Στο πλαίσιο των τριήμερων περιβαλλοντικών και πολιτιστικών δράσεων που διοργάνωσε το Οικουμενικό Πατριαρχείο, η Ιερά Θεολογική Σχολή Χάλκης και το Ζωγράφειο Γυμνάσιο – Λύκειο με θέμα: “Ο δάσκαλος, ο σιωπηλός εργάτης της παιδείας” διοργανώθηκε ημερίδα με το ίδιο θέμα στη Θεολογική Σχολής της Χάλκης. Είχα την τιμή να συμμετέχω με μια εισήγηση με θέμα: “Ο εκπαιδευτικός της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης, παιδαγωγός και άνθρωπος”. Ευχαριστώ την οργανωτική επιτροπή για την πρόσκληση.
Ακολουθεί η ομιλία μου.
Ο εκπαιδευτικός στην Ιερά Θεολογική Σχολή: Παιδαγωγός και άνθρωπος
Του Δρ Συμεών Σολταρίδη
Ο εκπαιδευτικός είναι εκείνος που διδάσκει ενταγμένος στο θεσμό της εκπαίδευσης, συναναστρέφεται με τα παιδιά, παρέχει γνώσεις, μεταφέρει αξίες, ερμηνεύει και αναλύει θεσμούς. Είναι παιδαγωγός και άνθρωπος. Κύριο μέλημά του η σωστή διαπαιδαγώγηση του παιδιού.
Συμμετέχει στα κοινωνικά δρώμενα σαν «ον κοινωνικό» και εργάζεται για την σωστή κοινωνικοποίηση- πολιτικοποίηση του παιδιού. Διάφοροι παιδαγωγοί σημειώνουν ότι «οι καλοί εκπαιδευτικοί εκτός από τις γνώσεις μεταδίδουν την αγάπη για την μόρφωση, τον τρόπο απόκτησης της και τα μέσα που πρέπει να αναζητηθούν ώστε οι μαθητές να ανακαλύψουν τις γνώσεις».
Καλλιεργεί τους πνευματικούς ορίζοντες των παιδιών, αναπτύσσει τον διάλογο που αποτελεί το οξυγόνο της Δημοκρατίας. Εξελίσσεται και συντείνει στην εξέλιξη. Εργάζεται για να δημιουργεί προσωπικότητες, θυσιάζεται «υπέρ των προβάτων». Συνομιλεί για κάθε τι και εκτός μαθήματος , μια και αυτή είναι η παροχή της πραγματικής γνώσης. Πολλές φορές ακούσαμε ότι «το λειτούργημα και κατ’ άλλους υπούργημα του εκπαιδευτικού μπορεί να επηρεάσει θετικά και δημιουργικά τους μαθητές του στο ξεκίνημα της κοινωνικοποίησης τους». Μην ξεχνάμε ότι «πολλές φορές οι δάσκαλοι είναι τα πρότυπα των παιδιών».
Η διδασκαλία βασίζεται στην αρχή της συνεχείας. Ο νηπιαγωγός προετοιμάζει, ο δάσκαλος καλλιεργεί, ο καθηγητής παρέχει γνώσεις και ο Πανεπιστημιακός δάσκαλος ολοκληρώνει δια την διδαχής και διδασκαλίας. «Έπειτα έπονται όλα τα άλλα» σημειώνει ο Παπανούτσος. Ο πραγματικός δάσκαλος «διασπάται στα κύτταρα του» όπως σημείωνε ο Μαδαμόπουλος.
Παραδείγματα τέτοιων εκπαιδευτικών, τέτοιων δασκάλων είχαμε και στη Σχολή μας. Στην θεολογική Σχολή της Χάλκης.
Πώς διαλύονταν όμως στα κύτταρα τους; Γιατί χαρακτηρίζονταν «παιδαγωγοί» και «άνθρωποι»; Πώς έρχονταν σε επαφή με τον μαθητή και σπουδαστή; Πώς παραδειγμάτιζαν με τον τρόπο ζωής τους, το ηθικό τους ανάστημα, τον τρόπο διδασκαλίας τους; Ποια ήταν η πετυχημένη μεθοδολογία τους;
Κι αν τα εύσημα τα κέρδιζαν τις περισσότερες φορές οι εκπαιδευτικοί του Ακαδημαϊκού Τμήματος για την πλήρη προετοιμασία θεολόγων τόσο της θεωρίας όσο και της πράξης, αυτή η επιτυχία δεν ανήκε μόνο στους καθηγητές της Ακαδημίας μας. Ανήκε και στους καθηγητές του Γυμνασίου μας. Γιατί όλοι μαζί οι εκπαιδευτικοί της Σχολής μας αποτελούσαν την Σχολή και το παραγωγικό της στοιχείο, όλοι μαζί καθοδηγούσαν στην γνώση, στην έρευνα, στην κοινωνική παιδεία. Πρόσφερναν και με την προσφορά τους ανέβαιναν στο βάθρο του παιδαγωγού και του ανθρώπου.
Οι εκπαιδευτικοί στην Σχολή δίδασκαν την τέχνη του «μελετάν» του βιβλίου, αφού μάθαιναν την συγκέντρωση των πληροφοριών και την αποδελτίωση. Στενή η συνεργασία δασκάλου και μαθητή μέσω διαλόγου. Ομαδικό το πνεύμα, που η γνώση δεν κούραζε. Ο δάσκαλος δημιουργούσε και αυτό δεν γίνονταν μόνο στις τάξεις της Ακαδημίας αλλά και στο Γυμνάσιο.
Κατανοούσε ο δάσκαλος τα υφιστάμενα προβλήματα των μαθητών και σπουδαστών και με την διαλεκτική προσπαθούσε να τα επιλύσει. Οι συζητήσεις κατά «μόνας» ήταν επίτευγμα η δε επίλυση των προβλημάτων συντελούσε στην πνευματική ηρεμία.
Η μείωση του χάσματος των γενεών, της έδρας και θρανίου, ήταν επίτευγμα. Η εκπαιδευτική εμπειρία ήταν προτέρημα. Η εμπιστοσύνη και εχεμύθεια βασικό στοιχείο.
«Όταν αγαπάς κατανοείς, όταν αγαπάς πείθεις, όταν αγαπάς καλυτερεύεις όσο είναι δυνατόν, ανθρώπινα δυνατόν, να πείσεις, να βοηθήσεις, να καλυτερέψεις. Με την αγάπη, με την κατανόηση, θα κερδίσεις την εμπιστοσύνη του νέου ανθρώπου, με την υπομονή θα τον φέρεις κοντά σου» σημείωνε ο Παπανούτσος.
Μέσα στην διδασκαλική μου πορεία, την ενασχόληση μου με τα Ελληνοτουρκικά, τις συγγραφές και ομιλίες μου σε συνέδρια, συμπόσια, ημερίδες, την επί περίπου τριάντα χρόνια δημοσιογραφική μου καριέρα με πολιτικές αναλύσεις ως πολιτικός αναλυτής και συντάκτης στην εφημερίδα των Αθηνών «Ελευθεροτυπία» επιτρέψτε μου να δηλώσω εξ αρχής ότι είμαι πολύ συγκινημένος, γιατί καλούμαι να σκιαγραφήσω τους καθηγητές μου ως παιδαγωγούς και ανθρώπους.
Πανοσιολογιότατε Αρχιμανδρίτα κ. Αγαθάγγελε, εκπρόσωπε της αυτού ΑΘΠ του Οικουμενικού Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίου, αγαπητέ μου ομογάλακτε Σεβασμιότατε Μητροπολίτα Μύρων κ. Χρυσόστομε, αγαπητέ μου Καθηγούμενε Θεοφιλέστατε Αραβισσού κ. Κασσιανέ, αξιότιμη κ. Υφυπουργέ της Παιδείας κ. Ζέτα Μακρή, αξιότιμε Πρόξενε της Ελλάδας, αξιότιμε Συντονιστή Εκπαιδευσης κ. Γιγουρτσή, αξιότιμε κ. Βουλευτά εκπρόσωπε της Ελληνικής Βουλής, πατέρες ευρισκόμενοι και διαβιούντες στην Μονή και Σχολή μας, άρα Χαλκίτες, αξιότιμοι εκπρόσωποι της τοπικής αυτοδιοίκησης, αγαπητοί μου ομογάλακτοι και μη άρχοντες της μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας, κυρίες και κύριοι.
Ο Σχολάρχης μας, Μητροπολίτης Σταυρουπόλεως κυρός Μάξιμος εξηγούσε τον όρο «ομογάλακτος» σημειώνοντας ότι «είναι επάνω από εθνικάς, φυλετικάς, κοινωνικάς σχέσεις και διαφοράς που συνδέονται με την Σχολή».
Στην μελέτη του η οποία δημοσιεύθηκε στην επετηρίδα της Εστίας Χάλκης το 1994, σημειώνει για όλους αυτούς που αναφέρονται στην τροφό μας Σχολή και γράφει «Πότε ομιλεί κανείς καλύτερα για την Σχολή; Όταν ομιλεί ή όταν σιωπά; Αυτοί που δεν την εγνώρισαν ασφαλώς σιωπούν, αφού δεν έχουν τίποτε να πουν, αλλά αυτοί που την γνωρίζουν πώς ημπορούν να σιωπούν; Ομιλούν με πολύ συναίσθημα και πάθος. Και την αγαπούν» προσπαθώντας να ερμηνεύσει τα αισθήματα όλων μας που «αναπνεύσαμε το οξυγόνο του Λόφου της Ελπίδας, ψάλλαμε το «Κατευθυνθήτω η προσευχή μου» και φάγαμε το κεντιανό μας μετά τον εσπερινό, ψωμοτύρι ή μερικές ελιές».
Ενώ ο πρωτοπρεσβύτερος Κωνσταντίνος Χαλκιάς, σημειώνει «μόνον εκείνος ο οποίος δεν διήλθεν από τον Λόφο της Ελπίδας και την Ερατεινήν νήσον των Πριγκηποννήσων, την Χάλκην, εκείνος που δεν εφοίτησεν εις την Θεολογικήν Σχολήν, ασφαλώς και δεν την εγνώρισε. Είναι ξένος προς αυτήν. Δεν έχει και δεν γνωρίζει απολύτως τίποτε το συγκεκριμένον και το ιδιαίτερον να ειπεί και να διηγηθεί δι αυτήν».
Τον Σεπτέμβριο του 1969 έφθασα στην Σχολή, στον μυρωδάτο περίβολο που καλλιεργούσε ο κυρ Ξένος και με άλλους σήμερα φίλους πάνω από 50 χρόνια και τους γονείς μας επισκεφθήκαμε τον Επιμελητή Γιώργο Μουχάλη. Αφού περάσαμε τις ιατρικές εξετάσεις τακτοποιηθήκαμε στους κοιτώνες μας. Έτσι ξεκίνησε η ζωή μου στην Χάλκη. Δημιουργήθηκαν οι παρέες, γνωρίσαμε τους μεγαλύτερους μαθητές της Ακαδημίας οι οποίοι μας περιέβαλαν και μας ενημέρωσαν για την τάξη της Σχολής.
Σε μερικές μέρες γνωρίσαμε τους καθηγητές του Γυμνασίου. Δίδασκαν κατά τα πρότυπα εκείνα που είχε χαράξει σχετικά με την παιδευτική πολιτική το Φανάρι. Οι διδαχές συνέβαλαν στην διαμόρφωση του χαρακτήρα μας. Διδαχθήκαμε την θεωρία σε συνδυασμό με την πράξη. Συνυπήρχε ο πλουραλισμός, ο μαθητής είχε την δυνατότητα να επικοινωνεί τακτικά με τον καθηγητή ο οποίος είχε σμικρύνει το χάσμα μεταξύ έδρας και θρανίου. Ο εσωτερικός χώρος καταργούσε τις αποστάσεις. Την απορία με την γνώση. Υπήρχε έντονος διάλογος, ο οποίος αποτελεί το οξυγόνο της Δημοκρατίας. Η σχέση αυτή κατάρτιζε τους σπουδαστές. Καλλιεργούσε την ευγενή άμιλλα. Η παρακολούθηση των ιερών Ακολουθιών, ασκούσε στην διαμόρφωση του χαρακτήρα, στην επιστημονική και πνευματική συγκρότηση και ολοκλήρωση.
Καθηγητές που μας προετοίμαζαν πνευματικά και παραδειγμάτιζαν με τον τρόπο ζωής τους. Αναστήματα πνευματικά. Ο πρώην Χαλκηδόνος Μητροπολίτης κ. Αθανάσιος, από τον οποίο μάθαμε τα πρώτα στοιχεία της Ιστορίας της Τέχνης, ο Θεοφιλέστατος Επίσκοπος Κλαυδιουπόλεως κυρός Ανδρέας, ο οποίος μας δίδασκε Φιλοσοφία και Λογική, ο Χριστόδουλος Κωνσταντινίδης, που μας παρείχε γνώσεις στα Λατινικά, ο Βασίλειος Κασαπίδης καθηγητής μας στην χημεία, ο Αλέξανδρος Κώτσογλου, στην Άλγεβρα και Τριγωνομετρία, ο Αριστείδης Πασαδαίος στην Γεωμετρία, ο άρχων Πρωτοψάλτης Βασίλης Νικολαίδης που μας δίδασκε την Βυζαντινή μουσική αλλά κυρίως την ψαλτική ικανότητα , ο μετακλητός Αλέξανδρος Μπακαϊμής ο οποίος μας δίδαξε Φιλολογικά. Θυμάμαι ότι στην Α΄ Λυκείου μου ζήτησε να γράψω για τον Ηλία Τανταλίδη, τον «τυφλό αοιδό» καθηγητή του Γεωργίου Βιζυηνού και κατέβηκε μαζί μου στο αναγνωστήριο και στην βιβλιοθήκη για να μου μάθει την αναζήτηση πληροφοριών και την γνώση της αποδελτίωσης. Πριν από τα χρόνια τα δικά μου δίδαξε για τρία σχολικά χρόνια στο Γυμνάσιο και ο σχολάρχης μας το μάθημα της Φιλοσοφίας.
Άνθρωποι καλλιεργημένοι με περγαμηνές διδακτικές και παιδαγωγικές. Περιόριζαν την απόσταση θρανίου και έδρας ενώ περιόριζαν το χάσμα των γενεών. Ήταν παιδαγωγοί. Από αυτούς διδαχθήκαμε ότι η Σχολή εκπαιδεύει, μορφώνει, χαλυβδώνει την βούληση μας. Διδαχθήκαμε να καλλιεργούμε τις ιδέες και να έχουμε πνευματικές αναζητήσεις.
Διδαχθήκαμε για την πνευματική συμβολή της εκκλησίας η οποία μας επηρέαζε στην πνευματική μας πορεία. Για τον μαθητή, για τον απόφοιτο, ο Ναός σημαίνει τόσα πολλά! Δεθήκαμε με το Ναό κάτι που κατανοούν και ερμηνεύουν μόνο οι ομογάλακτοι. Μάθαμε το αναλόγιο, το τυπικό της Σχολής, το οποίο επηρέαζε το Φανάρι, το ψαλτικό ύφος.
Το Γυμνάσιο προετοίμαζε και η Ακαδημία ολοκλήρωνε την πνευματική υπόσταση του μαθητή, του έδινε όλα τα εφόδια που χρειάζεται ένας θεολόγος για να στηρίξει τις θέσεις της ορθόδοξης εκκλησίας και να υπηρετήσει το θεσμό. Ο μαθητής που δεν θα ακολουθούσε στην Ακαδημία και θα σπούδαζε άλλο γνωστικό αντικείμενο έδειχνε ότι έλαβε την παιδεία της Σχολής μας. Και αυτό γιατί εκτός του παιδαγωγού Δασκάλου μας είχε πάρει τα ανθρωπιστικά νάματα και ιδεώδη, την ουμανιστική μόρφωση.
Αλλά και οι καθηγητές της Ακαδημίας κοντά στον σπουδαστή όχι μόνο στην διδασκαλία, στην μελέτη αλλά και στην συμπεριφορά τους. Σοβαροί, φαινομενικά απρόσιτοι, προσιτοί στην πραγματικότητα, δίδασκαν. Γνώριζαν τη θέση και το ρόλο τους. Δάσκαλοι του Ευαγγελίου. Η διδασκαλία της Δογματικής επιστήμης γίνονταν με τρόπο κατανοητό και τα άγνωστα μαθήματα σε άλλα Πανεπιστήμια η Συμβολική και Απολογητική γίνονταν με μια μεθοδολογία που θα αναζητούνταν από πολλούς. Η διδασκαλία του Κάντ από τον Σχολάρχη ήταν η ερμηνεία της Καντικής Μεταφυσικής Φιλοσοφίας και του απολύτου που μετατρέπονταν σε σχετικό. Ο τρόπος επικοινωνίας του Σχολάρχη μας με το σύνολο των μαθητών «μακρινός» αλλά και πολύ «κοντινός». Με χιούμορ και ανθρωπιά. Με την σοβαρότητα που τον διέκρινε παραδειγμάτιζε με τον τρόπο ζωής του και παρέδιδε μαθήματα ακόμη και στον τρόπο του φαγητού μας.
Γνωστό το κύρος του Μητροπολίτη Εφέσου κυρού Χρυσοστόμου, ο οποίος αναδείκνυε με τις γνώσεις του την Σχολή μας και τόνιζε ότι «η συμβολή της με την παρουσία του Θεολογικού δυναμικού στην πολυδιάστατη αποστολή και στις ποικίλες πρωτοποριακές πρωτοβουλίες και δραστηριότητες του Οικουμενικού Θρόνου» ήταν εμφανής. Εξάλλου θα τόνιζα ότι η πορεία της Θεολογικής Σχολής και του Πατριαρχείου ήταν συνδεδεμένη.
Ποτέ δεν αρνήθηκε να «κατέβει την επικοινωνιακή κλίμακα» για να γίνει κατανοητός. Παραγωγικός και επικοινωνιακός. Οπαδός της διαλεκτικής και άνθρωπος πολυτάλαντος. Καλλιεργούσε στον μαθητή την σχέση Θεού και ανθρώπων. Δίδασκε την «αδελφοποίηση των κοινωνούντων» όπως σημείωνε ο Περιστερίου κυρός Χρυσόστομος.
Μορφές επίσης: οι Κωνσταντίνος Καλλίνικος, Βασίλης Αναγνωστόπουλος, Βασίλης Σταυρίδης. Πολυγραφότατοι και συνεπείς, απλοί και συνετοί, στο αναλόγιο μαζί μας, όχι σε θέση πρωτοκαθεδρίας. Γνώριζαν την τάξη ότι ουδείς καθηγητής, πρωτοψάλτης ή κληρικός ανέβαινε στο στασίδι όταν έψελναν μαθητές τιμώντας με τον τρόπο αυτό την ικανότητα, την απόδοση και την μαθητική προσπάθεια.
Ο Γεώργιος Καλούδης, Προϊστάμενος Αγίας Τριάδος Σικάγο, έγραφε «το ύφος παραδοσιακό, αυστηρό μα με τόση αγάπη και οικειότητα. Νιώθαμε απέραντο σεβασμό για το πρόσωπο, χωρίς να γίνεται εκμετάλλευση από την οικειότητα και αγάπη που μας έδειχναν».
Με το «ολοκληρωμένο σύστημα σπουδών» που εφάρμοσε στους μαθητές της η Σχολή, σημειώνει ο Αρχιμ. Ιωακείμ Καραχρήστου, Δικαίος της Σκήτης του Προφήτη Ηλία στο Άγιον Όρος «πέτυχε να προσφέρει την άρτια Θεολογική κατάρτιση». Και συνεχίζει «Έδιναν κυριολεκτικά τον εαυτό τους στην Σχολή, αγαπούσαν τους σπουδαστές, τους βοηθούσαν στην τάξη και έξω από αυτή, τους κατακτούσαν με το ενδιαφέρον τους, με το ήθος τους. Ενδιαφέρονταν για το τι τους απασχολούσε τους μαθητές, άκουγαν τις απορίες και τους προβληματισμούς τους. Ζούσαν ανάμεσα τους με απλότητα».
Η απλότητα τους, ο παραδειγματισμός τους φαίνονταν από την καθημερινή τους ζωή. Μέσα και έξω από την Σχολή. Δεν ξεχνιούνται οι περίπατοι, οι παιδαγωγικοί, με τον Σχολάρχη, τους καθηγητές ή τον σημερινό Οικουμενικό Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίο σε Πρίγκηπο, σε Άγιο Σπυρίδωνα, στα τσάμια. Δεν θα ξεχάσω τις πολλές παιδαγωγικές συζητήσεις που είχα όταν κάμναμε βόλτα γύρω από τον περίβολο της Σχολής μας με τον σημερινό Οικουμενικό Πατριάρχη κκ Βαρθολομαίο, τότε Αρχιμανδρίτη και βοηθό Σχολάρχη. Κοινωνιολογικές, ουμανιστικές, υπαρξιακές εκκλησιαστικές, συζητήσεις, ανάλυση προσωπικών θεμάτων και προβληματισμών. Μάθημα στην βόλτα. Ευχάριστο μάθημα με ανταλλαγή απόψεων, με συμβουλές και προτροπές, με ευαισθησία αλλά και σοβαρότητα. Με παιδαγωγική και ανθρωπιστική διάθεση.
Αγαπητοί μου,
Αυτός που μαθήτευσε τρία ή τέσσερα ή επτά χρόνια και γαλουχήθηκε σε αυτό εδώ το φυτώριο την Θεολογική επιστήμη, την Εκκλησιαστική τάξη και παράδοση, εκείνος έχει αποκτήσει στέρεες γνώσεις, έχει διαμορφώσει άποψη και θέσεις, έχει γερά θεμέλια θεολογικά αλλά και ακαδημαϊκά. Όμως έχει και πολλές όμορφες αναμνήσεις, που γεμίζουν την ψυχή του συγκίνηση και νοσταλγία.
Αγαπάμε την Σχολή μας και πάντοτε μνημονεύουμε τους δασκάλους μας, αυτούς που μας διαπαιδαγώγησαν και μας καλλιέργησαν την ανθρωπιά.
Ευχαριστώ.
