Δρ. Ν. Διογένης Καραγιαννακίδης
ΤΑ ΝΕΑ, 11 Φεβρουαρίου 2022
Συχνές είναι οι τοποθετήσεις Ορθοδόξων εκκλησιαστικών παραγόντων επί του θέματος της διακοπής κοινωνίας του Πατριαρχείου Μόσχας με το Οικουμενικό Πατριαρχείο και ορισμένες ακόμη Εκκλησίες. Η συζήτηση περιστρέφεται γύρω από την χορήγηση αυτοκεφαλίας από το Φανάρι στην Ουκρανική Εκκλησία. Η ενότητα εμφανίζεται ως το ζητούμενο εκατέρωθεν, συνδέεται δε με την «άρση της αιτίας»: για τους μεν με την ανάκληση του τόμου της αυτοεφαλίας, για τους δε με την αναγνώριση της Ουκρανικής αυτοκεφαλίας.
Εντάξει. Είναι χρήσιμο όμως η κοινή γνώμη να μην κλείνει τα μάτια στον ορίζοντα, ο οποίος, κακά τα ψέματα, δεν είναι άγνωστος – αντιθέτως. Αναφέρομαι στον υπερχειλίζοντα όγκο της Ρωσικής Εκκλησίας και τη διεκδίκηση της ηγεσίας επί των ορθοδόξων. Χαρακτηριατικά που αποκτούν διαχρονικά γεωπολιτική διάσταση στο άρμα της ευρύτερης εξωτερικής πολιτικής του Κρεμλίνου, πτυχές τους, δε, αξιοποιούνται από αυτό ανάλογα με τις ανάγκες, όπως τώρα στην ουκρανική κρίση.
Θα ήταν υπερβολικά απλοϊκό να αρκεστεί κανείς στην ουδέτερη παραδοχή ότι η διακοπή κοινωνίας συνιστά μία νομοκανονικής και εκκλησιολογικής φύσης αντίδραση της Μόσχας στο Ουκρανικό αυτοκέφαλο. Συμμερίζομαι τη γνώμη πολλών, ότι, πολύ πέραν τούτου, πρόκειται για το αποφασιστικό πρώτο βήμα με ζητούμενο την κυριαρχία.
Η τάση εκδηλώθηκε εδώ και δύο αιώνες (πανσλαυισμός – Παλαιστίνειος Εταιρεία – διεκδικήσεις επί του Αγίου Όρους κ.λπ.) εμφανίστηκε ακόμη και επί Στάλιν, και μετά το 1990 ο ρυθμός επιταχύνεται. Ιδίως από της αναρρήσεως στον θρόνο του νυν Πατριάρχη Μόσχας θυμίζει καλπασμό. Η ενότητα των Ορθοδόξων νοείται για την Ρωσική Εκκλησία μόνο υπό την κυριαρχία της «τρίτης Ρώμης».
Η Μόσχα διέβη τον Ρουβίκωνα δια της αποχής από τη Σύνοδο της Κρήτης το 2016. Ήταν έκτοτε ζήτημα χρόνου να εκδιπλωθεί η πλήρης διεκδίκηση. Η αυτοκεφαλία τής Ουκρανίας τής χρησίμευσε απλώς ως η κατάλληλη αφορμή. Αν δεν είχε υπάρξει, θα βρισκόταν κάποια άλλη. Υπό την έννοια αυτή αποτελεί ψευδοπρόβλημα το αν το Φανάρι εδικαιούτο μεν, έπρεπε όμως να αποφύγει την χορήγηση του τόμου, να κάνει υπομονή κλπ. Ούτως ή άλλως η απόσχιση θα ερχόταν κάποια στιγμή, εκτιμώ, σύντομα. Εξ ίσου αφελές είναι, να συνιστάται στον Οικουμενικό Πατριάρχη υποχώρηση. Οτιδήποτε τέτοιο, σήμερα, θα σήμαινε μόνον αποδοχή της κυριαρχίας της Μόσχας. Με τους όρους της.
Ελπίζω το αντίθετο, αλλά μου φαίνεται ότι το πρώτο αυτό αποφασιστικό βήμα πολύ δύσκολα θα έχει επιστροφή. Τα πράγματα πήραν το δρόμο τους, όπως έδειξε και η εισπήδηση της Μόσχας στην Αφρική, και στο δρόμο αυτό διατίθενται κολοσσιαία χρηματικά ποσά, όπως ήδη από τον 19ο αιώνα. Στα 1917 η τσαρική εκκλησιαστική πολιτική κατέρρευσε. Πόσο πιθανό είναι να επαναληφθεί κάτι τέτοιο με τα σημερινά δεδομένα;
Έχει ενδιαφέρον πλέον να δούμε πώς θα προχωρήσει το πράγμα. Ας παρακολουθούμε τις συμπαρατάξεις με τη Μόσχα και, κυρίως, ας κατανοούμε τί υποδηλώνουν και πού οδηγούν. Δεν είναι καθόλου ασήμαντο ότι π.χ. η Αντιόχεια και το Βελιγράδι ακολουθούν αναφανδόν, ενώ τα Ιεροσόλυμα, η Αλβανία, Κύπριοι ιεράρχες αλλά και κάποιοι Ελλαδίτες ιεράρχες και ηγούμενοι, τείνουν ευήκοα ώτα στις ρωσικές θέσεις και «υπεραμύνονται ευσχήμως και σεμνοπρεπώς της κανονικότητος». Μου φαίνεται εντελώς αδιανόητο, έστω και ένας από αυτούς να αγνοεί το πραγματικό πρόβλημα και το ουσιαστικό διακύβευμα.
