Το βιβλίο που παρουσιάζουμε σήμερα εκδόθηκε από την ενορία του Ι. Ναού Αγίου Γεωργίου Ν. Ψυχικού και επαναφέρει στο προσκήνιο ένα σημαντικό έργο του πρώιμου Ελληνικού Διαφωτισμού.
Tο Φιλοθέου Πάρεργα (1717) είναι το πρώτο «νεοελληνικό μυθιστόρημα» που συνέγραψε ο Φαναριώτης ηγεμόνας Νικόλαος Μαυροκορδάτος. Το έργο γράφτηκε σε αρχαΐζουσα γλώσσα. Ο συγγραφέας επεδίωξε να το εκδώσει στη Γαλλία, αλλά δεν τα κατάφερε. Κυκλοφόρησε σε χειρόγραφη μορφή και εκδόθηκε μόλις το 1800 από τον Γρηγόριο Κωνσταντά.
Στον λαμπρό νεοελληνιστή και μελετητή του πρώιμου Διαφωτισμού Jacques Bouchard οφείλουμε μια έξοχη γαλλική μετάφραση και κριτική έκδοση του ελληνικού κειμένου με σχόλια (Nicolas Mavrocordatos, Les Loisirs de Philothée. Texte établi, traduit et commenté par Jacques Bouchard. Avant-propos de C.Th. Dimaras, Association pour l’étude des Lumières en Grèce – Les Presses de l’Université de Montréal, Αθήνα-Μόντρεαλ, 1989).
300 χρόνια μετά τη συγγραφή του, το έργο μεταφράστηκε στα νέα ελληνικά από τον Διονύση Χατζόπουλο υπό την επιστημονική εποπτεία και επιμέλεια του Jacques Bouchard, ειδικά για να παρουσιαστεί στο Φεστιβάλ Θεατρικό Αναλόγιο 2016 στο Θέατρο Τέχνης, στο πλαίσιο του Αφιερώματος που οργάνωσε το Φεστιβάλ για τον Ελληνικό Διαφωτισμό.
300 χρόνια μετά τη συγγραφή του, το έργο μεταφράστηκε στα νέα ελληνικά από τον Διονύση Χατζόπουλο υπό την επιστημονική εποπτεία και επιμέλεια του Jacques Bouchard, ειδικά για να παρουσιαστεί στο Φεστιβάλ Θεατρικό Αναλόγιο 2016 στο Θέατρο Τέχνης, στο πλαίσιο του Αφιερώματος που οργάνωσε το Φεστιβάλ για τον Ελληνικό Διαφωτισμό.
Ο Νικόλαος Μαυροκορδάτος (1670 – 1730) ήταν γιος του Φαναριώτη Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου, που ήταν Μέγας Δραγουμάνος. Σαν παιδί δεν πήγε σχολείο, είχε δασκάλους στο σπίτι. Ο πατέρας του φρόντισε να μάθει πολλές ξένες γλώσσες προκειμένου να τον διαδεχτεί. Σπούδασε στη Ρώμη, πρωτεύουσα του καθολικισμού, σε ελληνικό μεν, καθολικό δε, σχολείο. Επέσυρε τον θαυμασμό των συγχρόνων του, με την οξύνοια του πνεύματός του και την ευρυτάτη μόρφωσή του.
O Νικόλαος διετέλεσε Λογοθέτης της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας. Το 1698 διαδέχεται τον πατέρα του στο αξίωμα του Μεγάλου Διερμηνέως ενώπιον της υψηλής πύλης.
Υπήρξε ο πρώτος Φαναριώτης που διορίστηκε ηγεμόνας στη Μολδαβία και τη Βλαχία από την Υψηλή Πύλη, το 1710. Μετά από έναν χρόνο εκδιώχτηκε και μεταφέρθηκε ως όμηρος μαζί με την οικογένειά του στην Τρανσυλβανία. Επέστρεψε στο θρόνο του, το 1719, όπου και έμεινε μέχρι το θάνατό του το 1730.
Με την ηγεμονία του εγκαινιάζεται η Έλλογη Απολυταρχία, ως πρώτη περίοδος του Πρώιμου Διαφωτισμού.
Υπήρξε ο πρώτος Φαναριώτης που διορίστηκε ηγεμόνας στη Μολδαβία και τη Βλαχία από την Υψηλή Πύλη, το 1710. Μετά από έναν χρόνο εκδιώχτηκε και μεταφέρθηκε ως όμηρος μαζί με την οικογένειά του στην Τρανσυλβανία. Επέστρεψε στο θρόνο του, το 1719, όπου και έμεινε μέχρι το θάνατό του το 1730.
Με την ηγεμονία του εγκαινιάζεται η Έλλογη Απολυταρχία, ως πρώτη περίοδος του Πρώιμου Διαφωτισμού.
Ο Μαυροκορδάτος εκσυγχρόνισε τις παραδουνάβιες ηγεμονίες και δημιούργησε στην αυλή του έναν κύκλο λογίων μέσω των οποίων καλλιεργήθηκαν η παιδεία, τα γράμματα και η έκδοση βιβλίων. Έγραψε το πρωτοποριακό φιλοσοφικό μυθιστόρημα “Φιλοθέου πάρεργα” (1717-1718), τη δεοντολογική πραγματεία “Περί των καθηκόντων βίβλος” (1719), διαλόγους στο ύφους του Λουκιανού και του Φενελόν και άλλα ηθολογικά έργα.
Τα έργα του είναι γραμμένα σε γλώσσα κοινή ελληνιστική, τη γλώσσα των λογίων, γιατί πίστευε ότι σε αυτή τη γλώσσα θα μπορούν να διαβαστούν και στη Δύση.
Τα έργα του είναι γραμμένα σε γλώσσα κοινή ελληνιστική, τη γλώσσα των λογίων, γιατί πίστευε ότι σε αυτή τη γλώσσα θα μπορούν να διαβαστούν και στη Δύση.
Το έργο
Η υπόθεση ξετυλίγεται στην αρχή του 18ου αι. στην Κωνσταντινούπολη της περιόδου των «Τουλιπών», εποχή μεγάλης οθωμανικής πολιτισμικής ακμής, επί Σουλτάνου Αχμέτ του Γ΄.
Το αφήγημα ξετυλίγεται σε 24 περίπου ώρες.
Το αφήγημα ξετυλίγεται σε 24 περίπου ώρες.
Είμαστε στο καλοκαίρι του 1715.
Ο αφηγητής-Φιλόθεος κάνει περίπατο με φίλους του στην πλατεία του Ιπποδρόμου (Άτ-Μεϊντάν) στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί συναντούν ξένους που είναι ντυμένοι περσικά και μιλούν ιταλικά. Ένας από αυτούς τους προσκαλεί να συνεχίσουν τη συζήτησή τους στον κήπο του σπιτιού του. Ακολουθεί μια περιγραφή του μαγευτικού κήπου. Τούρκοι χωροφύλακες όμως εισβάλλουν στον κήπο και συλλαμβάνουν τον Κορνήλιο. Στη συνέχεια, ο Φιλόθεος και ο Ιάκωβος πηγαίνουν να συναντήσουν μία λόγια, κοσμοπολίτικη συντροφιά στον Γαλατά ή στο Πέρα.
Ακολουθούν συζητήσεις που αναφέρονται σε ζητήματα επικαιρότητας, φιλολογικά και φιλοσοφικά και ένας βαρκάρης τούς διηγείται τη ζωή του. Την επομένη, ο Φιλόθεος και ο Ιάκωβος επισκέπτονται τον φίλο τους Κορνήλιο στη φυλακή. Εκεί συναντούν έναν τούρκο που αφηγείται περιπετειώδεις ιστορίες φυλακισμένων. Η τελευταία συνάντηση-συζήτηση διεξάγεται στον κήπο του κρυπτοχριστιανού Ιακώβ.
Ακολουθούν συζητήσεις που αναφέρονται σε ζητήματα επικαιρότητας, φιλολογικά και φιλοσοφικά και ένας βαρκάρης τούς διηγείται τη ζωή του. Την επομένη, ο Φιλόθεος και ο Ιάκωβος επισκέπτονται τον φίλο τους Κορνήλιο στη φυλακή. Εκεί συναντούν έναν τούρκο που αφηγείται περιπετειώδεις ιστορίες φυλακισμένων. Η τελευταία συνάντηση-συζήτηση διεξάγεται στον κήπο του κρυπτοχριστιανού Ιακώβ.
Η Διαμάχη των Αρχαίων και των Νεωτέρων
Όταν σκεφτόμαστε τη Διαμάχη των Αρχαίων και των Νεωτέρων, ο νους μας πηγαίνει αμέσως στην ένδοξη βασιλεία του Λουδοβίκου XIV, η οποία είχε την αξίωση να πιστεύει ότι ξεπερνάει, στις τέχνες, στη λογοτεχνία και στις επιστήμες, όλες τις εποχές, αρχαίες και νεώτερες. Ο Fumaroli ανάγει την έναρξη της Διαμάχης στο πέρασμα από τα λατινικά στα γαλλικά, δηλαδή στα βασικά έργα του Montaigne και του Καρτέσιου Ο Νικόλαος Μαυροκορδάτος ως προσεκτικός αναγνώστης πολιτικών έργων κατακρίνει στα Φιλοθέου Πάρεργα τον “μοντέρνο” Μακιαβέλι που υπέδειξε καινούριους τρόπους παραπλάνησης του λαού επιπλέον από αυτούς που ανέφερε ο Αριστοτέλης.
 |
| Από την παρουσίαση του βιβλίου στο Σισμανόγλειο παρουσία του Οικουμενικού Πατριάρχου Βαρθολομαίου |
Ομιλία του Αρχιμανδρίτου Μιχαήλ Σταθάκη
προϊσταμένου του Ι. Ναού Αγίου Γεωργίου Ν. Ψυχικού
στην παρουσίαση του βιβλίου
«ΦΙΛΟΘΕΟΥ ΠΑΡΕΡΓΑ»
«ΦΙΛΟΘΕΟΥ ΠΑΡΕΡΓΑ»
στο Σισμανόγλειο Μέγαρο
Κωνσταντινούπολη
Κωνσταντινούπολη
12.06.2019
Παναγιώτατε Πάτερ και Δέσποτα,
Αδυνατεί η ύπαρξη μου ενώπιόν Σας να αρθρώσει λόγο. Συνέχομαι από συγκίνηση βαθεία και από συγκλονισμό βλέποντας το τίμιο πρόσωπό σας. Αισθάνομαι εκστατικά ως άλλος Πέτρος στο Θαβώρ… μόνο που τώρα το Θαβώρειο φως πηγάζει από το τηλαυγές Φανάρι. Το Φανάρι της Οικουμένης. Το Φανάρι που τα δικά σας σεπτά χέρια φροντίζουν για να μη σβήσει ποτέ και τυλιχτεί ο κόσμος μας στο σκοτάδι! Το Φανάρι που ο δικός Σας ιδρώτας και τα προσευχητικά δάκρυα τροφοδοτούν σαν άλλο έλαιο για να έχει φως ο Θρόνος της Οικουμένης και να φωτίζεται στο εικονοστάσι το πρόσωπο της Μάνας της Εκκλησίας. Το Φανάρι, το οποίο οι δικές Σας πλάτες, σαν άλλοτε οι μυθικές αυτές του Άτλαντα που βάσταζε τον ουρανό, προστατεύουν την της αληθείας φωτοχυσία από τα πονηρά μετέωρα της νύχτας που έρχονται ως κλέπτες για να κλέψουν το φως και να αφήσουν το Φανάρι σβηστό…
Το Φανάρι αυτό, Παναγιώτατε, με τους συμβολισμούς του και τους φωτισμούς του, είναι εκείνο το οποίο κράτησε και κρατεί το φως του Γένους μας και ήταν αυτό που ενέπνευσε και κατηύγασε προ τριών αιώνων ένα πιστό τέκνο της Αγίας του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας, τον αοίδιμο Νικόλαο Μαυροκορδάτο, ο οποίος είδε το φως για πρώτη φορά εδώ στην Πόλη και τόσο τον συνεπήρε, ώστε όλη του η ζωή υπήρξε ένα φως, τα κείμενά του ένα φώς, η μνήμη του ένα φως…
Σήμερα η ψυχή του θα αγάλλεται βλέποντάς μας όλους συνηγμένους γύρω από τον Πατριάρχη μας να μιλάμε για το έργο του, για την αιώνια αγαπημένη του που πρωταγωνιστεί στις γραμμές του «Φιλοθέου Πάρεργα», την νύμφη της Οικουμένης, την Πόλη του Κωνσταντίνου, με τους κήπους και τα αρώματά της, τα χρώματα και τα υφάσματά της, τις μυρωδιές και τις γεύσεις της, τους μύθους και τις ιστορίες της, τους πολιτισμούς και τον πολιτισμό της, τους λαούς και τους ανθρώπους της, που έρχονται για να τελέσουν ευλαβικό προσκύνημα αναβαπτισμού της ψυχής και του πνεύματός τους στα φωτεινά νάματα του Βοσπόρου!
Το τιτλοφορούμενο έργο «Φιλοθέου Πάρεργα» του Ηγεμόνος Νικολάου Μαυροκορδάτου θεωρείται από τα σύγχρονα επιστημονικά ρεύματα της φιλολογίας και της λογοτεχνίας το πρώτο νεοελληνικό μυθιστόρημα, καθώς και το πρώτο κείμενο της περιόδου του Πρώιμου Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Αυτό το γλωσσικά αρχαΐζον περιπατητικό, φιλοσοφικό μυθιστόρημα αποτελεί το πρώτο εγχείρημα κατασκευής ενός είδους μυθιστορήματος με τη σύγχρονη έννοια. Η νεωτερικότητά του εδράζεται στη μυθιστορηματική δομή και στα πολιτικά, φιλοσοφικά και φιλολογικά ζητήματα που πραγματεύεται: πολιτική ανάλυση της εποχής, διαμάχη Αρχαίων και Νεωτέρων, ηθικότητα του θεάματος, ιστορική κριτική, αναφορές σε σύγχρονους στοχαστές.
Παναγιώτατε,
Εκπροσωπώντας τούτη την ώρα την Ενορία του Ιερού Ναού Αγίου Γεωργίου Νέου Ψυχικού και τον Δήμο Φιλοθέης-Ψυχικού επιτρέψατέ μου να αναγνώσω τον Πρόλογο της παρούσης εκδόσεως, ο οποίος και ερμηνεύει την επιλογή μας να εκδώσουμε από κοινού την κριτική φιλολογική μελέτη του ελληνιστή καθηγητή του Πανεπιστημίου του Μόντρεαλ κ. Jacques Bouchard για το έργο «Φιλοθέου Πάρεργα» του Νικολάου Μαυροκορδάτου.
«Εάν σταματήσουμε ως Έλληνες –εκ γενετής ή εξ υιοθεσίας- το διάβα μας στην ατραπό της Ιστορίας, γυρίσουμε την πλάτη μας στο ζοφερό, όπως φαντάζει τώρα, μέλλον και στρέψουμε το βλέμμα μας στο παρελθόν μας, σίγουρα εν πρώτοις η γενική εικόνα δεν θα μας δώσει θάρρος∙ λάθη, εγωισμοί, διχασμοί, εξορίες, χαμένες ευκαιρίες, πίκρες και δάκρυα σκιαγραφούν το μοτίβο. Μέσα σ’ αυτά τα σκούρα χρώματα καλούμαστε, ως άλλοι «Οδυσσείς» να ταξιδέψουμε στα σκοτάδια του Άδου για να πάρουμε τον χρησμό που θα μας φέρει πίσω στην ποθεινή πατρίδα, να περιπλανηθούμε στην αγριεμένη θάλασσα για να συλλέξουμε τις μνήμες που λησμονήσαμε και που μόνον αυτές θα μας φέρουν πίσω στη γη του Λαέρτη.
Βρισκόμαστε σε μια κρίσιμη καμπή της ιστορικής μας πορείας. Υπάρχει ζωτική ανάγκη να ξαποστάσουμε από τον κόπο της οδοιπορίας και να ξεδιψάσουμε από τα δροσερά νάματα της παράδοσης και της ιστορίας μας και να πάρουμε κουράγιο για το υπόλοιπο του δρόμου από τις προσωπικότητες που στάθηκαν φωτεινοί οδοδείκτες καθ’ όλη την ιστορική μας διαδρομή.
Έχουμε χρέος να οπλίσουμε το είναι μας με το θάρρος των προγόνων, οι οποίοι ορθώνοντας το ανάστημά τους στην παρακμή των καιρών τους, οδηγήθηκαν στην δημοκρατία, στο θέατρο, στην ποίηση, στη φιλοσοφία, στις επιστήμες, στην τέχνη, στην πίστη, στη νίκη κατά των Περσών, στη διάδοση του ελληνικού πνεύματος στα πέρατα της οικουμένης, στους Καππαδόκες, στο αδούλωτο φρόνημα, στην επανάσταση, στην αντίσταση.
Αυτά σήμερα πρέπει να τιμήσουμε. Σε αυτό το ύψος πρέπει να αρθούμε. Μόνο η μίμηση εναρέτων πράξεων –κατά τον Θουκυδίδη- μας αίρει στο ύψος των προγόνων και μας ενσωματώνει στη σφαίρα της αιωνιότητας. Απαλλαγμένοι από τη στείρα προγονοπληξία, πρέπει όλοι μαζί να σταματήσουμε την κατηφόρα προς την παρακμή. Να δούμε όλα όσα μας ενώνουν. Να κάνει χώρο ο ένας για τον άλλον. Να πορευθούμε όλοι μαζί και να συνεργασθούμε για την ανατολή ενός σύγχρονου ελληνικού δια-φωτισμού, με γνώση της εθνικής μας ταυτότητας και ιδιοσυγκρασίας, ώστε με ανανεωμένο πνεύμα να πλεύσουμε προς τα ξένα λιμάνια, όχι για να ζητήσουμε βοήθεια, αλλά για να ανανεώσουμε ελπιδοφόρα το σύγχρονο γίγνεσθαι.
Αυτά σήμερα πρέπει να τιμήσουμε. Σε αυτό το ύψος πρέπει να αρθούμε. Μόνο η μίμηση εναρέτων πράξεων –κατά τον Θουκυδίδη- μας αίρει στο ύψος των προγόνων και μας ενσωματώνει στη σφαίρα της αιωνιότητας. Απαλλαγμένοι από τη στείρα προγονοπληξία, πρέπει όλοι μαζί να σταματήσουμε την κατηφόρα προς την παρακμή. Να δούμε όλα όσα μας ενώνουν. Να κάνει χώρο ο ένας για τον άλλον. Να πορευθούμε όλοι μαζί και να συνεργασθούμε για την ανατολή ενός σύγχρονου ελληνικού δια-φωτισμού, με γνώση της εθνικής μας ταυτότητας και ιδιοσυγκρασίας, ώστε με ανανεωμένο πνεύμα να πλεύσουμε προς τα ξένα λιμάνια, όχι για να ζητήσουμε βοήθεια, αλλά για να ανανεώσουμε ελπιδοφόρα το σύγχρονο γίγνεσθαι.
Έχοντας αυτά στο νου μας, ο Δήμος Φιλοθέης-Ψυχικού και η Ενορία του Ιερού Ναού Αγίου Γεωργίου Νέου Ψυχικού, προβαίνουμε από κοινού στην έκδοση του έργου Φιλοθέου Πάρεργα του Νικολάου Μαυροκορδάτου, διότι αυτό υπήρξε το πρωτοποριακό κείμενο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Τριακόσια χρόνια μετά τη συγγραφή του το 1717, παραμένει επίκαιρο πραγματευόμενο εκπληκτικά όμοιες συνθήκες με τις σημερινές.
Ελπίζουμε ότι θέτουμε ένα μικρό λίθο στο πνευματικό οικοδόμημα πάνω στο οποίο πρέπει να σταθούμε και να πολεμήσουμε, με πολύτιμο όπλο μας την ποιοτική αντίσταση».
Εύχεσθε Παναγιώτατε δια παντός
ΖΑΚ ΜΠΟΥΣΑΡ – ΦΙΛΟΘΕΟΥ ΠΑΡΕΡΓΑ by Panagiotis Andriopoulos on Scribd
