Ὁμιλία τῆς Α.Θ. Παναγιότητος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου κατὰ τὸ Συλλείτουργον Προκαθημένων ἐν Κιέβῳ (22 Αὐγούστου 2021)
Μακαριώτατε Μητροπολῖτα Κιέβου καὶ πάσης Οὐκρανίας κ. Ἐπιφάνιε,
Ἱερώτατοι καὶ Θεοφιλέστατοι ἅγιοι Ἀρχιερεῖς,
Εὐλογημένον καὶ χριστόμορφον τῆς Ἐκκλησίας τῶν ὀρθοδόξων πλήρωμα,
Ὁ Πρωτοκορυφαῖος τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων Πέτρος μετὰ τοῦ αὐταδέλφου του Ἀνδρέου τοῦ Πρωτοκλήτου «εὐθέως ἀφέντες τὰ δίκτυα ἠκολούθησαν [τῷ Χριστῷ]» (Μτ. δ’, 20). Κατὰ τὴν μόλις ἀναγνωσθεῖσαν Εὐαγγελικὴν περικοπήν, ὁ Πέτρος, φλεγόμενος ἀπὸ τὴν ἐπιθυμίαν τῆς συναντήσεως μὲ τὸν ἠγαπημένον Διδάσκαλόν του ἐν τῷ μέσῳ τῆς θαλάσσης, ἐπὶ τῶν ὑψουμένων κυμάτων, μὲ ἐξαιρετικὴν παρόρμησιν – χαρακτηριστικὸν γνώρισμα τοῦ χαρακτῆρος του – ἐξέρχεται τῆς λέμβου καὶ ὑπερνικὼν τὰς φυσικὰς δυνάμεις καὶ τοὺς νόμους τοῦ κτιστοῦ κόσμου περιπατεῖ ἐπὶ τῆς τρικυμιώδους θαλάσσης, θαυματουργικῶς. Ἀλλ᾽ ὅμως μετ᾽ ὀλίγον αὐτός, ὁ πυρίφλεκτος ἐκ τῆς σφοδρᾶς ἐπιθυμίας, νικᾶται ὑπὸ τῆς ἀμφιβολίας, ὑπὸ τοῦ κρυφίου καὶ ἀδιοράτου πειρασμοῦ τῆς ὀλιγοπιστίας, ὅπως φανερώνει ὁ καρδιογνώστης Κύριος. Καὶ παραχρῆμα ἡ, δίκην χέρσου ἀγροῦ, στερεωθεῖσα θάλασσα τήκεται, οὕτως εἰπεῖν, καὶ ὁ πρότερον παράτολμος Μαθητὴς «βλέπων […] τὸν ἄνεμον ἰσχυρὸν ἐφοβήθη, καὶ ἀρξάμενος καταποντίζεσθαι ἔκραξε λέγων· Κύριε, σῶσον με», (Μτ. ιδ’, 30). Καὶ ὁ Ἰησοῦς «ἐπελάβετο αὐτοῦ καὶ λέγει αὐτῷ· Ὀλιγόπιστε! εἰς τί ἐδίστασας;» (Μτ. ιδ’, 31).
Διακρίνομεν, λοιπόν, ἐν προκειμένῳ, δύο εἴδη πίστεως, καθὼς λέγει καὶ ὁ Χρυσορρήμων Ἰωάννης, προκάτοχος τῆς ἡμετέρας Μετριότητος εἰς τὴν Ἀποστολικὴν Καθέδραν τῆς Κωνσταντινου-πόλεως πρὸ δέκα καὶ ἕξ ὁλοκλήρων αἰώνων: «Λέγεται τοίνυν πίστις ἡ τῶν σημείων καὶ τῶν θαυμάτων ποιητική∙ λέγεται δὲ πίστις καὶ ἡ τῆς εἰς τὸν Θεὸν γνώσεως παρασκευαστική» (1). Καὶ ἡ μὲν πρώτη, εἶναι ἡ ἀρχικὴ πίστις τοῦ Πέτρου, ἡ ὁποία ὡσὰν φλόξ πυρὸς καὶ ριπὴ ἀνέμου βιαία–ὁρμητικὴ ἀλλὰ λίαν σύντομος-δύναται νὰ ἀνατρέπῃ τὴν φυσικὴν νομοτέλειαν κατὰ τὸν λόγον τοῦ Κυρίου: «ἀμὴν γὰρ λέγω ὑμῖν, ἐὰν ἔχητε πίστιν ὡς κόκκον σινάπεως, ἐρεῖτε τῷ ὄρει τούτῳ, μετάβηθι ἐντεῦθεν ἐκεῖ, καὶ μεταβήσεται· καὶ οὐδὲν ἀδυνατήσει ὑμῖν», (Μτ. ιζ’, 20). Ἀλλ᾽ ὅμως ὑπάρχει καὶ ἡ πίστις ἡ σώζουσα, ἡ πρὸς θεογνωσίαν παρασκευαστική, τὴν ὁποίαν διακρίνομεν ἀμυδρῶς εἰς τὴν ἀπεγνωσμένην ἔκκλησιν τοῦ Πέτρου «Κύριε, σῶσον με». Ἡ πεποίθησις ὅτι ὁ περιπατῶν ἐπὶ τῆς θαλάσσης Ἰησοῦς εἶναι Αὐτὸς ὁ Κύριος τοῦ Οὐρανοῦ καὶ τῆς Γῆς εἶναι ἡ ἀληθὴς καὶ σωστικὴ πίστις, διὰ τοῦτο καὶ ὁ Μαθητὴς σώζεται.
Ἐξ αὐτῆς τῆς σωτηριώδους πίστεως κινούμενοι ἅπαντες οἱ θεῖοι Ἀπόστολοι κατέστησαν τὴν τότε γνωστὴν Οἰκουμένην «Θεοῦ γεώργιον» καὶ «Θεοῦ οἰκοδομήν» (2). Ὁ δὲ Πρωτόκλητος Ἀνδρέας, μάλιστα, μέχρι καὶ αὐτῆς τῆς Χερσῶνος, τέκνα ἐν Κυρίῳ ἀγαπητά, ἀφίκετο.
Ἠκολούθησαν οἱ ἱεραποστολικοὶ κόποι τῶν Ἑλλήνων Θεσσαλο-νικέων Κυρίλλου καὶ Μεθοδίου, τῶν ὑπὸ τοῦ ἐν Ἁγίοις Προκατόχου ἡμῶν Φωτίου ἀποσταλέντων εἰς φωτισμόν τῶν κατοικούντων τὴν τῶν Βαλκανίων εὐρυτέραν περιοχἠν, ὅμως, διὰ τὸ Κίεβον καὶ τὰ περὶ αὐτὸ ἐδάφη μεταγενεστέρως, μία γυνὴ ἔχει τὴν καθοριστικὴν εὐεργετικὴν εὐθύνην. Ἡ Πριγκήπισσα Ὄλγα, θελχθεῖσα ὑπό τῆς Ἀληθείας καὶ ἀγρευθεῖσα ὑπὸ τοῦ Πνεύματος, ἐρχομένη εἰς τὴν Κωνσταντινούπολιν ἐβαπτίσθη καὶ ἔλαβε τὸ ὄνομα Ἑλένη. Καὶ ὡς ἄλλη Ἑλένη ἡ Αὐγούστα, ἡ μήτηρ Κωνσταντίνου τοῦ Μεγάλου, ἐπηρέασε τόν ἐγγονόν της Πρίγκηπα Βλαδίμηρον ὁ ὁποῖος τό 988 μ. Χ. ἐβαπτίσθη καί προσήνεγκεν ἐνταῦθα ἱεροκήρυκας ἐκ τῆς Βασιλίδος τῶν πόλεων, καὶ οὕτως ἐφωτίσθη ὁ ἐνταῦθα λαὸς τοῦ Θεοῦ. Ἐσφραγίσθη, λοιπόν, διά τοῦ ἁγίου Βαπτίσματος ἡ οὐσιώδης ἐκκλησιαστική σχέσις Κωνσταντινουπόλεως καί Κιέβου, σχέσις ζωῆς καὶ Ἀληθείας καὶ ἀγάπης.
Τήν ἐσωτερικὴν εἰρήνην τῆς εἰς Χριστόν πίστεως καὶ τὴν ἀδιατάρακτον σχέσιν μητρὸς καὶ θυγατρὸς ἐπεχείρησαν ἱστορικαὶ ἐξελίξεις καὶ ἐπὶ μέρους γεγονότα νὰ ἀλλοιώσουν. Τὰ τοῦ Δνειπέρου ὕδατα ἐταράχθησαν, ἡ ἐκκλησιαστικὴ ἐκ Κιέβου ἕδρα μετετέθη δὶς καὶ προσπάθειαι, ἐκ κινήτρων κοσμικῶν προκληθεῖσαι, ἐγένοντο αἴτιον ὥστε ἡ Ἐπαρχία Κιέβου ἀκουσίως νὰ ἀποκοπῇ ἐκ τῆς Βασιλίδος, ὑποτασσομένη μετὰ τῶν ἑαυτῆς Ἐπαρχιῶν Βορειοτέροις μέρεσιν. Ἐπὶ αἰῶνας ἐδίδοντο ἀγῶνες ἐν Κιέβῳ ὅπως μὴ ἀποστερηθῇ τοῦτο τῆς πνευματικῆς καὶ κανονικῆς προστασίας τῆς Μητρός Ἐκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως, ἰσχυρότατος μάρτυς τῶν ὁποίων τυγχάνει τὸ πρῶτον ἄρθρον τοῦ Συντάγματος ὑμῶν, τοῦ ἔτους 1710, εἴκοσι καὶ τέσσαρα ἔτη μετὰ τὰ θλιβερὰ γεγονότα τοῦ 1686.
Καί, ὡς ἦτο φυσικῶς ἀναπόφευκτον, ἅπασαι αἱ ἀκολουθήσασαι, ἀπό ἐκκλησιαστικῆς πλευρᾶς, ἐνέργειαι πρὸς χειραφέτησιν ἐκ τοῦ κέντρου, ὅπερ βιαίως ἐπεχείρησεν νὰ ἀποσπάσῃ ὑμᾶς ἀπὸ ἡμᾶς, ὡδήγησαν εἰς ὁριστικὸν σχίσμα, μὴ δυνηθέν ἵνα ἐπιλυθῇ ἐσωτερικῶς, ἀχθὲν δὲ τελικῶς ὑπό τήν ἡμετέραν κρίσιν καί ἀμετάκλητον ἀπόφανσιν. Τοῦτο συνέβη διότι ἅπασαι αἱ ἐνέργειαι τῶν προηγουμένων αἰώνων, ἀποσκοποῦσαι εἰς τὸν ἐκκλησιαστικὸν σφετερισμὸν τοῦ Κιέβου, ἐγένοντο ἐρήμην τῆς Μητρὸς του Ἐκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως, ἄνευ ἑκουσίας εὐλογίας καὶ μετὰ πολλῆς τῆς ὀδύνης ὡς ἐκ τῆς ἐκμεταλλεύσεως τῆς κατὰ κόσμον ἀδυναμίας αὐτῆς, αἱ ἐνέργειαι, αὗται, λέγομεν, ἦσαν, ἐν ἑνὶ λόγῳ, ὅλως ξέναι πρὸς τὴν Ὀρθόδοξον ἐκκλησιολογίαν καὶ ἐπ΄οὐδενὶ λόγῳ ἐφέλκυον τὴν Χάριν καὶ τήν εὐαρέσκειαν τοῦ Θεοῦ.
Διὸ καὶ ἡ Μήτηρ Ἐκκλησία, ἄνευ τῆς συνδρομῆς ἢ τῆς συναινέσως ἢ τῆς προτροπῆς οἱουδήτινος, ὡς εἶχε μόνον αὕτη τὸ ἱεροκανονικὸν καὶ ἀπαράγραπτον χρέος, ἐνέκυψεν μεθ’ ἱερότητος εἰς τὸ ὑφιστάμενον ἐκκλησιαστικὸν πρόβλημα. Ἤλπιζεν μετὰ σιωπῆς καὶ ἐγκαρδίου προσευχῆς εἰς τὴν ἀποκατάστασιν τῶν πραγμάτων. Ἔδωκεν ἐπὶ χρόνους πολλοὺς τὴν εὐκαιρίαν εἰς ἅπαντα τὰ ἐμπλεκόμενα μέρη, ἄνευ βίας καὶ συναισθηματικοῦ φόρτου, διὰ τὴν ἀπάλειψιν τῶν ἀκροτήτων, τὴν φυσικὴν ὡρίμανσιν καὶ καταλλαγὴν τῶν διεστώτων, τὴν ἐπαναφορὰν τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς εἰς ἑνότητα. Ἐκάλεσεν ἐν ἀθορυβίᾳ καὶ μακρὰν τῆς ἐφημέρου δημοσιότητος τοὺς ἰθύνοντας νόας εἰς τὴν ἁγίαν ὁδὸν τοῦ ἐν Χριστῷ διαλόγου πρὸς διέξοδον ἐκ τοῦ ζημιογόνου ἀδελφοκτόνου σχίσματος. Ἡ μακροθυμία καὶ ἡ ἀνοχὴ, ἀδελφοὶ καὶ τέκνα ἐν Κυρίῳ ἀγαπητά, οὐδόλως εἰς τὴν Ἐκκλησίαν ταυτίζεται μὲ τὴν ἀπαξίωσιν, τὴν ἐκχώρησιν, τὴν λησμοσύνην, τὴν ἐγκατάλειψιν. Ἡ ἐπ᾽ ἐλπίδι μετανοίας, ἐπιστροφῆς καὶ ἀνατάξεως τῶν λυπηρῶν ἀποκλίσεων ἀναμονὴ τῆς Μεγάλης τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας δὲν δύναται νὰ ἀποτελῇ μομφὴν καὶ ψόγον ἐναντίον της ἀλλ’ ἀντιθέτως ἐγκαύχησιν αὐτῆς ἐν Κυρίῳ διὰ τὴν σταθερὰν παραμονήν της ἐντὸς τῆς Χριστοφόρου Ὁδοῦ, ἤτοι εἰς τὴν ἄρσιν τοῦ κόπου, τοῦ μόχθου καὶ τῶν ἀβλεπτημάτων τῶν ἑκασταχοῦ τέκνων αὐτῆς.
Οὐδέποτε εἶχεν ἡ ἐν Κωνσταντινουπόλει ἱερὰ καθέδρα τὴν δυνατότητα τῆς ἐγκαταλείψεως τῶν ἐπισυμβαινόντων λυπηρῶν καὶ τῶν ἀνακυπτόντων προβλημάτων εἰς τὴν τύχην των. Εἶχεν καὶ ἔχει βαθεῖαν συναίσθησιν τῆς κληρονομηθείσης εὐθύνης της. Οὕτω φρονεῖ, οὕτω κηρύττει, οὕτω ζῇ, οὕτω πορεύεται ἐν τῇ ἱστορικῇ παρουσίᾳ της. Ἡ μέριμνα καὶ ἐξάντλησις τῆς μητρὸς ὑπὲρ τῶν τέκνων της οὐδὲν ἕτερον ἀποτελεῖ εἰμὴ μόνον τὴν φυσικὴν πορείαν καὶ ἐξέλιξιν. Οὕτω καὶ διὰ τὴν πνευματικὴν Μητέρα τῶν Ὀρθοδόξων, τὴν ἐν Κωνσταντινουπόλει Μεγάλην τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίαν, ἡ θυσία ὑπὲρ τῶν ἀνὰ τὴν οἰκουμένην τέκνων της τυγχάνει τὸ ἐσώτατον εἶναι της. Αὕτη βιώνει καθ’ ἡμέραν τὸ πάθος καὶ τὴν σταύρωσιν τοῦ Θεανθρώπου ἀπολύτως συνηνωμένον μὲ τὴν Ἀνάστασιν καὶ τὴν Πεντηκοστὴν. Μετ᾽ εὐτελείας, μετὰ συνθηκῶν ἐξουδενώσεως, μετὰ τῶν ἐναλλασσομένων κοσμικῶν σχημάτων, μετ’ ἀπορρίψεως καὶ ἀχαριστίας, μετὰ δόξης καὶ ἀτιμίας καὶ τῶν λοιπῶν ἱστορικῶν ἐναλλαγῶν, δὲν μετέβαλεν τὸ ἦθος της καὶ δὲν ἀπεχωρίσθη τοῦ χρέους της. Ἡ ἱερὰ παρακαταθήκη τῶν ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι Συνοδικῶν βουλευμάτων δὲν ἀποτελεῖ δι᾽ αὐτὴν ματαίαν δόξαν καὶ θεωρίαν ἀλλὰ ἀντίκρυσμα ἐν τῇ πράξει καὶ ἡ ἱστορία ἀψευδῶς τὸ ἐπιμαρτυρεῖ. Ἡ ἑρμηνεία τῶν θείων καὶ ἱερῶν κανόνων δὲν έπαφίεται εἰς τοὺς ἀνθρώπους τῶν σπουδαστηρίων καὶ εἰς τὴν μετ᾽ ἰδιοτελείας θεώρησίν των. Τοὺς θείους καὶ ἱεροὺς κανόνας, οἱ ὁποῖοι περικρατοῦν τὴν ὀρθότητα τῆς πίστεως ἢ, κάλλιον εἰπεῖν, ἐμφανίζουν ἐν τῇ πράξει τὸν εὐαγγελικὸν λόγον, τοὺς ἑρμηνεύει αὐθεντικῶς ἡ ζωὴ καὶ ἡ ἐμπειρία τῆς Ἐκκλησίας καὶ ὄχι αἱ σκοπιμότητες. Οὕτως αἱ εὐθῦναι τοῦ Ἀρχιεπισκόπου τῆς Κωνσταντινουπόλεως οὐδέποτε ἀπετέλεσαν θεώρημα, ἀλλ᾽ ὑπῆρξαν καὶ ὑπάρχουν βεβιωμένον γεγονὸς μεμαρτυρημένον μετ᾽ ἀσφαλείας καὶ βεβαιότητος. Ἡ Ἔκκλητος εὐθύνη, ἥτις καὶ ὑπάρχει ὁ κατ᾽ ἐξοχὴν Σταυρὸς τοῦ ἑκάστοτε ταπεινοῦ Ἐπισκόπου τῆς Πόλεως τῶν πόλεων καὶ εἶναι ὅ,τι τιμαλφέστερον καὶ ἁγιώτατον δι᾽ ἡμᾶς, δὲν τυγχάνει προνόμιον μὲ κοσμικὴν θεώρησιν ἀλλ᾽ ὁ ὁρατὸς σύνδεσμος τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἑνότητος, τὸ μεγαλεῖον τῆς ἐν Χριστῷ ταπεινώσεως, τὸ «τετέλεσται», τὸ ὁποῖον ἀπαραιτήτως προηγεῖται τῆς Ἀναστάσεως. Μόνον οὕτως ἡρμήνευσεν καὶ ζῇ ἡ Ἐκκλησία τῆς Κωνσταντινουπόλεως τὰς ἱεροκανονικὰς προνομίας αὐτῆς ἀπ᾽ ἀρχῆς ἕως καὶ σήμερον. Μεμεστωμένη ἐκ τῶν πιστευμάτων καὶ τῶν ἐμπειριῶν τούτων τοῦ κοπιώδους καὶ τρικυμιώδους ἱστορικοῦ της πελάγους, ἔκρινεν ὅτι ἔφθασεν καὶ ὁ καιρὸς τῆς ἐν Πνεύματι Ἁγίῳ ἐνασχολήσεώς της μετὰ τῶν ἱερῶν ὑποθέσεων τῆς κατ’ Οὐκρανίαν Ἐκκλησίας.
Ἀπέχει τῶν προθέσεων ἡμῶν ἡ ἐξιστόρησις τῶν καθέκαστα γεγονότων ἐν τῷ λειτουργικῷ χρόνῳ, ἀλλ΄ ἀνάγκη παρέστη διὰ τὴν σκιαγράφησίν των, καθὼς ὑπάρχουν πολλοὶ οἱ ὁποῖοι θεωροῦν ὅτι ὁ Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης παρεθεώρησεν τὴν πραγματικότητα καὶ δὲν ἔδωκεν ἴσας εὐκαιρίας εἰς τὰ ἐνταῦθα συμπλεκόμενα τμήματα τοῦ Ἐκκλησιασικοῦ ὅλου. Τοῦτο ἀποτελεῖ διαστροφὴν τῆς ἀληθείας. Κύριος γινώσκει τὸ ἡμέτερον ἄλγος καὶ τὰς ἀλλεπαλλήλους ἐκκλήσεις διὰ συμφωνίαν ἐν τῷ Πνεύματι τοῦ Κυρίου. Ἡ ἱστορία θὰ ἀναδείξῃ ἐν τῷ ἐγγὺς μέλλοντι καὶ τὰ σχετικὰ κείμενα καὶ τὴν ὅλην πορείαν τοῦ προκειμένου θέματος. Ὅμως ὀφείλομεν, ἔστω καὶ ἐπιγραφικῶς, νὰ ἀναφέρωμεν ὅτι ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ τοῦ Χριστοῦ ἡ αἴσθησις τῆς αὐταρκείας, ἡ βεβαιότης τῆς ἰσχύος, ἡ δύναμις τῆς ἐγκοσμιότητος καὶ αἱ ἀριθμητικαὶ ὑπεροχαὶ δὲν ἀποτελοῦν στοιχεῖον τῆς ζωῆς της. Ἡ ἀποκατάστασις εἰς τὴν ἐκκλησιαστικὴν κοινωνίαν τῶν ἐν ἀταξίᾳ ὑπαρχουσῶν ἐκκλησιαστικῶν μερίδων, τῶν προελθουσῶν ἐκ μὴ κανονικῆς καὶ ὑγιοῦς διαδικασίας, δὲν ὑπῆρξεν προϊὸν ἀπερισκέπτου, μὴ λιπαρᾶς, σκοπίμου καὶ ἄνευ ἐκκλησιαστικοῦ ὑποβάθρου λύσεως. Ἀντιθέτως, ἡδράσθη εἰς τὸν ἀσφαλῆ καὶ ἀκρογωνιαῖον λίθον τῆς Ἐκκλησίας, τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστόν, καὶ τὴν ἐμπειρίαν τῆς Ἐκκλησίας Του. Περιττεύει ἐξ ἡμῶν πᾶσα περαιτέρω ἀναφορά, καθὼς ἡ ἁγία ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας περιλαμβάνει πλῆθος περιπτώσεων δυσχερεστέρων εἰσέτι καὶ τῆς ἐν λόγῳ ἡμετέρας, τὰς ὁποίας ἐν σοφίᾳ, συνέσει, μακροθυμίᾳ, ἀγάπῃ μετὰ τοῦ ζωοποιοῦντος πνεύματος καὶ οὐχὶ τοῦ ἀποκτείνοντος γράμματος διεχειρίσθη σωστικῶς διὰ τὸν λαὸν τοῦ Κυρίου τὸν περιούσιον. Ἡ ἀνάκλησις τοῦ σχετικοῦ κανονικοῦ Γράμματος Ἐκδόσεως τοῦ ἀοιδίμου Προκατόχου ἡμῶν Διονυσίου Δ΄ δὲν ἀπετέλεσεν ἡμετέραν ὑπέρβασιν, ὡς θρυλοῦν οἱ ἀντιστρατευόμενοι τὴν ἐν Χριστῷ εἰρήνην καὶ καταλλαγὴν, ἀλλὰ πατρικὸν χρέος, ἀφοῦ τοῦτο πλέον εἶχεν ὑπερκερασθῆ ἀρνητικῶς καὶ οὐχὶ πάντως ἐπ᾽ ὀφέλει τοῦ ἐνταῦθα Χριστωνύμου ποιμνίου. Ἡ Μεγάλη Ἐκκλησία, κηδομένη τοῦ κατὰ Χριστὸν συμφέροντος τῶν τέκνων της, καθώριζε τὰς ἐκκλησιαστικὰς ὑποθέσεις μετ᾽ εὐρύτητος καὶ ἄνευ στεγανῶν. Διὰ τοῦτο καὶ ἐχορήγει τοὺς ὅρους ὑφ’ οὕς ἔκρινεν ὅτι θὰ εὐθυδρομοῦσε ἡ ἑκασταχοῦ τοπικὴ Ἐκκλησία. Αἱ θεσμικαὶ περιγραφαὶ τῶν διαφόρων ἐκκλησιαστικῶν σχημάτων δὲν ἀποτελοῦν δογματικὴν καὶ ἀμετακίνητον θέσιν ἀλλὰ σωτηριῶδες πλαίσιον, τὸ ὁποῖον ἡ Ἐκκλησία δύναται νὰ μεταβάλλῃ, ἐὰν δὲν ἐξυπηρετῇ τὸν σκοπὸν διὰ τὸν ὁποῖον ἐδόθη. Αἱ ἔννοιαι “αὐτονομία” ἢ “αὐτοκεφαλία” δὲν σημαίνουν ἐπ’ οὐδενὶ λόγῳ ἀποκοπὴν καὶ αὐτονόμησιν ἐκ τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ ὅλου, πολλῷ δὲ μᾶλλον ἀσυδοσίαν καὶ ὑπέρβασιν τῶν κανονικῶν ὁρίων.
Ἡ Ἁγία Μήτηρ Ἐκκλησία τῆς Κωνσταντινουπόλεως, παραχω-ροῦσα τὰς Αὐτοκεφαλίας, ἀρχῆς γενομένης ἀπὸ τὴν Ἐκκλησίαν τῆς Ρωσσίας ἕως καὶ τὴν πλέον πρόσφατον τῆς Ἐκκλησίας τῆς Οὐκρανίας, δὲν κάμει τίποτε ἄλλο παρὰ συνεχῶς μελίζεται ἀδιατμήτως, ἀείποτε θυσιαζομένη, καὶ γεννᾷ καὶ ἀναγεννᾷ τὰς κατὰ τὸπους Ἐκκλησίας μὲ σκοπὸν, ὡς προελέχθη, νὰ ὑπηρετήσῃ σωστικῶς τὸν Λαὸν τοῦ Θεοῦ, κηδομένη τῶν ἰδιαιτέρων ποιμαντικῶν του ἀναγκῶν. Αἱ Αὐτοκεφαλίαι, παρὰ τὰς πολλὰς παραχρήσεις καὶ ἀλλοιώσεις ἐκ μέρους τῶν εὐεργετηθέντων, δὲν παραχωροῦνται μὲ κριτήριον ἐθνοφυλετικόν, ἆπαγε (!), ἀλλὰ μὲ κριτήριον ποιμαντικὸν καὶ μόνον, εἰς προοπτικὴν σωτηριολογικὴν καὶ ἐσχατολογικήν. Ἐπιπροσθέτως, τὸ Αὐτοκέφαλον καθεστὼς ἐκχωρεῖται ὑπὸ δύο ἀπολύτους καὶ ἀπαρασαλεύτους ὅρους: τὸ Αὐτοκέφαλον δὲν δίδεται πρὸς κατακερματισμὸν καὶ διαίρεσιν, ἀλλὰ πρὸς κοινωνίαν ἐν τῇ ἑτερότητι∙ καί, ἐκ δευτέρου, τὸ Αὐτοκέ-φαλον παραχωρεῖται ἐνορίως, ἐνθέσμως καὶ ἐμπροϋποθέτως.
Κατὰ τὸν Χαλκηδόνιον Ὅρον, αἱ δύο φύσεις τοῦ Κυρίου ἑνοῦνται ἐν τῷ ἑνὶ καὶ τῷ αὐτῷ Προσώπῳ τοῦ Θεοῦ Λόγου «ἀσυγχύτως, ἀτρέπτως, ἀδιαιρέτως καὶ ἀχωρίστως» (3). Κατ΄ ἀνάλογον τρόπον, τὸ Αὐτοκέφαλον παραχωρεῖται «ἀσυγχύτως καὶ ἀδιαιρέ-τως». Λέγει εἷς τῶν συγχρόνων Κανονολόγων: «Ἡ ὀντολογικὴ συνύπαρξη αὐτῶν τῶν δύο πραγματικοτήτων ποὺ εἶναι “παραδόξως” ἀδιαχώριστες, δηλαδὴ τοῦ “ἀσυγχύτως” –ποὺ ἐγγυᾶται τὴν ἑτερότητα- καὶ τοῦ “ἀδιαιρέτως” -ποὺ ἐγγυᾶται τὴν κοινωνία- δημιουργεῖ τὸ διπλὸ παράδοξο, “προσωπικὸ” καὶ “κοινωνιακὸ” τῆς Αὐτοκεφαλίας. Στὴν ἐκκλησιαστικὴ ζωή, λοιπόν, αὐτὸ τὸ παράδοξο ἐκφράζεται διὰ τοῦ γεγονότος τῆς “(ἀδιαίρετης) κοινωνίας τῶν ἀσυγχύτως κατὰ τόπους Ἐκκλησιῶν”… Ἐνῶ τὸ “ἀσυγχύτως” διασώζει τὴν ἑτερότητα, τὸ “ἀδιαιρέτως” διασώζει τὴν κοινωνία» (4).
Ἡ τιμὴ καὶ ἀξία τῆς Αὐτοκεφάλου περιωπῆς δὲν παραχωρεῖται εἴς τινα τοπικὴν Ἐκκλησίαν ἀπροϋποθέτως καὶ ἀκανονίστως. Τοὐναντίον! Ἡ ἀναδίφησις εἰς τοὺς Πατριαρχικοὺς καὶ Συνοδικοὺς Τόμους ἐπιμαρτυρεῖ τὴν ἀλήθειαν τοῦ πράγματος. Λέγει ἐπὶ παραδείγματι τὸ περὶ τῆς Πατριαρχικῆς Τιμῆς σχετικὸν κείμενον πρὸς τὴν Ἐκκλησίαν τῆς Ρωσίας: «ὡς κεφαλὴν καὶἄρχὴν ἔχῃ αὐτὸς (ὁ Πατριάρχης Μόσχας ἐνν.) τὸν Ἀποστολικὸν Θρόνον τῆς τοῦ Κωνσταντίνου πόλεως ὡς καὶ οἱἀλλοι Πατριάρχαι» (5). Τὰ αὐτὰ ἐπαναλαμβάνει ἡ ἁγία τοῦ Χριστοῦ Μεγάλη Ἐκκλησία καὶ εἰς τὸν οἰκεῖον Τόμον τῆς καθ’ ὑμᾶς Ἐκκλησίας τῆς Οὐκρανίας: «ἡἐν Οὐκρανίᾳ Αὐτοκέφαλος Ἐκκλησία γινώσκει ὡς κεφαλὴν τὸν Ἁγιώτατον Ἀποστολικὸν καὶ Πατριαρχικὸν Οἰκουμενικὸν Θρόνον, ὡς καὶ οἱ λοιποὶ Πατριάρχαι καὶ Προκαθήμενοι» (6). Οὐχὶ διότι ἡ Μεγάλη Ἐκκλησία ἐπιθυμεῖ τήν, οὕτως ἢ ἄλλως δεδομένην, πρωτεύθυνον θέσιν της, ἀλλὰ διότι ἡ ἀθέτησις ἀπὸ μέρους της ὅσων αἱ ἅγιαι Οἰκουμενικαὶ Σύνοδοι καὶ σύνολος ἡ Κανονικὴ Παράδοσις καὶ Πρᾶξις τῆς Ἐκκλησίας τῆς ἐπεδαψίλευσαν θὰ ἦτο ἔκπτωσις καὶ βλασφημία τοῦ Παναγίου Πνεύματος.
Τὸ Οἰκουμενικὸν Πατριαρχεῖον δὲν κάμει διακρίσεις, ὡς ἐφάνη ἐκ τῶν δύο προαναφερθέντων παραδειγμάτων τῶν Ἐκκλησιῶν Ρωσίας καί Οὐκρανίας. Θυσιάζεται ὑπὲρ πάντων, ἀγαπᾷ καὶ σέβεται ἅπαντας ἀδιακρίτως καὶ ἀπεριορίστως. Πρωτίστως ὅμως δὲν δύναται νὰ ἀποποιηθῇ τὴν θυσιαστικὴν διακονίαν του διὰ τὴν παραφυλακὴν τῆς ἐκκλησιαστικῆς τάξεως καὶ τῆς εἰρήνης καὶ καταστάσεως καὶ εὐθυδρομίας τῶν κατὰ τόπους Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν. Λυπούμεθα ἀλλὰ δεν ἀπελπιζόμεθα, καθὼς ἐπ᾽ ἐσχάτων καὶ ὑπὸ συγκεκριμένων κέντρων γίνεται ἔντονος καὶ πείσμων προσπάθεια διὰ τὴν διαστρέβλωσιν τῆς ἱστορικῆς καὶ ἱεροκανονικῆς ἀληθείας. Ἀναφύονται νεολογισμοὶ καὶ ἐκκλησιολογικοὶ ἀκροβατισμοί, λέγοντες ὅτι αἱ ἀπαραχάρακτοι θεσμοθεσίαι τῶν Ἁγίων καὶ Οἰκουμενικῶν Συνόδων ὑπάρχουν ἀνεπίκαιροι, ἀναχρονιστικαὶ, ἀνίσχυροι καὶ ἐν ἑνὶ λόγῳ νεκραί. Διακηρύττεται ἡ ἔκπτωσις τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κωνσταντινου-πόλεως εἰς μουσειακὸν εἶδος. Ἐπιχειρεῖται ἡ ἀνατροπὴ τῶν ἐκκλησιαστικῶν σταθερῶν καὶ μάλιστα ὑπὸ τῶν δομῶν ἐκείνων, ἡ ὕπαρξις τῶν ὁποίων ὀφείλεται εἰς τὴν πρόνοιαν καὶ τὴν θυσίαν τῆς Μητρὸς Μεγάλης τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας. Εὐτυχῶς ὅμως τὸ Παράκλητον καὶ ζωογόνον Ἅγιον Πνεῦμα δὲν ἀφήνει τὴν Ἐκκλησίαν Του ἀπρονόητον καὶ τὰ ληδωρήματα τῶν παντοειδῶν σκοπιμοτήτων καὶ γηράσκουν καὶ ἀφανίζονται.
Μακαριώτατε Μητροπολῖτα Κιέβου κύριε Ἐπιφάνιε, προσφιλέστατε ἐν Χριστῷ ἀδελφέ,
Ἐπαναλαμβάνομεν μετ᾽ ἐπιτάσεως, ἔτι ἅπαξ, ὅτι χαίρει καὶ ἀγάλλεται σήμερον ἡ Μήτηρ Ἐκκλησία τῆς Κωνσταντινουπόλεως καὶ ὁ Πατριάρχης διὰ τὴν προκοπὴν καὶ εὐζωΐαν τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας τῆς Οὐκρανίας. Μὴ φοβῆσθε τὰ προβλήματα καὶ τὰς δυσκολίας, διότι ἡ Μεγάλη Ἐκκλησία οἰκοδομεῖ ἐπὶ τοῦ ἀρρήκτου καὶ ἀσαλεύτου θεμελίου «ὅς ἐστιν Ἰησοῦς Χριστός» (7). Ἡ ὕπαρξις καὶ ἡ δομὴ τῆς καθ’ Ὑμᾶς Ἐκκλησίας εἶναι δεδομένη καὶ οἱαδήποτε ἀμφισβήτησις εἶναι ἀνώφελος καὶ ματαία, διότι «λίθον ὃν ἀπεδοκίμασαν οἱ οἰκοδομοῦντες, οὗτος ἐγενήθη εἰς κεφαλὴν γωνίας·» (8). Ἀπευθύνομεν δὲ τὴν ἱερὰν ταύτην ὥραν πρόσκλησιν καὶ ποιούμεθα προτροπὴν ἐν ἀφελότητι καρδίας πρὸς τοὺς ἐν Χριστῷ ἀδελφοὺς ἱεράρχας τοὺς παροικοῦντας ἐν τῇ χώρᾳ ταύτῃ, τὸν μετ’ αὐτῶν κλῆρον καὶ τὸν λαόν, τοὺς, ὡς μὴ ὤφελε, μὴ κοινωνούντας ἐκκλησιαστικῶς μεθ’ ἡμῶν, ὅπως ἀναθεωρήσουν τὴν στάσιν των αὐτὴν καὶ συμβάλουν εἰς τὴν ἐνταῦθα εἰρηναίαν συνύπαρξιν καὶ ἀλληλοκατανόησιν τῶν ἀνθρώπων καὶ δὴ τῶν ὀρθοδόξων χριστιανῶν, συμμεριζόμενοι μετ’ ἀγάπης τὰς ἑκατέρωθεν ἰδιαιτερότητας διὰ τὴν ἑδραίωσιν τῆς καταλλαγῆς καὶ τῆς ἀνεκτικότητος, τῶν ὁποίων πλέον παντὸς ἄλλου ἔχομεν οἱ πάντες ἀνάγκην. Εἴμεθα, ὡς Μήτηρ Ἐκκλησία, ἕτοιμοι νὰ ἀκούσωμεν τὰ προβλήματα, νὰ ἀναπαύσωμεν τοὺς λογισμούς, νὰ θεραπεύσωμεν τὰς ἀνησυχίας, νὰ ἐπουλώσωμεν τὰ τραύματα, Χάριτι Θεοῦ, τῶν ἑκασταχοῦ τέκνων ἡμῶν, πάντοτε ὅμως ἐντὸς τῶν ὁρίων τῆς ἡγιασμένης Ἐκκλησιαστικῆς παραδόσεως. Ἐλπίζομεν δὲ ἀκραδάντως ὅτι τὸ Ἔλεος τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ θὰ ἐκδηλωθῇ, ὡς καὶ πάντοτε, πλουσίως πρὸς ὅλους ἡμᾶς, καὶ θὰ ἔχωμεν ψηλαφητοὺς ἔτι καὶ πλέον τοὺς εἰρηνοδώρους καρποὺς τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.
Κατακλείοντες τὸν λόγον κομίζομεν πρὸς τὸν Ἐξοχώτατον Πρόεδρον τῆς Οὐκρανίας, τὴν Ὑμετέραν θεοφίλητον Μακαριότητα, ἅγιε Κιέβου, καὶ τὴν περὶ Ὑμᾶς Σύνοδον τῶν ἁγίων Ἀρχιερέων, τὴν Ἱεραρχίαν τῆς ἐνταῦθα ἐκκλησιαστικῆς παρουσίας τοῦ Πατριαρ-χείου Μόσχας, τὸν εὐσεβέστατον κλῆρον καὶ τὸν εὐλογημένον Λαὸν τῆς Οὐκρανίας ἀδιακρίτως καὶ ἀνεξαιρέτως τὴν εὐλογίαν, τὴν στοργικὴν καὶ περίφροντιν ἀγάπην τῆς Μητρὸς ὅλων ἡμῶν Μεγάλης Ἐκκλησίας, ἀλλὰ καὶ τὰς πολλὰς καὶ καρδιακὰς εὐχαριστίας τῆς ἡμετέρας Μετριότητος διὰ τὸν ἀνυπόκριτον σεβασμὸν καὶ τὰς ἐκδηλώσεις Σας τιμῆς καὶ ἀγάπης.
Ὁ Θεὸς νὰ εὐλογῇ ἅπαντας!
(1) Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, Εἰς τὴν ἀποστολικὴν ρῆσιν τὴν λέγουσαν κ.λπ., PG 51, 275.
(2) Α’ Κορ. γ’. 9.
(3) E. Schwartz, ACO 2.1.324.
(4) Γρ. Παπαθωμᾶ (Ἀρχιμ.), Ἡ ὀρθόδοξη διαχρονικὴ ἀντιπρόταση στὴν ἔννοια τῆς «Ἐθνικῆς Ἐκκλησίας»: ἡ Αὐτοκέφαλη Ἐκκλησία, στὸ ΚΑΝΟΝΙΚΑ ΑΜΟΡΦΑ (ΔΟΚΙΜΙΑ ΚΑΝΟΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ), σειρὰ Νομοκανονικὴ Βιβλιοθήκη, τ. 19, Ἐκδ. Ἐπέκταση, σ. 91.
(5) Κ. Δελικάνη (Ἀρχιμανδρίτου), ἔνθ. ἀν., τ. 3, σ. 25.
(6) ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΚΟΣ ΚΑΙ ΣΥΝΟΔΙΚΟΣ ΤΟΜΟΣ ΧΟΡΗΓΗΣΕΩΣ ΑΥΤΟΚΕΦΑΛΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟΥ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΝ ΟΥΚΡΑΝΙΑι ΟΡΘΟΔΟΞΟΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΝ (http://ec-patr.eu/docdisplay.php?lang=gr&id=2679&tla=gr).
(7) Α’ Κορ. γ’, 11
(8) Μτ. κα’, 42-44.
