ΓΕΡΩΝ ΧΑΛΚΗΔΟΝΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ: Ὁ Ἅγ. Φραγκῖσκος τῆς Ἀσσίζης καὶ ὁ Σουλτάνος Al-Kamil Muhammad al-Malik

ὑπὸ

Γέροντος Χαλκηδόνος Ἀθανασίου 

Πάντες γνωρίζουν, ὅτι τὸ Οἰκουμενικὸν Πατριαρχεῖον ἀπὸ ἐτῶν εἶναι ὑπέρμαχον τῆς εἰρήνης, δικαιοσύνης καὶ συνεργασίας μεταξὺ τῶν ἀνθρώπων καὶ διὰ τοῦτο καλλιεργεῖ οὐχὶ μόνον τοὺς διαχριστιανικοὺς ἀλλὰ καὶ τοὺς διαθρησκειακοὺς διαλόγους μετὰ τῶν Ἰουδαίων καὶ Μουσουλμάνων1. 

Ἐνταῦθα δέ, ἀνεξαρτήτως τῆς πορείας καὶ τῶν ἀποτελεσμάτων τῶν διαλόγων αὐτῶν, πρόκειται νὰ ἀναφερθεῖ ἡ συμβολὴ τῶν μαρτυριῶν τῆς παραστατικῆς θεολογίας εἰς αὐτούς, πρᾶγμα διὰ τὸ ὁποῖον δυστυχῶς ἐλάχιστα ἐνδιαφέρονται οἱ διαλεγόμενοι, ἐπαφιέμενοι μόνον εἰς τὰς ἀκάρπους, ἀκαδημαϊκὰς συνήθως, διενέξεις θεολόγων τινῶν. Αἱ μαρτυρίαι δὲ αὐταὶ τεκμηριώνουν πολλάκις τὴν διαχρονικὴν καὶ σήμερον ἀναγκαιότητα τῶν διαλόγων αὐτῶν. 

Οὕτω λοιπὸν τὴν 10.10.2019, τὸ Ὑπουργεῖον Οἰκονομικῶν τῆς Γερμανίας ἐκυκλοφόρησεν ἓν ἰδιαίτερον γραμματόσημον ὑπὸ τὸν τίτλον “Ὁ Φραγκῖσκος καὶ ὁ Σουλτάνος”, ἐκτελεσθὲν ὑπὸ τῆς G. Gröttrup (εἰκ. 1). 

Τὸ δὲ 1219 ὁ Ἅγ. Φραγκῖσκος τῆς Ἀσσίζης ἐπὶ τῇ βάσει τῶν βιογράφων του, τῶν χρονικῶν τῆς Σταυροφορίας καὶ τῶν ἰσλαμικῶν πηγῶν, ἐταξίδευσεν εἰς τὴν αἰγυπτιακὴν Damiette διὰ νὰ συναντήσει τὸν Al-Kamil Muhammad al-Malik, πνευματικὸν ἡγέτην τῶν Μουσουλμάνων. Τότε εὑρίσκοντο ἀντιμέτωποι οἱ τῆς 5. Σταυροφορίας (1217-1221) μετὰ τῶν μουσουλμανικῶν αἰγυπτιακῶν στρατευμάτων. Εἰς τὰ προηγούμενα ἔτη ἓν παπικὸν ἔγγραφον ἐκ τοῦ 1213 καὶ ἡ μετέπειτα συστηματικὴ προετοιμασία τῶν Σταυροφόρων διὰ τῶν κηρύκων των εἶχον ἐπιδεινώσει τὸ μῖσος κατὰ τοῦ Ἰσλάμ. Ὁ Φραγκῖσκος, παρὰ τὸ ἐπικρατοῦν πνεῦμα, δὲν εἶχεν καμμίαν προκατάληψιν κατὰ τοῦ ὑποτιθεμένου ἐχθροῦ, ἀλλὰ προσεπάθει νὰ ἀποτελειώσει τὴν Σταυροφορίαν διὰ τῶν συνομιλιῶν μὲ τὸν Σουλτάνον καὶ νὰ δημιουργήσει εἰρήνην -καίτοι τοῦτο δὲν εἶναι ἴδιον τῶν ἀδυνάτων. Ἐὰν ὑπῆρχον καὶ ἱεραποστολικαὶ αὐτοῦ προθέσεις, τοῦτο δὲν δύναται ἐκ τῆς ἐρεύνης νὰ ἐξακριβωθεῖ. Βέβαια δὲν τὸ ἐπέτυχε. Πάντως ἡ συνάντησις αὐτὴ εἶναι ἓν λίαν πρώϊμον παράδειγμα τοῦ πολιτισμικοῦ διαλόγου, ἐν τῷ ὁποίῳ ὁ σεβασμὸς καὶ ἡ ἐπιθυμία τῆς εἰρήνης ἐπρώτευον (T. Schimmel), ἓν δεῖγμα τῆς ὑπερβάσεως τῆς συγκρούσεως καὶ ἀδελφοσύνης ἀπὸ τὸν ὁραματιστὴν Φραγκῖσκον. Διό, οἱ Φραγκισκανοὶ διοργανώνουν μίαν ἑβδομάδα μνήμης δι’ αὐτήν, μὲ διαλέξεις καὶ ἄλλας ἐκδηλώσεις εἰς τοὺς Ἁγίους Τόπους. 

Ὁ Σουλτάνος τὸν ἐδέχθη μὲ μεγάλας τιμάς, ἐντυπωσιασθεὶς ἀπὸ τὴν προσωπικότητά του, καὶ τοῦ ἐδώρησε ἓν κέρας ἐξ ἐλεφαντοστοῦ μετ΄ ἀργυροῦ διακόσμου2. 

Ἐντὸς τοῦ πλαισίου αὐτοῦ νοητέαι αἱ διαθρησκειακαὶ συναντήσεις τῆς Ἀσσίζης ὑπὸ τοῦ Πάπα Βενεδίκτου ΙΣΤ΄, αἱ διατυπώσεις τῆς Β΄ Βατικανῆς Συνόδου διὰ τὴν ἀναγκαιότητα τοῦ διαθρησκειακοῦ διαλόγου καὶ σήμερον, τὸ ταξίδιον τοῦ Πάπα Φραγκίσκου Α΄ εἰς Abu Dhabi, τὸ ἐφετεινὸν Ἰωβηλαῖον, οἱ διαθρησκειακοὶ διάλογοι Χριστιανῶν καὶ Μουσουλμάνων τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου καὶ ἄλλα. 

Εἰς τὸ γραμματόσημον λοιπὸν τοῦτο παρίστανται πλαγίως καὶ κατὰ ἥμισυ ἀπέναντι ἀλλήλων κλίνοντες τὰς κεφαλάς, ὁ Σουλτάνος δεξιὰ καὶ ὁ Ἅγ. Φραγκῖσκος ἀριστερὰ μὲ τὰς παραδοσιακάς των στολὰς καὶ στρέφουν τὰ χείρας των οἱονεί ἱκετευτικῶς πρὸς ἀλλήλους. Ὁ Φραγκῖσκος φέρει χιτῶνα κυανοπράσινον μετὰ λαμμάτων, καλύπτραν ἐπὶ τῆς κεφαλῆς καὶ βαθυκάστανον κόμην. Ὁ δὲ Σουλτάνος πράσινον χιτῶνα μετὰ ἐρυθρὰς ταινίας πρὸ τοῦ στήθους καὶ μανικετίων πεποικιλμένων, ἐρυθροῦ καφτανίου, λευκὸν Türban καὶ βαθυκάστανον κόμην. 

Ὅμως ἀξιομνημόνευτον ὅτι, κατὰ τὰ ἔτη 1998, 1999 ὁ ἐν Ἀθήναις διαπρεπὴς μετανεοβυζαντινὸς ζωγράφος καὶ ἁγιογράφος Ἱ. Μητράκας, ἐξετέλεσε ὀκτὼ πίνακας3 μὲ αὐγοτέμπερα ἐπὶ καμβᾶ, ξύλου καὶ χρυσοῦ, ἕξη τῶν ὁποίων ἀπετέλεσαν τὴν βάσιν διὰ τὴν ἔκδοσιν γραμματοσήμων ἐπὶ τῇ Δισχιλιετηρίδι τοῦ Χριστιανισμοῦ ἐντὸς τῶν ἐκδηλώσεων τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου ὑπὸ τῶν ΕΛΤΑ εἰς τὴν σειρὰν “͵Β – 2000 ἀπὸ Χριστοῦ”. Μεταξὺ αὐτῶν ὑπάρχει καὶ ὁ φέρων τὸν τίτλον “Διαθρησκειακὸς Διάλογος”, διαστάσεων 1.22 x 0.70, εὑρισκόμενος ὡς καὶ οἱ λοιποὶ κατόπιν πολλῶν ταλαιπωριῶν, μερίμνῃ τοῦ γράφοντος, εἰς τοὺς χώρους τοῦ ἐν Θεσσαλονίκῃ Πατριαρχικοῦ Ἱδρύματος Πατερικῶν Μελετῶν (εἰκ. 2). Τοῦτο δὲ δεικνύει καὶ τὴν τοποθέτησιν τῆς ἑλληνικῆς πολιτείας διὰ τὸν διάλογον. 

Ὁ πίναξ παριστᾶ τὸν Πατριάρχην εἰς τὸ κέντρον, τὸν Ραββῖνον δεξιὰ καὶ τὸν Μουφτῆν ἀριστερά, καθημένους καὶ τοὺς δύο κατὰ τὰ 3/4 στρεφομένους ἐπὶ τριῶν λεπτῶν, περιτέχνων καὶ “περιχωρητικῶν” πορτοκαλλεόχρων πολυθρονῶν μετὰ δύο ῥοδόχρων Χερουβεὶμ εἰς τὰ ἄκρα, διακόσμου ἀρχιτεκτονικοῦ καὶ φυτικοῦ καὶ ἕξη τοξοειδῶν παραθύρων. Τὸ βλέμμα των εἶναι ἀπλανές. Οἱ δὲ πόδες τῆς πολυθρόνας τοῦ Πατριάρχου κοσμοῦνται ἀπὸ κεφαλὰς μετὰ γενείου καὶ διαδήματος. Ὁ Πατριάρχης φορεῖ ρᾶσον καὶ καλυμμαύχιον μετ’ ἐπιρριπταρίου. Ὑψώνει τὴν δεξιὰν χεῖρα πρὸς τὰ ἄνω, τὴν δὲ ἀριστερὰν ἔχει ἐπὶ τῆς τραπέζης, κρατῶν ἐρυθρὰν γραφίδα. Ὁ Ραββῖνος φορεῖ μέλανα χιτῶνα μετὰ τετραγωνιδίων καὶ τὸ κιπὰ ἐπὶ τῆς κεφαλῆς, τὰς δύο δὲ χεῖρας θέτει ἐπὶ τῇς τραπέζης. Τέλος, ὁ Μουφτῆς φορεῖ χιτῶνα καὶ πιθανῶς τζουμπὲν μετὰ τῶν συνήθων τοῦ ζωγράφου τετραγωνιδίων, σύμβολον τῆς σοφίας τῶν ἀρχαίων Ἑλλήνων, πρᾶγμα ἀξιοπαρατήρητον! δηλοῦν ἴσως τὸν σπερματικὸν λόγον. Ἐπὶ τῆς κεφαλῆς φορεῖ λευκὸν Türban. Τὴν δεξιὰν δὲ χεῖρα φέρει πρὸ τοῦ στήθους, κρατῶν γραφίδα. Καὶ οἱ τρεῖς ἔχουν φαιὰν κόμην καὶ φοροῦν πέδιλα. Ἐνώπιόν των εὑρίσκεται ὠοειδὴς ῥοδόχρους τράπεζα μετὰ τραπεζομανδήλου, ἀπολήγοντος εἰς δύο τόξα ἔμπροσθεν πρὸς τὰ κάτω καὶ μετὰ γεωμετρικοῦ διακόσμου καὶ τετραγωνιδίων. Ἐπ’ αὐτῆς ὑπάρχουν ἀνοικτὰ τὸ Ἱ. Εὐαγγέλιον, ἡ Τορά (Πεντάτευχος) καὶ τὸ Κοράνιον καθὼς καὶ ἐρυθραὶ γραφίδες.
Ὄπισθεν αὐτῶν ὑψοῦνται ἱκανὰ φρουριακοῦ χαρακτῆρος μὲ πολεμίστρας, ὀρθογώνια πορτοκαλλεόχροα καὶ ῥοδόχροα κτήρια μετὰ μελανῶν στενομάκρων τοξοειδῶν παραθύρων καὶ ἐρυθρῶν σκεπῶν, σχηματίζοντα περὶ τὸ μέσον οἱονεὶ καθοδηγητικήν “χαράδραν” ἀπολήγουσαν περίπου εἰς τὴν τράπεζαν. Τέλος, πρὸς τὰ ἄνω ἐκτείνεται χρυσὸς οὐρανὸς καὶ εἰς τὴν δεξιὰν γωνίαν ὁ ἀκοίμητος ὀφθαλμός, τρόπον τινὰ παρακολουθῶν τὰ γενόμενα! Τὸ ἔδαφος εἶναι ἐρυθρὸν καὶ πορτοκαλλεόχρουν.
Ἀλλὰ καὶ εἰς τὴν βασιλικὴν τοῦ Ἁγίου Φραγκίσκου ἐν Ἀσσίζῃ ὑπάρχει τοιχογραφία ἐπὶ τῇ βάσει σχεδίων τοῦ Giotto ἀπὸ τοῦ τέλους τοῦ 13. αἰῶνος. Παριστᾶ τὸν Φραγκῖσκον πρὸ τοῦ θρόνου τοῦ Σουλτάνου νὰ δεικνύει μίαν ἑστίαν πυρᾶς παρ’ αὐτὸν (εἰκ. 3). 

Τοῦτο ἑρμηνεύεται θεολογικῶς, ὅτι προέτεινε εἰς τὸν Σουλτάνον νὰ διέλθει τὰς φλόγας, διὰ νὰ ἀποδείξει τὴν ἀλήθειαν τῆς πίστεώς του (T. Freidel). 

Τότε τὸ τάγμα τῶν Φραγκισκανῶν εὑρίσκετο εἰς διάλυσιν, μὲ κίνδυνον νὰ ἀποβεῖ μία αἵρεσις. Εἰς τὴν συνάφειαν δὲ αὐτὴν ἵσταται κατ’ ἄλλους ἴσως καὶ τὸ θέμα μὲ τὴν δοκιμασίαν τοῦ πυρός. 

Ὁ γράφων εὐχαριστεῖ καὶ ἀπὸ τὴν θέσιν αὐτὴν τὸν φίλον Prälat Mons. N. Wyrwoll, διὰ τὴν ἐπισήμανσιν καὶ μεγάλην βοήθειαν τὴν ὁποίαν παρέσχεν αὐτῷ μετὰ τῶν ἐπισκεπτῶν του, κατὰ τὴν σύνταξιν τῆς παρoύσης μελέτης.

_________________________________________________ 

1- Ἀ. Παπᾶ, Ἡλιουπόλεως καῖ Θείρων (Χαλκηδόνος), Ökumenische Implikationen der Ikonenmalerei, Ρινήματα θεολογικά, τεχνοκριτικά, ἱστορικὰ καὶ ἄλλα τινὰ ἀπὸ τὸ Βόσπορο Β΄, Θεσσαλονίκη 2006, 171-180. 

2- Vatican News 2.10.2019. Vorstellung der Sonderbriefmarke “1219 Franziskus und der Sultan”, Briefmarken und Sammlermünzen ἀρ. 31, 1-6. C. Mühlstedt, Franz von Assizi und Sultan al-Kamil begegnen sich zwischen Mördern und Mystikern. Interreligiöse Dialog – 29.01.2019 Dossier 1-8, 1-4. M. A. Perry, OFM, Was dem Herrn gefällt (NbR 16.8) 1-7. (Κείμενα εἰς ὑπολογιστήν). 

3- Τοῦ Αὐτοῦ, Εἰκονογραφικὲς συνθέσεις σειρᾶς γραμματοσήμων τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου (2000), Ὀρθοδοξία περ. Β΄ 7 (2010) 71-88.