Ο διάλογος των χεριών: Απ. Ανδρέας και Αγιος Φραγκίσκος της Ασίζης σε ελαιογραφία του Δ. Θεοτοκόπουλου
16 Δεκεμβρίου 2021
Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου
αποκλειστικά για τον «Ε.Κ.»
ΑΘΗΝΑ. Ο Αγιος Ανδρέας και ο Αγιος Φραγκίσκος (1595) είναι μια ελαιογραφία του μεγάλου Δομήνικου Θεοτοκόπουλου. Ο πίνακας (167×113 cm) βρίσκεται στη συλλογή του Museo del Prado της Μαδρίτης.
Από την εποχή της Ταφής του Κόμητος του Οργκάθ (1588), ο Ελ Γκρέκο άρχισε να δημιουργεί τις δικές του εικόνες των διαφορετικών Αγίων. Αυτό το μοτίβο το καλλιέργησε δεόντως. Ο συνδυασμός των Αγίων -η αντιπαράθεση δύο ξεχωριστών προσωπικοτήτων, με τη διαφορετική πνευματική τους σημασία- τονίζει τους μεμονωμένους χαρακτήρες. Ετσι, έφερε μαζί απίθανους χαρακτήρες όπως στον πίνακα που εξετάζουμε: τον Απόστολο και Μάρτυρα της εποχής του Χριστού με τον εκστατικό και «ευγενικό» Αγιο του Μεσαίωνα. Το ίδιο έκανε και σε άλλο πίνακα όπου ο Απόστολος και Ευαγγελιστής Ιωάννης είναι μαζί με τον Φραγκίσκο της Ασίζης.
Κάτω από έναν ουρανό γεμάτο με μολυβένια σύννεφα που προμηνύουν καταιγίδα, ο Αγιος Ανδρέας και ο Αγιος Φραγκίσκος της Ασίζης στέκονται ο ένας δίπλα στον άλλο σε συνομιλία. Ανυπόδητοι και οι δύο με το σταυρό ανάμεσά τους. Ο Απόστολος εμφανίζεται στα αριστερά του θεατή, φορώντας ρούχα σε αποχρώσεις του μπλε, του πράσινου και του μωβ με γκρίζες αντανακλάσεις. Στέκεται σχεδόν μετωπικά προς τον θεατή και κλίνει στον χαρακτηριστικό του σταυρό σε σχήμα Χ, γυρίζοντας το κεφάλι του προς τα αριστερά του, όπου βρίσκεται ο Αγιος Φραγκίσκος. Ο τελευταίος παρουσιάζεται προφίλ, στραμμένος προς τον Αγιο Ανδρέα. Φορά την παραδοσιακή αμφίεση του τάγματος των Φραγκισκανών, με μακριά τρίχινη ζώνη δεμένη σε κόμπους στη μέση και κουκούλι μοναχού που καλύπτει το κεφάλι του. Ο διάλογος των δύο Αγίων αποτυπώνεται στα χέρια τους, με εξπρεσιονιστικό τρόπο. Ευλάβεια, συγκατάβαση, αλλά και στιβαρότητα.
Οι φιγούρες στέκονται μπροστά από μια ακανόνιστη, βραχώδη επιφάνεια που χαρακτηρίζεται από τις ισχυρές και μη ρεαλιστικές σκιές τους. Προτείνεται ένα τοπίο ως φόντο, σε χαμηλό ορίζοντα, που δίνει έμφαση στη μνημειακότητα των δύο μορφών. Μια σχηματική απεικόνιση μέρους του Τολέδο εμφανίζεται στα αριστερά, πίσω από τον Απόστολο. Ο Γκρέκο ζει πια στο Τολέδο και ο τόπος τον συνέχει. Στα δεξιά, η προοπτική πίσω από τον Αγιο Φραγκίσκο είναι κλειστή, θα λέγαμε, από ένα φωτεινό, χιονισμένο βουνό. Στα πόδια του, η υπογραφή του καλλιτέχνη εμφανίζεται σε ένα τετράπτυχο καρτελίνο που είναι τοποθετημένο σε σφραγιδόλιθο.
Ο διάλογος των δύο Αγίων, που έζησαν σε τελείως διαφορετικές εποχές, προμηνύει, θα λέγαμε, τον οικουμενικό διάλογο του καιρού μας. Ο Απόστολος Ανδρέας είναι Αγιος της πρώτης, ενωμένης Εκκλησίας, αλλά ο Φραγκίσκος είναι μετά το Σχίσμα. Ο Θεοτοκόπουλος τους θέλει διαλεγομένους, ενώ ζει σε μια εποχή που δεν υπάρχει επαφή Ανατολής και Δύσης σε θεολογικό επίπεδο. Υπάρχει, όμως, και η τέχνη που υπερβαίνει πολλά…
Πάντως και οι δύο Αγιοι ήσαν οι «φτωχούληδες» του Θεού και οι μάρτυρές του. Και ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος ο μεγάλος καλλιτέχνης που ένωσε Δύση και Ανατολή.
Τα γραμματόσημα με τον πίνακα που έχουν κυκλοφορήσει κατά καιρούς, αποδεικνύουν την διεθνή απήχησή του.
Φωτογραφία παραχώρηση ΦΩΣ ΦΑΝΑΡΙΟΥ
