Απροσδόκητα, ορισμένοι εντός της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας (σ.μ. του Πατριαρχείου Μόσχας) καλωσορίζουν τον νέο νόμο, θεωρώντας τον ως μοχλό πίεσης για να αναγκάσουν την ηγεσία τους να αποσχιστεί πλήρως από τη Μόσχα.
Γράφει η Alya Shandra
Η Ουκρανία προέβη σε μια πολυαναμενόμενη κίνηση κατά της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας του Πατριαρχείου Μόσχας (UOC MP), που κάποτε ήταν η μεγαλύτερη θρησκευτική οργάνωση της Ουκρανίας.
Στις 20 Αυγούστου, το κοινοβούλιό της ενέκρινε σε δεύτερη ανάγνωση νομοσχέδιο που απαγορεύει τη λειτουργία θρησκευτικών οργανώσεων που συνδέονται με τη Ρωσία. Παρόλο που η UOC MP δεν κατονομάζεται, είναι ξεκάθαρο ότι είναι ο στόχος: η σύνδεση της εκκλησίας με τη μητρόπολή της, τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία, είχε γίνει όλο και πιο ακατανόητη κατά τη διάρκεια των δύο ετών του πολέμου της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας. Και παρόλο που, επισήμως, οι δεσμοί με τη Μόσχα διακόπηκαν τους πρώτους μήνες της εισβολής της Ρωσίας το 2022, οι ειδικοί βλέπουν ότι αυτό ήταν μάλλον ένα δηλωτικό ημίμετρο.
Η ψήφιση του νόμου αποτελεί το αποκορύφωμα της αυξανόμενης πίεσης προς την UOC MP: ο ρόλος της στην προώθηση της ιδεολογίας του «ρωσικού κόσμου», του οδηγού της ρωσικής εισβολής, τέθηκε όλο και περισσότερο υπό έλεγχο. Οι ουκρανικές υπηρεσίες ασφαλείας εξαπέλυσαν επιδρομές εναντίον εκκλησιών και μοναστηριών της UOC MP, ενώ ορισμένοι κληρικοί συνελήφθησαν με την κατηγορία ότι βοήθησαν τη ρωσική εισβολή. Η UOC MP εκδιώχθηκε από το πολύτιμο διαμάντι της, το φημισμένο μοναστήρι της Λαύρας των Σπηλαίων του Κιέβου, εν μέσω μιας εκστρατείας μεταπήδησης ενοριών στην ανταγωνίστρια ανεξάρτητη Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας και κατηγοριών για κρατική υπερβολή.
Τα γεγονότα αυτά ώθησαν την UOC MP να ηγηθεί μιας διεθνούς εκστρατείας κατηγορώντας το ουκρανικό κράτος για θρησκευτική δίωξη, μια πρωτοβουλία που ήταν ιδιαίτερα καρποφόρα μεταξύ των Αμερικανών Ρεπουμπλικάνων και προωθήθηκε, μεταξύ άλλων, από τη συντηρητική προσωπικότητα των μέσων ενημέρωσης, τον Tucker Carlson.
Ωστόσο, μια βαθύτερη ματιά στην κατάσταση αποκαλύπτει μια θρησκευτική οργάνωση που διασώζεται από το ουκρανικό κράτος από ένα αδιέξοδο που η ίδια δημιούργησε. Μιλήσαμε με ειδικούς για να καταλάβουμε γιατί η UOC MP συμβιβάστηκε με ημίμετρα, γιατί το ουκρανικό κράτος κάνει αυτή την κίνηση, αν ο νόμος που ψηφίστηκε θα απαγορεύσει πράγματι την UOC MP στην Ουκρανία και αν η θρησκευτική συμφιλίωση είναι στην ημερήσια διάταξη.
Θα απαγορεύσει πράγματι ο νόμος την UOC MP;
Ο νόμος δεν αναφέρει την UOC MP – αντίθετα, απαγορεύει τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία (ROC) στην Ουκρανία. Η UOC MP δεν θα μπορεί να είναι μέρος της δομής της ROC ή να συνδέεται με αυτήν με οποιονδήποτε τρόπο.
Συγκεκριμένα, ο νόμος απαγορεύει τις δραστηριότητες των ξένων θρησκευτικών οργανώσεων που «βρίσκονται σε κράτος που αναγνωρίζεται ότι έχει διαπράξει ή διαπράττει ένοπλη επίθεση κατά της Ουκρανίας και/ή έχει καταλάβει προσωρινά μέρος της επικράτειας της Ουκρανίας» και «υποστηρίζουν άμεσα ή έμμεσα (συμπεριλαμβανομένων των δημόσιων δηλώσεων των ηγετών τους ή άλλων διοικητικών οργάνων) την ένοπλη επίθεση κατά της Ουκρανίας», ιδιαίτερα της ROC.
Εάν διαπιστωθεί ότι η UOC MP συνδέεται με την ROC, θα χάσει το επίσημο καθεστώς της ως εγγεγραμμένη θρησκευτική οργάνωση. Αυτό σημαίνει ότι θα χάσει ορισμένα προνόμια: τη δυνατότητα να ανοίγει τραπεζικούς λογαριασμούς, να πληρώνει επίσημους μισθούς, να κατέχει και να νοικιάζει ακίνητα και ναούς και να έχει πρόσβαση σε χαμηλότερες χρεώσεις κοινής ωφέλειας -ένα προνόμιο της Ουκρανίας για τις θρησκευτικές οργανώσεις.
Ωστόσο, ως μη εγγεγραμμένη θρησκευτική οργάνωση, μπορεί να συνεχίσει τις δραστηριότητές της, καθώς η Ουκρανία είναι μια χώρα με θρησκευτική ελευθερία, σε αντίθεση, για παράδειγμα, με την Κίνα, όπου οι οργανώσεις πρέπει να εγγραφούν στο κράτος για να λειτουργήσουν. Η UOC MP θα μπορούσε, για παράδειγμα, να μεταβιβάσει την κυριότητα της περιουσίας της σε ιδιώτες και να συνεχίσει να τη χρησιμοποιεί, λέει η θρησκευτική εμπειρογνώμονας Τετιάνα Ντερκάτς, συνιδρύτρια του Κέντρου Θρησκευτικής Ασφάλειας και συγγραφέας του βιβλίου «Το Πατριαρχείο Μόσχας στην Ουκρανία: Ανατομία της προδοσίας».
Ο νόμος δίνει στην UOC MP εννέα μήνες για να διακόψει οριστικά τις εκκλησιαστικές-κανονικές σχέσεις με τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία. Προβλέπεται μια διαδικασία για την καθιέρωση της υπαγωγής της και μετά την παρέλευση των εννέα μηνών, η Κρατική Υπηρεσία για την Εθνοπολιτική και την Ελευθερία της Θρησκείας (DESS) μπορεί να προσφύγει στα δικαστήρια κατά των δομών της UOC MP, σύμφωνα με τον Άντριι Σμυρνόφ, ιστορικό και θρησκευτικό μελετητή στην Ακαδημία του Οστρόχ.
Η Κρατική Υπηρεσία για την Εθνοπολιτική και την Ελευθερία της Θρησκείας (DESS) θα συγκαλέσει μια επιτροπή που θα αναλύσει τα καταστατικά των περίπου 8.000 ενοριών της UOC MP και θα εκδώσει έναν κατάλογο των θρησκευτικών οργανώσεων που είναι ενταγμένες στη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία. Όλοι αυτοί θα έχουν το χρόνο να διακόψουν τις σχέσεις τους, δηλαδή να αλλάξουν το καταστατικό τους. Η DESS θα εξετάσει κάθε ενορία ξεχωριστά, επειδή η UOC MP δεν έχει το καθεστώς μιας ενιαίας νομικής οντότητας: μάλλον, για το νόμο, είναι ένα δίκτυο συνδεδεμένων θρησκευτικών οργανώσεων.
«Αλλά έχει ένα διοικητικό κέντρο, τη Μητρόπολη του Κιέβου, και η DESS μπορεί να την μηνύσει αν δεν διακόψει τις σχέσεις της με τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία», λέει ο Σμυρνόφ.
Μια άλλη σημαντική αλλαγή που φέρνει ο νόμος είναι ότι για πρώτη φορά στον νομικό χώρο της Ουκρανίας ορίζει την ιδεολογία του «ρωσικού κόσμου», που θεωρείται ο ιδεολογικός μοχλός του πολέμου της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας, και απαγορεύει την εκλαΐκευσή της από θρησκευτικές οργανώσεις:
«Η ιδεολογία του «ρωσικού κόσμου» είναι ένα ρωσικό νεοαποικιακό δόγμα που βασίζεται σε σοβινιστικές, ναζιστικές, ρατσιστικές, ξενοφοβικές, θρησκευτικές ιδέες, εικόνες και στόχους, την καταστροφή της Ουκρανίας, τη γενοκτονία του ουκρανικού λαού και τη μη αναγνώριση της κυριαρχίας της Ουκρανίας και άλλων κρατών, η οποία στοχεύει στη βίαιη επέκταση του ρωσικού υπερεθνικού αυτοκρατορικού χώρου ως τρόπο υλοποίησης του ειδικού πολιτισμικού δικαιώματος των Ρώσων για μαζικές δολοφονίες, κρατική τρομοκρατία, στρατιωτική εισβολή σε άλλα κράτη, κατοχή εδαφών και επέκταση της κανονικής επικράτειας της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας πέραν της επικράτειας της Ρωσικής Ομοσπονδίας.»
Ποιο ήταν το πρόβλημα με την UOC MP;
Η UOC MP θεωρείται εδώ και δεκαετίες ως το εργαλείο ήπιας ισχύος της Ρωσίας, προωθώντας μια ήπια εκδοχή της ρωσικής παγκόσμιας ιδεολογίας. Με λίγα λόγια, αυτή η ιδεολογία οραματίζεται την «Αγία Ρωσία», μια αναδρομή στο μεσαιωνικό κράτος των Ρως του Κιέβου, του προκατόχου της σημερινής Ουκρανίας, της Ρωσίας και της Λευκορωσίας, που μάχεται ενάντια στη «δαιμονική Δύση».
«Πολλοί ερευνητές έχουν δείξει ότι η ιδεολογία του «ρωσικού κόσμου» είναι μια εγκληματική ιδεολογία. Η UOC MP ήταν ένας δίαυλος για τη διάδοση των ρωσικών αφηγήσεων για την “Αγία Ρωσία”, ότι η Ουκρανία δεν πρέπει να υπάρχει ως ανεξάρτητο κράτος, αλλά μάλλον ως επαρχία “Μικρά Ρωσία” της Ρωσίας, για τον ιδιαίτερο ρόλο της Ρωσίας στον κόσμο, για την αρνητική επιρροή της Δύσης στην εκκλησία και το κράτος. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η προπαγάνδα της θα απαγορευτεί», λέει ο Σμυρνόφ.
Θεωρεί την απαγόρευση της ιδεολογίας του «ρωσικού κόσμου» ως «ιστορική», παράλληλα με τους νόμους αποκομμουνιστικοποίησης και αποαποικιοποίησης που υιοθέτησε πρόσφατα η Ουκρανία, οι οποίοι αποσκοπούν στο να σπάσουν τη λαβή της αποικιοκρατικής κληρονομιάς της Ρωσίας στην Ουκρανία.
Η Υπηρεσία Ασφαλείας της Ουκρανίας επέμεινε σε αυτό το μέρος του νόμου, καθώς επί του παρόντος η Ουκρανία απαγορεύει τη δικαιολόγηση της ρωσικής επιθετικότητας, αλλά όχι την προπαγάνδα του «ρωσικού κόσμου», γεγονός που οδήγησε στο να μοιράζονται ελεύθερα αυτές οι αφηγήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, λέει ο Σμυρνόφ. Τώρα η δίωξη αυτών των ενεργειών θα είναι ευκολότερη.
Είναι πράγματι η UOC MP ακόμη συνδεδεμένη με τη Ρωσία;
Τις πρώτες ημέρες της πλήρους εισβολής της Ρωσίας, τον Μάιο του 2022, η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία του Πατριαρχείου Μόσχας (UOC MP) καταδίκασε τη ρωσική επιθετικότητα και δήλωσε ότι διακόπτει τους δεσμούς της με τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία (ROC), της οποίας αποτελεί αυτοδιοικούμενο τμήμα. Ωστόσο, μια επιτροπή εμπειρογνωμόνων διαπίστωσε ότι εξακολουθεί να συνδέεται με τη μητρόπολή της, δηλαδή τη ROC.
Το κλειδί βρίσκεται στο κεντρικό καταστατικό της, αυτό της Μητρόπολης του Κιέβου.
«Αναφέρει μια επιστολή του Πατριάρχη Μόσχας Αλεξίου Β’, η οποία δείχνει ότι η UOC MP παραμένει αναπόσπαστο μέρος της ROC. Ο Μητροπολίτης Ονούφριος είναι μόνιμο μέλος της Ρωσικής Ορθόδοξης Συνόδου. Όλοι οι επίσκοποι της UOC MP είναι μέλη του Επισκοπικού Συμβουλίου της ROC», λέει ο Άντριι Σμυρνόφ.
Η UOC MP βρίσκεται σε μια υβριδική κατάσταση.
«Δεν ταιριάζει σε κανένα καθιερωμένο καθεστώς εντός της οικουμενικής Ορθοδοξίας. Δεν είναι αυτοκέφαλη, δεν είναι αυτόνομη, δεν εξαρτάται πλήρως από τη Μόσχα. Η ίδια η εκκλησία δεν μπορεί να εξηγήσει τι είναι. Αν ρωτούσατε τον Μητροπολίτη Ονούφριο ποιο είναι το καθεστώς αυτής της εκκλησίας, δεν θα ήταν σε θέση να δώσει μια λογική εξήγηση», πιστεύει ο θεολόγος Κύριλλος Χοβορούν.
Παράλληλα, η εκκλησία αυτή δεν είναι μονολιθική.
«Υπάρχει μια ολόκληρη συνομοταξία [Ουκρανών] πατριωτών στην UOC MP, οι οποίοι πραγματικά πιστεύουν ότι δεν είναι μέρος του Πατριαρχείου της Μόσχας. Υπάρχουν εκείνοι που πιστεύουν ότι είναι μέρος του Πατριαρχείου Μόσχας, αλλά είναι μια Ουκρανική εκκλησία, εκείνοι που δεν ενδιαφέρονται, αλλά και εκείνοι που πιστεύουν ότι είναι μια Ρωσική εκκλησία», εξηγεί η Τετιάνα Ντερκάτς.
Ωστόσο, το φιλορωσικό λόμπι είναι ισχυρό. Οι περισσότεροι επίσκοποι είναι φιλορώσοι, το ίδιο και ο ορθόδοξος ολιγάρχης Βαντίμ Νοβίνσκι, η επιρροή του οποίου στην UOC MP είναι τεράστια, πιστεύει ο Άντριι Σμυρνόφ. Αυτοί οι επίσκοποι εξακολουθούν να διατηρούν τηλεφωνικές σχέσεις με το Πατριαρχείο της Μόσχας.
Παρ’ όλα αυτά, υπάρχει μια αυξανόμενη απαίτηση για σαφήνεια και αλλαγή στο εσωτερικό της UOC MP. Μία από τις φωνές που επιμένουν ότι οι παρατεταμένοι δεσμοί της εκκλησίας τους με τη Μόσχα συνιστούν «εγκληματική αδράνεια» είναι ο Σέργιος Μπόρτνυκ, καθηγητής στην Πνευματική Ακαδημία της UOC MP στο Κίεβο. Πιστεύει ότι η πρόθεση του νόμου να «καταστήσει σαφέστερη τη διάκριση μεταξύ της UOC MP και της ROC» είναι μια θετική ενέργεια, καθώς μπορεί να ωθήσει την ηγεσία της UOC MP να δράσει:
«Το συμβούλιο του 2022 αφορούσε τη διοικητική ανεξαρτησία, ότι η UOC MP δεν θα εφαρμόζει αποφάσεις συμβουλίων της ROC ή άλλα αιτήματα από τη Μόσχα. Αλλά η κανονική σύνδεση διατηρήθηκε και η UOC MP δεν μπορεί να λύσει αυτό το πρόβλημα μόνη της. Εάν η UOC MP θέλει να παραμείνει στην Ουκρανία μετά από 2,5 χρόνια πολέμου, πρέπει να κάνει βήματα προς αυτή την κανονική κατεύθυνση».
Ο θεολόγος Κύριλλος Χοβορούν συμφωνεί: πιστεύει ότι τα ενεργά μέλη της UOC MP που θέλουν η εκκλησία τους να κόψει πραγματικά τους δεσμούς με τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία μπορούν να χρησιμοποιήσουν το νόμο ως μοχλό πίεσης για να αναγκάσουν την ηγεσία τους να δράσει.
Γιατί η UOC MP δεν έκοψε τους δεσμούς με τη Ρωσία;
Η κατάσταση της UOC MP είναι μάλλον μοναδική. Στην Ορθοδοξία, οι εκκλησίες δεν μπορούν απλά να δηλώσουν την ανεξαρτησία τους: πρέπει να τους την παραχωρήσει η μητρόπολή τους και να αναγνωριστούν από τις υπόλοιπες Ορθόδοξες Εκκλησίες. Αν αυτό δεν γίνει, η ανεξάρτητη εκκλησία θεωρείται σχισματική.
Είναι εξαιρετικά απίθανο ότι η ROC θα παραχωρήσει ποτέ ανεξαρτησία, ή αυτοκεφαλία στην εκκλησιαστική γλώσσα, στην UOC MP – ένας γόρδιος δεσμός που η νέμεσή της, η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία του Πατριαρχείου του Κιέβου, έκοψε το 1992 κηρύσσοντας μονομερώς την ανεξαρτησία της και παραμένοντας σχισματική μέχρι να νομιμοποιηθεί η κατάστασή της από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο το 2019.
Ο εν λόγω πατριάρχης, ο «πρώτος μεταξύ ίσων» στον Ορθόδοξο Κόσμο, μεσολάβησε ανακηρύσσοντας την Ουκρανία κανονικό έδαφος της Κωνσταντινούπολης και όχι της Ρωσίας – ισχυρισμός που όντως υποστηρίζεται από την ιστορία – και δημιούργησε την Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας (OCU), η οποία περιελάμβανε κυρίως το Πατριαρχείο Κιέβου.
Παρόλο που η ενέργεια αυτή είχε σκοπό να είναι εξυγιαντική για την Ορθοδοξία της Ουκρανίας, η UOC MP σνόμπαρε την Ενωτική Σύνοδο, διέκοψε τις σχέσεις με τον Οικουμενικό Πατριάρχη για να είναι πιστή στη Μόσχα και συνεχίζει να θεωρεί την OCU σχισματική. Στη συνέχεια, διατηρήθηκε η βαθιά σύγκρουση στο εσωτερικό της κυρίαρχης θρησκευτικής παράδοσης της Ουκρανίας, της Ορθοδοξίας, η οποία τον τελευταίο καιρό έχει κλιμακωθεί σε πικρές αντιπαραθέσεις για την εκκλησιαστική περιουσία.
Ως εκ τούτου, η UOC MP βρίσκεται σε μια δύσκολη θέση που η ίδια δημιούργησε. Εξακολουθεί να είναι υποταγμένη στη Μόσχα, και αν διακόψει τις σχέσεις της, θα μοιάσει στους «σχισματικούς» του Πατριαρχείου του Κιέβου, τους οποίους χλευάζει για πάνω από τριάντα χρόνια.
Η προσχώρηση στην OCU και η ειρήνευση με τον Οικουμενικό Πατριάρχη προϋποθέτει την παραδοχή των λαθών της.
«Κόψαμε τις σχέσεις μας με το Οικουμενικό Πατριαρχείο για να είμαστε αφοσιωμένοι στη Μόσχα, και τώρα ήρθε ο πόλεμος και αυτή η αφοσίωση μας γύρισε μπούμερανγκ. Τα πρώτα χρόνια του πολέμου, υπήρχαν ακόμη ελπίδες ότι ο Πατριάρχης Κύριλλος θα καταδίκαζε τον πόλεμο, θα έλεγε κάτι όταν καταστρέφονταν εκκλησίες και σκοτώνονταν ιερείς. Αλλά δεν έχει πει τίποτα σε 2,5 χρόνια – υποστηρίζει τον πόλεμο, οπότε τι άλλο να ελπίζει κανείς;», αναρωτιέται ο Σέργιος Μπόρτνυκ της UOC MP, προσθέτοντας ότι η εκκλησία του πρέπει να κάνει βήματα προς την κανονική κατεύθυνση για να διευθετήσει τις αβέβαιες σχέσεις της με τη Μόσχα.
Ωστόσο, αυτό έρχεται σε αντίθεση με τα συμφέροντα της ηγεσίας της UOC MP.
«Ο προκαθήμενος της UOC MP, Μητροπολίτης Ονούφριος, περιμένει το τέλος του πολέμου- ελπίζει να αποκαταστήσει το status quo, δηλαδή να επιστρέψει στο Πατριαρχείο της Μόσχας. Δεν θέλει να επαναλάβει τον δρόμο του [προκαθήμενου του Πατριαρχείου Κιέβου] Φιλάρετου Ντενισένκο, ο οποίος το 1992 εγκατέλειψε επίσης το Πατριαρχείο Μόσχας και τιμωρήθηκε», πιστεύει ο Άντριι Σμυρνόφ.
«Προτιμούν να έχουν την εικόνα μιας εκκλησίας που διώκεται για την πίστη της παρά να διακόψουν τις σχέσεις με το Πατριαρχείο Μόσχας», λέει η Τετιάνα Ντερκάτς.
Επίσης, οι φιλορώσοι επίσκοποι έχουν το πάνω χέρι. Πολλοί είναι εθνοτικά Ρώσοι που σπούδασαν σε ρωσικά σεμινάρια. Πολλοί συνεχίζουν να προσεύχονται για τον Ρώσο πατριάρχη Κύριλλο, μια πρακτική που η UOC MP προσπάθησε να σταματήσει το 2022, και καλούν δημοσίως να διατηρήσουν τη σύνδεση με τη ROC, υποστηρίζοντας ότι δεν υπάρχει σωτηρία εκτός αυτής.
«Πιστεύουν ότι το να έχεις σχέση με το Πατριαρχείο Μόσχας είναι σαν να έχεις σχέσεις με τον ίδιο τον Χριστό», λέει ο Κύριλλος Χοβορούν – σύμφωνα με τον ίδιο, ένα «σοβαρό θεολογικό λάθος».
«Η προσωπικότητα του Μητροπολίτη Ονούφριου επίσης παίζει ρόλο. Ο 75χρονος προκαθήμενος, ο οποίος ανδρώθηκε στη Λαύρα Αγίας Τριάδας-Αγίου Σεργίου της Μόσχας, αισθάνεται ότι είναι υιϊκό του καθήκον να παραμείνει πιστός στη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία», πιστεύει η Τετιάνα Ντέρκατς.
«Ο Ονούφριος, αποκομμένος από την ουκρανική καθημερινότητα, δεν είναι σε θέση να μιλήσει σε κοσμικό κοινό, γεγονός που έχει οδηγήσει σε διαβόητες γκάφες, όπως η υπόθεσή του ότι ο γενοκτονικός λιμός του Στάλιν το 1933-1934, που στοίχισε τη ζωή σε τέσσερα εκατομμύρια Ουκρανούς, ήταν η πρόνοια του Θεού για να βάλει τους αμαρτωλούς Ουκρανούς στο δρόμο της αλήθειας», εξηγεί ο Μπόρτνυκ.
Η ακραία θρησκευτική λογική του μοιάζει με τις αντιμοντερνιστικές πολιτικές της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας των αρχών του 20ου αιώνα, οδηγώντας στην αυξανόμενη αποξένωση της UOC MP από την πραγματικότητα- «είναι ανεπαρκής για τα προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα η Ουκρανία», λέει ο Μπόρτνυκ.
Γιατί η UOC MP δεν ενώνεται με την OCU;
Η πιο λογική λύση για το αδιέξοδο της UOC MP φαίνεται να είναι απλώς η ένωση με την OCU, όπως είχε αρχικά σχεδιαστεί. Αυτό ήταν το σενάριο που αρχικά επιδιώχθηκε από τις ουκρανικές αρχές, οι οποίες διευκόλυναν τη διαδικασία ανταλλαγής των ενοριών με τις δικαιοδοσίες τους.
Ωστόσο, παρά τις μεγάλες ελπίδες, μετά την παραχώρηση του Τόμου από τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο το 2019, περίπου 1.700 ενορίες μετακινήθηκαν, ενώ περίπου 8.000 εκτιμάται ότι παραμένουν. Ωστόσο, ο αριθμός αυτός είναι σημαντικός και ξεπερνά κάποιες μικρές αυτοκέφαλες εκκλησίες, παρατηρεί ο Άντριι Σμυρνόφ.
Οι περισσότεροι ιερείς και επίσκοποι παραμένουν στην UOC MP. Οι τελευταίοι αμφισβητούν ότι η ανεξάρτητη OCU είναι κανονική, πιστεύουν ότι ο προκαθήμενός της Μητροπολίτης Επιφάνιος είναι λαϊκός και επιμένουν ότι θα πρέπει να διεξαχθεί άλλη σύνοδος για τη δημιουργία αυτοκέφαλης Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Ουκρανία αντί για εκείνη του 2019 που δημιούργησε την OCU.
Ενώ καλεί σε διάλογο με την UOC MP, η OCU απορρίπτει αυτούς τους όρους: από την άποψή της, η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία έλαβε ήδη όλα όσα χρειάζεται για την αυτοκεφαλία στη Σύνοδο που αγνόησε η UOC MP. Αυτό περιπλέκει τις προσπάθειες διαλόγου.
Ωστόσο, οι προσπάθειες από τη βάση πολλαπλασιάζονται, όπως η Αδελφότητα Κίεβο-Σοφία, τα μέλη της οποίας, που ανήκουν σε διάφορες δικαιοδοσίες, ζητούν να ξεκινήσει διάλογος χωρίς προκαταρκτικούς όρους.
Επίσης, τα χρόνια εχθρότητας έχουν αφήσει βαθιά σημάδια. «Για 30 χρόνια, η ταυτότητα της UOC MP ήταν “δεν είμαστε οι σχισματικοί”, ενώ οι εκκλησίες που αποτέλεσαν το μεγαλύτερο μέρος της OCU είχαν ως θέμα “μακριά από τη Μόσχα”, εξηγεί η Τετιάνα Ντερκάτς. Όλες οι προσπάθειες που κατέβαλε η UOC MP για να κηρύξει ότι οι ανταγωνιστές της ήταν αιρετικοί, την έχουν πλέον θέσει σε ομηρία: η προσέγγιση είναι πολιτισμικά αδύνατη.
Ωστόσο, η ίδια η UOC MP συχνά δαιμονοποιείται. Ο Μπόρτνυκ πιστεύει ότι οι ισχυρισμοί ότι είναι απλώς μια «ρωσική εκκλησία» και πρέπει να εξαλειφθεί, που συχνά διαδίδονται από μέλη της OCU, συμβάλλουν στην αποξένωση των δύο εκκλησιών. Το ίδιο συμβαίνει και με τις εντάσεις γύρω από τις μεταφορές ενοριών από την UOC MP στην OCU, πολλές από τις οποίες η UOC MP ισχυρίζεται ότι είναι παράνομες και πραγματοποιούνται με τη βία υπό την αιγίδα των τοπικών αρχών.
Σύμφωνα με τα λόγια του Κυρίλλου Χοβορούν, η απουσία προσέγγισης μεταξύ της OCU και της UOC MP εξηγείται πιο απλά από την ιδιοτέλεια και τον εγωισμό και των δύο δικαιοδοσιών, οι οποίες υπερασπίζονται τα εταιρικά τους συμφέροντα και φοβούνται ότι θα χρειαστεί να μοιραστούν την εξουσία και την περιουσία τους.
Η Τετιάνα Ντερκάτς συμφωνεί: «Η ηγεσία της OCU έχει ένα συγκεκριμένο όραμα για τα συμφέροντα της OCU και πώς αυτά πρέπει να προστατευθούν. Και προς το παρόν, δεν είναι έτοιμοι να θυσιάσουν αυτά τα συμφέροντα με την αναμόρφωση και την ένταξη μιας άλλης δομής σε αυτή τη σφαίρα συμφερόντων, η οποία είναι, κατ’ αρχήν, μεγαλύτερη από τη δική τους».
Γιατί η Ουκρανία υιοθέτησε τον νόμο;
Με την υιοθέτηση του νόμου, η κυβέρνηση της Ουκρανίας στοχεύει να βοηθήσει την UOC MP να ξεφύγει από ένα αδιέξοδο που η ίδια δημιούργησε.
«Ο στόχος της δεν είναι να απαγορεύσει οποιαδήποτε εκκλησία, αλλά να βοηθήσει την UOC MP να διακόψει τους δεσμούς της με τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία. Φυσικά, η διαδικασία αυτή θα είναι χρονοβόρα, αλλά ο νόμος μπορεί να επιταχύνει ορισμένες διαδικασίες και ίσως βρεθούν κάποιοι συμβιβασμοί για την ενότητα των εκκλησιών», πιστεύει ο Άντριι Σμυρνόφ.
Με τις πρόσφατες ενέργειές του, το ουκρανικό κράτος αρχίζει να παίρνει τη θέση του διαμεσολαβητή όσον αφορά τις συγκρουόμενες ουκρανικές ορθόδοξες εκκλησίες, παρά τις προσπάθειες της OCU να εξασφαλίσει μια προνομιακή θέση για τον εαυτό της, λέει ο Κύριλλος Χοβορούν: «Βλέπω το κράτος να αναδύεται ως ένας νέος Λεβιάθαν με τη χομπσιανή έννοια, ως μια μετριοπαθής δύναμη πάνω από τις συγκρουόμενες θρησκευτικές οργανώσεις, ομάδες και εκκλησίες. Προσπαθεί όχι απλώς να τιμωρήσει την UOC MP, αλλά να προτείνει βιώσιμες λύσεις που θα διατηρήσουν τις περισσότερες ευαισθησίες αυτής της εκκλησίας».
Εκτός από τη μετριοπάθεια, επιδιώκει και την ασφάλεια του κράτους: «Η Ρωσία θα επηρεάσει αναπόφευκτα την πολιτική και θρησκευτική κατάσταση στην Ουκρανία, αν παραμείνει το Πατριαρχείο της Μόσχας, και γι’ αυτό όχι μόνο η Ουκρανία αλλά και τα κράτη της Βαλτικής αναζητούν λύσεις για την εκδίωξη της ρωσικής εκκλησίας», παρατηρεί ο Σμυρνόφ.
Αλλά το πραγματικό πρόβλημα είναι η αλλαγή της νοοτροπίας των ανθρώπων, προσθέτει. «Ο νόμος δεν μπορεί να απαγορεύσει τα φιλορωσικά αισθήματα στην κοινωνία, συμπεριλαμβανομένου του εσωτερικού της εκκλησίας. Γι’ αυτό πρέπει να συνεργαστούμε με τους πολίτες, να εντείνουμε την εκπαίδευση, την αντιπροπαγάνδα, την ασφάλεια των πληροφοριών».
«Το αν η UOC MP θα αναλάβει την ευθύνη του ρόλου της στην υποβοήθηση της ρωσικής επιθετικότητας είναι ένα ανοιχτό ερώτημα. Επί του παρόντος, ισχυρίζεται αποκλειστικά ότι είναι θύμα διώξεων», λέει η Τετιάνα Ντερκάτς.
«Θα δεχτεί αυτή την κατάσταση με ταπεινότητα και θα τη δει ως συνέπεια των δικών της ενεργειών, τις οποίες καλλιέργησε για δεκαετίες; Οι άνθρωποι δεν θέλουν να φέρουν την ευθύνη για όσα έσπειραν», προσθέτει η Ντερκάτς, σημειώνοντας ότι σε αντίθεση με την UOC MP η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία έχει αντιμετωπίσει τα δικά της παραπτώματα στο παρελθόν στη διερεύνηση περιπτώσεων παιδεραστίας. «Η υπεύθυνη πράξη θα ήταν να παραδεχτούν ότι έκαναν μια καταστροφική, τραγική, λανθασμένη επιλογή από την οποία υποφέρει τώρα ολόκληρη η χώρα».
Τι θα γίνει στη συνέχεια;
Εν τέλει, θα εξαρτηθεί από τον τρόπο εφαρμογής του νόμου και από τις ενέργειες της ίδιας της UOC MP να αναζητήσει ενεργά μια λύση από το αδιέξοδο.
«Το κράτος δεν μπορεί να απαγορεύσει πλήρως μια εκκλησία και η UOC MP δεν μπορεί να ανακηρύξει μόνη της την αυτοκεφαλία. Γι’ αυτό θα πρέπει να ξεκινήσει διαπραγματεύσεις με την OCU, το Ουκρανικό κράτος και το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Δεν υπάρχει εναλλακτική λύση στον διάλογο. Εάν σχηματιστεί μια τέτοια επιτροπή και ξεκινήσει ο διάλογος, θα βρεθεί λύση. Αν δεν υπάρξει διάλογος, η αντιπαράθεση θα μεγαλώσει και η UOC MP θα περιθωριοποιηθεί: κάποιοι θα πάνε στην παρανομία, ένα μέρος θα ενταχθεί στην OCU και οι υπόλοιποι απλά θα περιμένουν το τέλος του πολέμου», λέει ο Άντριι Σμυρνόφ.
Πολλές διαπραγματεύσεις θα γίνουν στους εννέα μήνες πριν από την εφαρμογή του νόμου, και μπορούμε να περιμένουμε ότι το Οικουμενικό Πατριαρχείο θα παίξει ρόλο. Ήδη τώρα, έχει στείλει μια επιτροπή για να διερευνήσει τα θέματα.
«Το έργο της είναι απλό και περίπλοκο ταυτόχρονα. Πρέπει να καταλάβει αν και πώς είναι δυνατόν να επιτευχθεί μια πολιτισμένη συνύπαρξη της UOC MP και της OCU στην Ουκρανία, λαμβάνοντας υπόψη ότι ο ένας από αυτούς θεωρείται απειλή για την εθνική ασφάλεια», εξηγεί η Τετιάνα Ντερκάτς. Πιθανότατα, η επιτροπή θα αναζητήσει τρόπους για την αποκατάσταση των σχέσεων της UOC MP με το Οικουμενικό Πατριαρχείο.
Υπάρχουν διάφορες πιθανές λύσεις για την UOC MP. Σύμφωνα με τον Σέργιο Μπόρτνυκ, «δεν έχει νόημα να την αναγκάσουν να ενωθεί με την OCU: οι διαφορές προς το παρόν είναι πολύ μεγάλες. Έτσι, μια πιθανή λύση θα ήταν να δημιουργηθεί μια προσωρινή κανονική δομή υπό την αιγίδα του Οικουμενικού Πατριαρχείου για τους επισκόπους της UOC MP που θέλουν να εγκαταλείψουν τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία, αλλά δεν θέλουν να ενταχθούν στην OCU. Αυτό θα επέτρεπε στην UOC MP και την OCU να συνυπάρξουν ειρηνικά και να έρθουν σταδιακά πιο κοντά. Αυτή είναι μια λύση που πολλοί επίσκοποι της UOC MP θα αποδέχονταν», λέει ο Μπόρτνυκ.
Πολλά εξαρτώνται από τις ενέργειες του προκαθήμενου της UOC MP Μητροπολίτη Ονούφριου. «Πρέπει τουλάχιστον να αποδεχτεί την πραγματικότητα ως έχει. Αυτή τη στιγμή, φαίνεται ότι ζει σε μια εναλλακτική πραγματικότητα, όπου η εκκλησία υπάρχει στο κενό και ο Θεός θα το χειριστεί», παρατηρεί η Τετιάνα Ντερκάτς.
Μέχρι στιγμής, τα πρώτα βήματα της UOC MP για να βγει από τη γκρίζα ζώνη στην οποία βρίσκεται είναι ενθαρρυντικά, λέει ο Κύριλλος Χοβορούν: προσεγγίζει το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Ο διάλογος και η προσέγγιση μαζί του και με την OCU είναι τα αναμφισβήτητα πρώτα βήματα. «Στη συνέχεια, μέσω αυτού του διαλόγου, θα μπορούσαν να συζητήσουν πώς να συνυπάρξουν μεταξύ τους. Οι μορφές συνύπαρξης μπορεί να είναι διαφορετικές, αλλά για να τις συζητήσουν, πρέπει πρώτα να αρχίσουν να μιλούν μεταξύ τους», σημειώνει ο Χοβορούν.
Πηγή: Euromaidan Press
