Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου
Ο κράτιστος Μανόλης Κ. Χατζηγιακουμής, ο Χατζηγιακουμής του Διονυσίου Σολωμού, των Μεσαιωνικών Κειμένων, των «Μνημείων» της Εκκλησιαστικής Μουσικής, της Οδύσσειας, των Νεοελληνικών Μελετών, των Πατριαρχικών Αρχείων, μας αποκαλύπτει τώρα μια άλλη μοναδική και ανεπανάληπτη εργασία του. Πρόκειται για μια πραγματικά συγκλονιστική έκδοση, Αρχειακή Συλλογή 12 ψηφιακών Δίσκων (CD), με τον γενικό τίτλο «Μουσικός Θησαυρός της Κω» (και διάρκειας 11 ωρών, 25′ και 22″).
Πρόκειται για μια παλαιά τοπική, και απολύτως προσωπική, ηχογράφηση (των ετών 1964-1968). Επί της ουσίας, πρόκειται για επιλογή από ένα πολύ πλουσιότερο ηχογραφημένο Υλικό (συνολικής διάρκειας περίπου 30 ωρών).
Αυτές οι ηχογραφήσεις, που μόλις εκδόθηκαν από το Κέντρο Ερευνών και Εκδόσεων με κατοίκους της Κω, και οι οποίες διασώζουν τον βιωματικό τρόπο εκφοράς της δημοτικής μουσικής της υπαίθρου, είναι πραγματικά ένας Μουσικός, αλλά και φιλολογικός θησαυρός! Αναφέρεται στην ιδιαίτερη πατρίδα του Μ. Χατζηγιακουμή, στην Κω, αλλά αντικατοπτρίζει την Ελλάδα ολάκερη.
Η έκδοση είναι λαμπρή και οφείλεται αποκλειστικά στον Μ. Χατζηγιακουμή: ηχογράφηση, επιμέλεια ήχου, κειμένων και έκδοσης. Φυσικά είναι λιτή, όπως όλες οι σχετικές εκδόσεις του Χατζηγιακουμή, και γι’ αυτό ουσιαστική. Εκτός από τα 12 πολύτιμα cd’s, η έκδοση περιλαμβάνει ένα βιβλίο 360 σελίδων, όπου καταγράφονται φιλολογικά τα κείμενα των τραγουδιών, περιλαμβάνονται ιστορικές φωτογραφίες – προσωπογραφίες των λαϊκών ερμηνευτών, αλλά και πολύ σημαντικά και κατατοπιστικά προλεγόμενα του Μανόλη Χατζηγιακουμή.
Αυτό το έργο μας παρουσιάζει πλέρια την αξία της φωνητικής παραδοσιακής μουσικής, από εντελώς αυθεντικούς εκπροσώπους της, καθώς μόνο το τελευταίο (12ο) cd περιλαμβάνει οργανικά – χορευτικά κομμάτια. Εκπληκτικής σημασίας είναι τα cd’s με τα στιχοπλάκια και το 11ο με άσματα αφηγηματικά και τον Ερωτόκριτο!
Ο ίδιος ο Χατζηγιακουμής μας εξηγεί το όλο εγχείρημα:
“Η σημασία του συνολικού αυτού Υλικού, παρά τα οποιαδήποτε τυχόν ηχογραφικά μειονεκτήματα (σύμφυτα με μια τόσο παλαιά ερασιτεχνική ηχογράφηση, και εξαιτίας των οποίων δεν έγινε δυνατό να επιλεγεί ένα ακόμη περισσότερο, ικανοποιητικά ακροάσιμο, υλικό) πρέπει να θεωρείται σήμερα πραγματικά ανυπολόγιστη. Στην τετραετία (1964-1968) ηχογραφήθηκε συστηματικά ολόκληρη η Κως, χωριό προς χωριό, σπίτι προς σπίτι. Καταρχάς το Πυλί (ο καθαυτό γενέθλιος τόπος), στη συνέχεια η Αντιμάχεια και η Καρδάμενα, δύο χωριά με μεγάλη μουσική (και ψαλτική) παράδοση, τέλος η Κέφαλος, το Ασφενδιού, και η Πόλη της Κω. Καταγράφηκε έτσι όλη η ζωντανή φωνητική παράδοση σε όλες της τις εκφράσεις, απλοί σκοποί και τραγούδια, του γάμου, κάλαντα και θρήνοι, μοιρολόγια, παιδικά, σατυρικά, αποκριάτικα, ακόμη πολυάριθμες Στιχοπλακιές, άσματα ιστορικά και αφηγηματικά, μουσικές εκδοχές του Ερωτόκριτου, οργανικά, χορευτικά, και άλλα. Και όλα αυτά, είδη, μέλη, ρυθμοί, ζωντανά, στα χείλη όλων, στην εργασία, στο δρόμο, στις «ποσπερίδες» (βραδυνές συγκεντρώσεις στα σπίτια, κυρίως τις μακριές νύχτες του χειμώνα), επίσης στις ειδικές εκδηλώσεις της ζωής, στις παρέες, στους γάμους, στις κηδείες, στους επίσημους εορτολογικούς κύκλους, σε κάθε χαρούμενη στιγμή της ζωής ή στιγμή θλίψης. Ασυνήθιστο, πράγματι, εύρος καταγραφών, το οποίο συμβαίνει να καλύπτει έναν μόνο τόπο σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Στην παρούσα Αρχειακή Συλλογή δεν καταγράφεται μόνο ένα αυθεντικό ηχογραφημένο μουσικό Υλικό. Το σπουδαιότερο, αποθησαυρίζεται μια αυτούσια φωνητική μουσική παράδοση (CD Ιο-11ο), με μόνο ένα συμπληρωματικό οργανικό δείγμα (CD 12ο), όπου και σ’ αυτό παραμένει ισχυρό το συνοδευτικό τραγούδι. Και στην οποία συμπυκνώνονται διακόσοι (200) περίπου διαφορετικοί «σκοποί», όλοι σε φωνητική εκφορά, μια μοναδική περίπτωση στην καθόλου εθνική Βιβλιογραφία του είδους. Και από τους οποίους πλέον ελάχιστοι επιβιώνουν σήμερα στην τοπική παράδοση. Σκοποί οι οποίοι καταγράφουν τον βαθύτερο, καθόλου νεωτερικό και μεταλλαγμένο, χαρακτήρα της διαχρονικής αυθεντικής δημοτικής μουσικής παράδοσης. Μια ιστορική κατάθεση εδώ, ένα πραγματικό επί της ουσίας εθνικό Μνημείο και εθνικό Κειμήλιο”.
Όπως συνηθίζει ο Χατζηγιακουμής – λόγω του όγκου της κύριας έκδοσης – μας δίνει και μια Εκλογή του όλου έργου. Στα δύο CD της Εκλογής περιέχονται μέλη από τα ωραιότερα και τα πιο χαρακτηριστικά από αυτά που καταχωρούνται στα δώδεκα (12) CD συνολικά της Κύριας Έκδοσης. Ειδικότερα, στο πρώτο περιέχονται, και κατά τον υπότιτλο, Σκοποί και Τραγούδια, Αποκριάτικα, του Γάμου, και Μοιρολόγια. Όλα ακούσματα μοναδικής, πράγματι, εμπειρίας και πανδαισίας. Στο δεύτερο CD της Εκλογής περιλαμβάνονται κυρίως Στιχοπλακιές (αρ. 1-12), ορισμένα άσματα αφηγηματικά (αρ. 13-15) και μία ιδιαίτερη εμμελής εκδοχή του «Ερωτόκριτου» (αρ. 16). Ως Στιχοπλακιές αποκαλούνται στην τοπική παράδοση τα πολύστιχα, συχνά και με δραματικό περιεχόμενο, αφηγήματα (οι γνωστές, κατά την κοινή ορολογία, ως «Παραλογές»). Πρόκειται για ένα από τα πιο σημαντικά, και τα πιο ενδιαφέροντα, είδη του λαϊκού προφορικού λόγου, και ειδικότερα για την Κω ασφαλώς το σημαντικότερο. Με διπλή μάλιστα παράδοση εκφοράς, ασματική/τραγουδιστική και απαγγελτική/ραψωδική, και η οποία παραπέμπει απευθείας στην όμοια ασματική-ραψωδική των Ομηρικών επών (πρωτίστως της αφηγηματικής, και με δραματικό επίσης περιεχόμενο, «Οδύσσειας»).
Παραθέτουμε στη συνέχεια και το αφιέρωμα της εφημερίδας ΤΑ ΝΕΑ (15-10-2022) στην έκδοση, που επιμελήθηκε ο Δημήτρης Δουλγερίδης.
Θυμίζουμε, με την ευκαιρία, και τους «Ψάλτες της Κω», μια άλλη, εξαιρετική έκδοση του Χατζηγιακουμή για την εκκλησιαστική μουσική παράδοση της γενέτειράς του.
