Του καθηγητού Αριστείδη Πανώτη
Την Κυριακή 4 Σεπτεμβρίου 2022 θέλησα να ανοίξω την TV στη RΑI και βρέθηκα σε ένα σημαντικό εκκλησιαστικό γεγονός που άπτεται και των ιστορικών ενδιαφερόντων μου. Ήταν η τηλεοπτική μετάδοση της ιεροτελεστίας της Μακαριωνυμίας του σεβάσμιου πἀπα Ιωάννη Παύλου «των 33 ημερών» από την πλατεία του Αγίου Πέτρου της Ρώμης, περί του οποίου μια σπουδαία φιλάνθρωπη αλβανέζα μοναχή, η Μητέρα Τερἐζα, που μεγαλούργησε στις Ινδίες τον αποκάλεσε «άνθρωπον του Θεού και δώρο στην ανθρωπότητα»!
Όταν το 1974 εκυκλοφόρησε η γαλλική μετάφραση του τόμου της συγγραφής μου ΕΙΡΗΝΟΠΟΙΟΙ ο πάπας Παύλος Στ΄ με κάλεσε στη Ρώμη για να με τιμήσει που είχα την τόλμη Έλληνας θεολόγος να ασχοληθώ με την επανασυνάντηση των δύο πρώτων καθεδρών της Εκκλησίας του Χριστού. Με δέχθηκε στην «Αποστολική Βιβλιοθήκη» του και άκουσα την σεπτήν προσφώνησή του και απήντησα κατάλληλα στον ταγούχο αρχιερέα της «Πρεσβυτέρας Ρώμης», μνησθείς ό,σα έζησα πλησίον του πατριάρχου Αθηναγόρα στη Ρώμη το 1967.1 Τότε θέλησα να τονίσω πως τα χάσματα των αιώνων γεφυρώνονται καλύτερα με την «οικονομία», παρά με την «ακρίβεια» και τον «ζηλωτισμό» που συνήθως αυτές οδηγούν στην ψυχρότητα και στην «ακοινωνησία» για να ματαιώσουν κάθε αγαπητική διεκκλησιαστική σχέση.2 Εκείνη η προσωπική επίσκεψη με συνέδεσε με τους συνεργάτες του πάπα Παύλου ΣΤ΄και όταν αυτός εκοιμήθη στις 6 Αυγούστου 1978 είχα ενδιαφέρον αν θα συνεχισθεί η προσπάθεια προσεγγίσεως των δύο μεγάλων παραδοσιακών Εκκλησιών Ανατολής και Δύσεως από τον εκλεγόμενο.
Έτσι παρηκολούθησα την διαδικασία της εκλογή του νέου πάπα στις 26 Αυγούστου και ευχαριστήθηκα όταν σύντομα είδα να εξέρχεται «ο λευκός καπνός» από την καπνοδόχο του Σίξτιου παρεκκλησίου, κάτι που έδειξε πως οι εκλέκτορες καρδινάλιοι είχαν σύντομα επιλέξει τον εκλεκτό για το ύπατο αξίωμα. Σε λίγο ο αρχιδιάκονος καρδινάλιος εμφανίστηκε στο μεσαίο εξώστη της βασιλικής του Αγίου Πέτρου και εξαγγέλλει ότι πάπας αναδείχθηκε ο πατριάρχης της Βενετίας Αλπίνο Λουτσιάνι. Πρόκειται για μεσήλικα εξ εργατικής τάξεως του ιταλικού βορρά, που μάλιστα θα φέρει για πρώτη φορά τα ονόματα των προκατόχων του Ιωάννη ΚΓ΄και Παύλου Στ’, για να δείξει ότι συνεχίζεται το πνεύμα της Β΄Βατικανής Συνόδου, που ακολουθεί ένα νέο «εκκλησιολογικό δρόμο» πιστό στην κληρονομηθείσα αρχαία παράδοση προς επανασυνάντηση με τις αδελφές Εκκλησίες της Ανατολής.
Τέλος καθορίστηκε η ενθρόνιση του νέου πάπα να διεξαχθεί στις 3 Σεπτεμβρίου 1978 στην αρχαία έδρα του πρωτόθρονου Πατριαρχείου της Ρώμης στον ναό τοῦ «Σωτήρος Χριστού» σύμφωνα με την αρχαιότερη τάξη «αναγορεύσεως» πρωθιεράρχη που προτιμά την πατριαρχική οντότητα των παλαιοχριστιανικών χρόνων. Η επιστροφή στο «Σύνθρονο» του καθεδρικού ναού του Πατριαρχείου Ρώμης στο Λατερανό έφερε πολύ περίσκεψη στους «παπικούς» κύκλους του Βατικανού και αποδόθηκε η απλή «ενθρόνιση» στην ιδιορρυθμία της βενετσιάνικης προσωπικότητός του.
Για να εκπροσωπήσει το Οικουμενικό Πατριαρχείο στην τελετή ο Πατριάρχης Δημήτριος αναθέτει στον μητροπολίτη Χαλκηδόνος Μελίτωνα που έρχεται στην Αθήνα για το συνοδευτικό πατριαρχικό δώρο. Ο Ιεράρχης φέρει μαζί του και ένα δέμα και μου ζήτησε να το ανοίξω και να μελετήσω την σημασία του: «Ξέρω πως έχεις παλαιοχριστιανικές γνώσεις και θέλω να μάθω αν αυτό για εἰναι κατάλληλο δώρο για ένα νέο πάπα και θέλω να φροντίσεις την ανάλογη θήκη του». Φυσικά ερώτησα την προέλευσή του και εκείνος μου απήντησε ότι “στη γειτονιά μου στο Μόδι υπάρχει μία λέσχη που συγκεντρώνονται σημαντικές προσωπικότητες του Καδήκοϊ και μερικές φορές πήγαινα και ένας σημαντικός Τούρκος ναύαρχος με κάλεσε στο σπίτι του για τσάϊ και χθές επήγα με επιφυλάξεις. Στην είσοδο με υποδέχθηκαν η σύζυγός του και η γερόντισσα μητέρα του που έσκυψε και μου φίλησε το χέρι τρεμάμενη από συγκίνηση, καθώς και όλη η οικογενεια του. Κατά το τσάϊ όλοι κάθησαν γύρω μου με πολύ σεβασμό και η γιαγιά μου πρότεινε να την ακολουθήσω. Κατήλθαμε με πολύ περίσκεψη στο υπόγειο και βρέθηκα μέσα σε ένα παρεκκλήσι με αναμμένη κανδήλα και βυζαντινές εικόνες και πολλά αντικείμενα. Τοτε ο οικοδεσπότης για να διαλύσει κάθε υποψία μου με παρεκάλεσε να πάρω ότι επιθυμώ και διάλεξα μιά λυχνία που μου την τύλιξαν, τους ευχαρίστησα και υποσχέθηκα να κρατήσω απόρρητο το όνομά τους. Έφυγα συγκλονισμένος γιατί επρόκειτο για μια επίσημη Τουρκική κρυπτοχριστιανική οικογένεια»!
Έμεινα έκπληκτος και εγώ για την διήγηση του μακαρίτη του «γέροντα» και ζήτησα την βοήθεια του φίλου Γεώργου Βογιατζή, που είχε Βιοτεχνία Εκκλ. Ειδών στη Πλατεία Μοναστηριακίου και είχα συνεργασθεί μαζί όταν επιμελήθηκα τα δώρα της επισκέψεως στη Ρώμη το 1967 του πατριάρχη Αθηναγόρα.3 Ετοίμασα τα πάντα και έφυγε ο «γέροντας» για την συνάντηση με τον νέο πάπα. Όμως οι εκπλήξεις συνεχίστηκαν όταν ο Χαλκηδόνος επέστρεψε από την Ρώμη και μου διηγήθηκε τα διεξαχθέντα στη Ρώμη. Ο πάπας Ιωάννης – Παύλου προτίμησε η έναρξη της παπωσύνης του να ξεκινήσει από την «Μητέρα Εκκλησία» του Πατριαρχείου της «Πρεσβυτέρας» Ρώμης που από την εποχή του του Μ. Κωνσταντίνου στεγαζόταν στον λόφο του Λατερανού που ήταν και ο τάφος της μητέρας του Αγίας Ελένης και το αρχαιότατο Βαπτιστήριο του λαού της «Πρεσβυτέρας «Ρώμης για να δοξάζεται η Εκκλησία του Χριστού. Στο «Σύνθρονο» αυτης της περιλάλητης πατριαρχικής Βασιλικής γίνεται η ιεροτελεστία της ενθρονίσεως του νέου «Προκαθημένου» της Ρώμης. Ακολουθεί την Τάξη ενθρονίσεως του κάθε δυτικού επισκόπου και στέφεται με την ανεστραμμένην ήδη ιουδαΐκήν «απλήν μιννοειδή δίκερον μίτρα» του πρωθιεράρχη της χριστιανικής βασίλειας Τάξεως, άνευ της «μεσαιωνικής» τιάρας με τα τρία στέμματα εξουσίας του Ρώμης.4 Αυτή την συγκλονιστική στιγμή ο Ιωάννης-Παύλος προσέρχεται μόνος στην Αγία Τράπεζα για την ιερουργία της θείας Ευχαριστίας υπό την σκέπην των δύο σεπτών κεφαλών (καρών) του Πέτρου και του Παύλου, που μέσα σε χρυσές λειψανοθήκες περίκλειστες προκάθονται στην κορυφή του γοτθιζοντος «Κιβωρίου». Η όλη αυτή ιερή διαδικασία απηχούσε τα χρόνια του Αγιου πάπα Δάμασου (366-384), αυτού του βαθύτατου αναλυτή της αποστολικής κληρονομίας και αναστυλωτή των Κατακομβών της Ρώμης, αυτήν που την παρέλαβε και την επέβαλε δια της εξουσίας του ο Μ. Θεοδόσιος γιατί απηχεί την «εγγύηση της αποστολικής πίστεως των Πρωτοκορυφαίων» κατά τον αρχιεπίσκοπο Μιλάνου Άγιο Αμβρόσιο (339-397) που γράφει: «Οι ημέρες του Πέτρου και του Παύλου… είναι ο εσώτατος θησαυρός της καρδιακής μας πίστεως κηρύττουσας τον Χριστόν»5
Οι κάρες των Πρωτοκορυφαίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου επί αιώνες ίστανται στον λόφο του Λατερανού, φύλακες των παραδόσεων της «Μιάς Εκκλησίας του Χριστού». Εκεί εδρεύει και το αρχαίο Πατριαρχείο της Ρώμης, που δώρισε με την Β΄ Οικουμενική Σύνοδο την κληρονομία του με τον β΄κανόνα της στην δευτερόθρονη Εκκλησία της Κωνσταντινουπόλεως για να επιβιώσει μέχρι σήμερα η κληρονομία του ως η «Μητέρα Εκκλησία» των ορθοδόξων λαών της Ανατολής και του Βορρά.
Στον ενθρονιστήριο λόγο του ο νέος πάπας τόνισε προς θα επιδιώξει την ανακαίνιση της Εκκλησίας με την αναθεώρηση του δικαίου της και με διδαχή της Κατηχήσεως με σύγχρονους τρόπους, κατά την παλαιά τακτική του ως δασκάλου και επισκόπου και ότι θα προωθήσει τον διάλογο για ενότητα της Εκκλησίας κατά το θέλημα του Θεού και για την προώθηση της ειρήνης στην ανθρωπότητα.
Ο μακαριστός μητροπολίτης Μελίτων όταν επέστρεψε στη Αθήνα από τα συμβάντα στη Ρώμη στις 3-8 Σεπτεμβρίου 1978 μου λέγει: Με αυτόν τον πάπα θα έχουμε σπουδαίες εξελίξεις γιατί πιστεύει απόλυτα ότι είμεθα η Μία Εκκλησία του Χριστού. Με παρεκάλεσε και η «Νέα Ρώμη» το ταχύτερο να διακηρύξει στην ανθρωπότητα, παρά τις θεολογούμενες διαφορές μας, ότι είμεθα η Μία Εκκλησία του Χριστού και πρέπει να μελετηθεί σοβαρά «το πρωτείο του επισκόπου Ρώμης», όπως ήταν δεκτό στην πρώτη χιλιετία χάρη της κανονικής πειθαρχίας και της διατηρήσεως της ενότητος ολόκληρης της Εκκλησίας. Με την δυνάμη των «ίσων Πρωτείων τιμής» η «Έκκλητος» του Ρώμης περνά εκ παλαιού και στην Καθέδρα της «Νέας Ρώμης» για να υπάρχει το ισοζύγιον των κανονικών αρμοδιοτήτων της Πρεσβυτέρας Ρώμης και στην Νέα Ρώμη και σε όλη την Καθολική Ορθοδοξία.
Α.Π.
- Εφημ. «Καθολική» αρθμ. 1869/18-6-74
- Migne P.G. T. 50. p.468
- Όπως ήταν το Ευαγγέλιο αντίγραφο εκείνου του Φωκά της μεγίστης Λαύρας, κανδήλες και τα αναμνηστικά της επισκέψεως μετάλλια κ.ά. ως δώρα πατριαρχικά στο παπικό περιβάλλον.
- Το κάλυμμα της κεφαλής του προεξάρχος της λατρείας είναι ενδεικτικόν της κατανύξεως κάθε προεξάρχοντος στα θρησκεύματα της Μέσης Ανατολής από την εποχή της «Εξόδου» στην Π.Διαθήκη. Η «Τιάρα» του επισκόπου Ρώμης, ως συμβόλου εξουσίας εμφανίζεται κυρίως στην Δύση τον 13ον αιώνα υπό διάφορες κονικές μορφές και σχήματα, και τον 16ον αιώνα ακολουθεί η μιτροφορία των ορθοδόξων αρχιερέων κτλ. Αρχαιότερο κάλυμμα κεφαλής των λατίνων φαίνεται να είναι η «μιννοειδής μίτρα» προερχόμενη από την Καρχηδόνα.
- Migne P. L. 16, 313. Βλ. και σχετικόν άρθρον μου επί του θέματος στον ιστότοπό μου.
