία του κατά κάποιο τρόπο θα λέγαμε, γη και ουρανός, προσωρινότητα και αιωνιότητα. Ας θέσουμε ένα λογικό ερώτημα και να αναλογιστούμε: «Πού χρειάζονται περισσότερα εφόδια για να ζήσει κάποιος, κάπου προσωρινά ή κάπου μόνιμα»; Αβίαστα θα απαντήσουμε όλοι, ότι περισσότερα εφόδια χρειαζόμαστε εκεί που θα ζήσουμε μόνιμα. Αυτό ακριβώς μας λέει και ο Χριστός: «Μην μαζεύετε αποθέματα στην προσωρινή σας κατοικία, αλλά για την μόνιμη, τον ουρανό». Θα πει ίσως κάποιος ότι, καλά όλ’ αυτά, δεν αναφέρει όμως πουθενά για ελεημοσύνη. Αποσιωπά ο Χριστός τον τρόπο που μπορεί κάποιος να θησαυρίσει στον ουρανό; Όχι μόνο δεν τον αποσιωπά, αλλά τον έχει παρουσιάσει πολλές φορές και είναι ένας και μοναδικός, η ελεημοσύνη. Τι ακούσαμε στο ευαγγέλιο της κρίσεως, της περασμένης Κυριακής της Αποκρέω; “Εφ’ όσον εποιήσατε ενί τούτων των ελαχίστων, εμοί εποιήσατε”. (Μτθ. 25, 30) (Αφού ευεργετήσατε λέει αυτούς τους καταφρονεμένους αδελφούς μου, είναι σαν να το κάνατε σε μένα). Και σ’ αυτούς θα χαρίσει την βασιλεία του. «Δανείζει Θεώ ο ελεών πτωχόν». (Παροιμ. 19, 17) Με την ελεημοσύνη αντιμετωπίζονται δράματα, επουλώνονται πληγές, ικανοποιούνται ανάγκες.
Το ζούμε και σήμερα έντονα που πολλοί συνάνθρωποί μας στον πόλεμο της Ουκρανίας και όχι μόνο, στις πληγείσες από το σεισμό Τουρκία και Συρία τείνουν τα χέρια τους σε όλους εμάς ικετεύοντας για τα αυτονόητα. Ας δούμε αυτά τα απλωμένα χέρια όχι ως ικεσία αλλά ως πρόκληση της ανθρωπιάς μας, της προόδου μας, του πολιτισμού μας, αυτής της ίδιας της Πίστεώς μας.
