Μαρία Δήμου
Εκπαιδευτικός
Τι θα λέγατε να πάμε μια βόλτα στον Μπαλατά, στη γειτονιά των παλατιών, στο Balat των ακτών του Κεράτιου Κόλπου; Εδώ που για αιώνες συμβίωσαν Ρωμιοί, Εβραίοι, Αρμένιοι και Τούρκοι κι έδωσαν στην περιοχή μια μοναδική, κοσμοπολίτικη όψη.
Το Balat πήρε αρχικά το όνομά του από το Παλάτιον, το ανάκτορο των τελευταίων Βυζαντινών αυτοκρατόρων στη μονή των Βλαχερνών αλλά κι από τα αρχοντικά σπίτια των ηγεμόνων που διάλεξαν αυτή τη γειτονιά να εγκατασταθούν για να είναι κοντά στο κέντρο της Ορθοδοξίας, την έδρα του Οικουμενικού Θρόνου. Από την Βλαχέρνα μέχρι τον Αη Νικόλα του Τζιμπαλί σαν χάντρες σε κομπολόι που τις κρατούσε γερά δεμένες η αλυσίδα της ιστορίας, ορθόδοξοι ναοί Ρωμιών κι Αρμενίων, συναγωγές και τεμένη καλούν τον περιηγητή να ακολουθήσει τα βήματα και τα χνάρια των ανθρώπων που έζησαν εδώ. Κι αν όλοι γνωρίζουν το Ναό των Βλαχερνών, πόσοι ξέρουν την Ξυλόπορτα ή το Μπαλίνο, το Μουχλί και το Βλαχ Σαράι ή τη Συναγωγή της Οχρίδας ή αυτή της Καστοριάς και της Γιάμπολης.
Σε μια πόλη που αλλάζει με ταχύτατους ρυθμούς εκεί που κάποτε για αιώνες οι άνθρωποι και τα δημιουργήματά τους, ναοί, σχολεία, σπίτια και παλάτια, έμοιαζε να αντέχουν στο χρόνο και να παραμένουν αναλλοίωτα, τρομάζει κανείς σήμερα να αναγνωρίσει αυτά τα χνάρια της ιστορίας, που μέρα με τη μέρα γίνονται πιο αχνά. Η πίεση του εκσυγχρονισμού, η επέλαση των τουριστών, η φυγή των παλαιών κατοίκων και η εγκατάλειψη του παραδοσιακού τρόπου ζωής οδηγούν την περιοχή σε μετάλλαξη.
Όσοι επισκέπτονται τώρα την περιοχή ενθουσιάζονται από τα μικρά χρωματιστά μαγαζάκια με τα παραδοσιακά φαγητά και γλυκά, τα καφέ με τη μεγάλη ποικιλία αφεψημάτων, τις αντικερί και τα παλαιοπωλεία. Τρελαίνονται να φωτογραφίζονται μπροστά από τα σπίτια με τα σαχνισιά με τα έντονα χρώματα ή να στέκονται στα πολυδιαφημισμένα πια χρωματιστά σκαλάκια. Πόσοι όμως ξέρουν πως σ’ αυτά τα σπίτια κάποτε έμεναν επιφανείς οικογένειες Φαναριωτών, πως εδώ κάποτε ήταν τα μικρά παλάτια των ηγεμόνων των Παραδουνάβιων περιοχών, πως εδώ συγκεντρώθηκε ένας μεγάλος αριθμός Εβραίων, όταν εκδιώχθηκαν από την Ισπανία στα τέλη του 15ου αιώνα. Εδώ χτίστηκε και το πιο λαμπρό και ιστορικό σχολείο ελληνικής γλώσσας, που δεσπόζει σαν στέμμα πάνω στα υψώματα, η Πατριαρχική Μεγάλη του Γένους Σχολή, όπου φοίτησαν γενιές και γενιές Ρωμιόπαιδων και μένει ακόμα και σήμερα ζωντανό και δυναμικό σχολείο.
Στον Μπαλατά λοιπόν κοντά στα αρχοντικά των Βυζαντινών Αυτοκρατόρων, των Ηγεμόνων και των Φαναριωτών υπήρχαν και τα πιο ταπεινά σπίτια των ψαράδων και των βαρκάρηδων, των πραματευτών και των μικροεμπόρων. Με μια αγορά που πάντα έσφυζε από ζωή κι αποτελούσε σημείο αναφοράς της τότε δυναμικής Ρωμαίικης Κοινότητας. Οι εποχές που ακολούθησαν όμως αποδείχθηκαν πολύ δύσκολες με διωγμούς, απελάσεις, περιοριστικά μέτρα. Οι μειονότητες φυλλορρόησαν, σκόρπισαν στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα κι ο Μπαλατάς γέμισε με νέους κατοίκους, μετανάστες από την Ανατολή. Κι η αλλαγή αυτή ήταν τόσο δυναμική που αν και τα σπίτια έμειναν όρθια να θυμίζουν δόξες και τιμές, η αίγλη κι η αρχοντιά είχε πια χαθεί. Φτώχεια, βρωμιά, εγκατάλειψη, παρανομία κυριάρχησαν από τις ακτές μέχρι τα υψώματα των λόφων. Η κοσμοπολίτικη περιοχή υποβαθμίστηκε. Κανείς δεν ήθελε να μένει εδώ. Η νύχτα ήταν δύσκολη και η περιήγηση δημιουργούσε ανασφάλεια. Λίγοι αναγνώριζαν την κρυμμένη ομορφιά, τα σημάδια αυθεντικότητας και τολμούσαν να χαθούν στα σοκάκια, να ανεβούν τα σκαλιά και να αναζητήσουν τα χνάρια του παρελθόντος.
Κι όλ’ αυτά μέχρι πριν από λίγα χρόνια, που αποφασίστηκε η ανάπλαση της περιοχής, η ανάδειξη των μνημείων, η προβολή των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών. Αρχικά με λίγο χρώμα από τον Δήμο στα παλιά σπίτια, με καθαρισμό των δρόμων και φωτισμό της περιοχής. Με συστηματική αστυνόμευση και απομάκρυνση των παράνομων καταληψιών. Κι ω! του θαύματος ο Μπαλατάς πήρε ξανά ζωή! Σαν μια ρόδα που άρχισε και πάλι να γυρνάει, μόνο που πια ακολουθεί άλλες διαδρομές.
Το παρών και πάλι δίνουν οι Ρωμαίικες Κοινότητες, που μπήκαν κι αυτές στην προσπάθεια αναγέννησης των Κοινοτικών Ιδρυμάτων. Κάποιοι διεξάγουν ένα μεγάλο αγώνα, πολλές φορές ακόμα και προσωπικό, για να διατηρήσουν ζωντανή την ταυτότητα της Κοινότητας που έχουν αναλάβει. Έργα συντήρησης κι αποκατάστασης είναι σε ημερησία διάταξη. Είναι για όλους μια ευκαιρία που δεν πρέπει να μείνει ανεκμετάλλευτη.
Με την Παναγία Μπαλίνου σαν αφετηρία είναι ευκαιρία κανείς να κάνει μια διαδρομή παράλληλα με τα τείχη και να φτάσει μέχρι τον Πατριαρχικό Ναό ή ακόμα καλύτερα μέχρι το Τζιμαπλί. Να μπει σε εκκλησίες και τεμένη, να ονειρευτεί το παρελθόν αλλά και να ζήσει το παρόν ενός τόσο δυναμικού και ζωντανού τόπου. Τα Ρωμαίικα Κοινοτικά Ιδρύματα, οι εκκλησιές και τα σχολεία μας σας περιμένουν. Ας μη μείνετε στο επόμενο ταξίδι σας στα γνωστά και πολυσύχναστα. Ελάτε στο Μπαλίνο και στο Βλαχ-Σαράι, στο Μουχλί και στη Ζουλόπετρα, ανεβείτε στην Αγία Θεοδοσία, το Gül camii, κι αναζητείστε την Αγία Θέκλα. Και βέβαια μην προσπεράσετε τη Μεγάλη του Γένους Σχολή ούτε το σπίτι του Πρίγκιπα Καντεμίρ. Όλα θα σας ανταμείψουν και με το παραπάνω για τον κόπο σας!
