Πραγματοποιήθηκε την Τετάρτη 11 Μαΐου 2022, η διάλεξη του διευθυντή της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου, Δρ. Παντελή Καλαϊτζίδη, στο Μεταπτυχιακό Ινστιτούτο Διεθνών και Αναπτυξιακών Σπουδών της Γενεύης (Geneva Graduate Institute, έδρα Yves Oltramare pour la Religion et la Politique dans le monde contemporain). Η διάλεξη είχε θέμα «O πόλεμος στην Ουκρανία και η ανάδυση μιας νέας θεολογικής ατζέντας στην Ορθοδοξία» και ήταν ενταγμένη στον κύκλο εκδηλώσεων «Η θρησκεία μου στην πόλη» που συντονίζει ο καθηγητής Jean-François Bayart.
Η διάλεξη επικεντρώθηκε στην εκκλησιαστική διάσταση της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία και τη θεωρία του «Ρωσικού Κόσμου» (Russkii Mir), το ιδεολογικοπολιτικό αφήγημα της ρωσικής Ορθοδοξίας που συνδέεται και με τη θεωρία της «Τρίτης Ρώμης» και αναδείχθηκε σε κυρίαρχο από την εποχή της ανόδου του Πατριάρχη Κυρίλλου (Γκουντιάγιεφ) στον πατριαρχικό θρόνο της Μόσχας το 2009, ένα αφήγημα που καθαγιάζει το πολεμικό εγχείρημα στη βάση της κοινής ρίζας και της αδιάσπαστης ενότητας Ρώσων, Λευκορώσων και Ουκρανών, πέρα από τα υφιστάμενα σύνορα και τα αναγνωρισμένα κυρίαρχα κράτη. Ο ομιλητής κατέδειξε το πώς ο «Ρωσικός κόσμος» καταλήγει στον εθνοφυλετισμό, και το πώς εργαλειοποιείται πολιτικά, καταγγέλλοντας την εκκοσμικευμένη Δύση για φιλελευθερισμό, παγκοσμιοποίηση, χριστιανοφοβία και αποδοχή της ομοφυλοφιλίας.
Βασισμένη σε αξίες μιας υποτιθέμενης και ασαφούς «παράδοσης», η αντίληψη αυτή είναι προφανές ότι κινείται στο χώρο του φαντασιακού και των «φαντασιακών κοινοτήτων», στους αντίποδες της πραγματικής εμπειρίας, και φτάνει να υποσκάπτει την εκκλησιαστική τάξη, ανάγοντας τη Ρωσική κυβέρνηση και Εκκλησία σε θεματοφύλακες της Ορθοδοξίας. Ο μεσσιανισμός της «ρωσικότητας», όπως χαρακτηρίστηκε από τον καθηγητή Antoine Courban, αντιπροσωπεύει μια ενδοκοσμική εσχατολογία, κατά το πρότυπο του μαρξισμού-λενινισμού.
Η δικαιολόγηση από τον Πατριάρχη Μόσχας της πολεμικής βαρβαρότητας, στη βάση της διδασκαλίας του «Ρωσικού Κόσμου», ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων, με κορυφαία τη «Διακήρυξη των Ορθοδόξων Θεολόγων για τον Ρωσικό Κόσμο» που κυκλοφόρησε την Κυριακή της Ορθοδοξίας και έγινε γρήγορα παγκόσμιο γεγονός (κυκλοφορεί σε είκοσι γλώσσες και αυτή τη στιγμή συγκεντρώνει σχεδόν 1.500 εκκλησιαστικές και ακαδημαϊκές υπογραφές). Όπως τονίζεται στη «Διακήρυξη», είναι προφανές πως η διάκριση των ανθρώπων στη βάση του φύλου, της θρησκείας ή της γλώσσας, είναι αντίθετη στο Ευαγγέλιο και την παράδοση των πατέρων. Καταδικάζεται, λοιπόν, όπως και κάθε διδασκαλία που εισάγει όποια φυλετική, εθνική, πολιτισμική ή άλλη διάκριση. Αυτό το πνεύμα χαρακτήριζε άλλωστε και την καταδίκη του εθνοφυλετισμού από τη Σύνοδο της Κωνσταντινουπόλεως του 1872, όπως παρατηρεί σχετικά και η «Διακήρυξη των Ορθοδόξων Θεολόγων».
Η «Διακήρυξη» αυτή, όπως τόνισε ο ομιλητής, αντανακλά την αλλαγή νοοτροπίας της Ορθόδοξης θεολογίας κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες, η οποία καταλήγει, με τη συμβολή μιας νέας γενιάς ορθοδόξων θεολόγων, στη διαμόρφωση μιας νέας θεολογικής ατζέντας και θεματολογίας. Η τελευταία, χωρίς να αρνείται ή να παραθεωρεί τα θεολογικά θεμέλια της ορθόδοξης παράδοσης ή τη συμβολή της προηγούμενης θεολογικής γενιάς, και κυρίως αυτής της νεο-πατερικής σύνθεσης, επικεντρώνεται στην πρόκληση που αντιπροσωπεύει για την Ορθόδοξη θεολογία η πραγματικότητα της παγκοσμιοποίησης και των πολυπολιτισμικών κοινωνιών, ο πλουραλισμός και η κάθε μορφής ετερότητα, στο αίτημα της «ενότητας εν τη διαφορά», στην έμφαση στην πολιτική θεολογία και την οικο-θεολογία, στον αντιδυτικισμό και τη διαλεκτική Ανατολής-Δύσης ή οντολογίας και ηθικής, στην ανίχνευση των σχέσεων Ορθοδοξίας και νεωτερικότητας, στη θεολογία του φύλου και τη φεμινιστική θεολογία και εν τέλει στην κριτική του θρησκευτικού εθνικισμού και του εκκλησιαστικού κουλτουραλισμού που συνδέονται άμεσα με το πρόβλημα της ενότητας των Ορθοδόξων, όπως κατέδειξε τραγικά η επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία και ο εν εξελίξει πόλεμος.
Καταλήγοντας, ο Δρ. Καλαϊτζίδης τόνισε ότι η πρόκληση για την Ορθοδοξία σήμερα είναι η διατύπωση μιας θεολογίας της ετερότητας και της ταυτότητας και η ανάληψη των συνεπειών που απορρέουν από αυτήν, καθώς και η υπέρβαση, με βάση τη θεολογική αυτοσυνειδησία της Ορθόδοξης Εκκλησίας, της παραδοσιοκρατίας, του φονταμενταλισμού και του θρησκευτικού εθνικισμού.
Στον απόηχο της εκδήλωσης, την Πέμπτη 12 Μαΐου, ο Διευθυντής της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου παραχώρησε βιντεοσκοπημένη συνέντευξη σε υποψήφιους διδάκτορες του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων και της Έδρας Yves Oltramare γύρω από τη θεολογική και ακαδημαϊκή του διαδρομή, τις μελέτες του για τη σχέση Ορθοδοξίας και νεωτερικότητας, τον θρησκευτικό εθνικισμό, την πολιτική θεολογία, τη σχέση θεολογίας και κοινωνικών επιστημών/θεολογίας και επιστημών του ανθρώπου, τη διαλεκτική ατόμου και κοινότητας, ιδιόρρυθμου και κοινοβιακού μοναχισμού, κ.ά., η οποία θα αναρτηθεί εν καιρώ στο κανάλι του Ινστιτούτου, ενώ την Παρασκευή 13 Μαΐου ακολούθησε δεύτερη συνέντευξη στο Κρατικό Ραδιόφωνο της Ελβετίας για θέματα όπως η Ορθόδοξη θεολογία και πνευματικότητα, η σχέση κράτους και Εκκλησίας στον ορθόδοξο κόσμο, το πρόβλημα του εθνικισμού και τη Διακήρυξη κατά της διδασκαλίας του «Ρωσικού Κόσμου», το δίπολο Ορθοδοξίας και Δύσης, τον οικουμενικό και διαθρησκειακό διάλογο, κ.ά. Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στη Γενεύη ο Διευθυντής της Ακαδημίας συναντήθηκε επίσης με τον Μητροπολίτη Ελβετίας του Οικουμενικού Πατριαρχείου κ. Μάξιμο. Στη συνάντηση παραβρέθηκε και ο Μ. Πρωτοπρεσβύτερος του Οικουμενικού Θρόνου π. Γεώργιος Τσέτσης.
