Μητροπολίτου πρ. Χαλκηδόνος Ἀθανασίου
«Μπορεῖτε νά μέ μισεῖτε, ἐάν μόνον μέ φοβεῖσθε» (Cicero).
Ζῶμεν εἰς μίαν ἐποχήν κατά τήν ὁποίαν τόσον πολλοί εἶχον τόσας ἐπιθυμίας ἀπό τήν ζωήν.
Βεβαίως ἕνεκα διαφόρων αἰτίων κυρίως μάλιστα οἰκονομικῶν, ὁμιλοῦν πλέον οὐχί περί συνεχείας αὐτῶν, ἀλλά περί τοῦ τέλους ἀκόμη καί τῆς «εὐθυνῆς εὐημερίας», μιᾶς οἰκονομίας μή καταστρεφούσης (W. Kessler). Κυκλοφοροῦν εἰκόνες εὐτυχίας (πρβλ. τάς διαφημίσεις!), ἀλλά καί ἀνακλήσεως αὐτῶν. Ματαῖα ἡ ἀναζήτησις τῆς εὐτυχίας, ἡ ὁποῖα καθιστᾶ τούς ἀνθρώπους δυστυχεῖς! Τοῦτο εἶναι ἴσως ἡ μεγαλυτέρα προσβολή τῆς ἰδίας ἀξιολογήσεως, ἡ ἐγκατάλειψις παρά τάς πολλάς προσπαθείας εἰς τήν ἀπομόνωσιν καί τήν μή ἀναγνώρισιν. Αὕτη δέ θεωρεῖται ὡς μία ἐχθρική στάσις τῶν ἄλλων καί οὐχί ὡς θέμα προσωπικόν· (Blame-shifting). Ἡ ἐξ αὐτῆς δέ λύπη καί μανία ἀποβαίνει ποτε μῖσος, τό ὁποῖον βλέπομεν εἰς τούς μανιακούς (Amok), οἱ ὁποῖοι ἑνούμενοι δημιουργοῦν μαζικάς καταστροφάς καί γεγονότα (πρβλ. τά τοῦ 1955 Σεπτεμβριανά) (Pogrom).
Ἄλλωστε τά αἰσθήματα τῶν ἀνθρώπων, ἐκ ποικίλων αἰτίων προερχόμενα, διαφέρουν καθώς καί αἱ συνέπειαί των.
Μεταξύ των δέ τό ἰσχυρότερον τυγχάνει τό μῖσος – ἐνίοτε μέχρι τῶν Πυλῶν τοῦ Ἅδου – καί ἀπό τήν ἀγάπην εἰς τόν δήθεν πολιτισμένον κόσμον, οὗ τά «τελούμενα» οὔ βουλόμεθα εἰδεῖν (πρβλ. τά γεγονότα τοῦ ἐθνικοσοσιαλισμοῦ).
Ἀπολαμβάνομεν τοίνυν πανταχοῦ τά προγράμματα τῆς τά λίσθια πλεούσης «τηλε-κουτίας» – ἐμφανισθέντων γάρ νεωτέρων καταδυναστῶν τοῦ πλήθους – τῆς ὁποίας πρωταρχικός ρόλος ἦτο ἡ ἀνάπαυσις καί διασκέδασις τῶν κεκοπιακότων. Καί ποῖα ταῦτα;
Αἱ ἐλάχισται ἀξιόλογοι καί ένδιαφέρουσαι ἐκπομπαί συχνάκις ὁμοιάζουσαι πρός ἀλλήλας ἐκ ποικίλων πλευρῶν, ὡς τοῦ θέματος, τῆς δομῆς, τῶν δήθεν «ἠθοποιῶν» τῆς νέας γενιᾶς, τῆς ἀγριότητος καί τῶν ἀτελευτήτων διενέξεων καί ἐπιθέσεων» τῶν ἀσθενῶν ὑπάρξεων – λόγῳ καί τοῦ φεμινισμοῦ – πρός ἀταράχους συνοδούς των καί τῆς «ἀπραξίας» αὐτῶν, τῆς προβληματικῆς ἀνατροφῆς καί ἐκπαιδεύσεως, τῆς ἐλλείψεως ἀνθρωπιστικῶν καί θρησκευτικῶν ἀρχῶν καί ἄλλων πολλῶν.
Εἰς τί δέ ἀποσκοποῦν πάντα ταῦτα; Ἀκούομεν ἐκ τοῦ ραδιοφώνου, κατά τόν πρωϊνόν καφέν, τάς εἰδήσεις: Παντού πόλεμοι, σφαγαῖ, νεκροί, ἀθλιότης, πεῖνα, βία καί ἄλλα. Πανταχοῦ ἄνθρωποι, οἱ ὁποῖοι ἐκ τοῦ μίσους φρικτά ἐπιτελοῦσιν. Ὁ Ε. Fromm ἐπίστευεν, ὅτι τό μῖσος εἶναι μία ἀναγκαῖα προϋπόθεσις τοῦ πολέμου, οὐχί ὅμως ἡ αἰτία.
Τοῦτο προέρχεται ἐκ μίας βαθείας ἐσωτερικῆς πληγώσεως. Ὁ M. Hecht γράφει διά τό μη ἀντιστασιακόν ρεῦμα τό ὁποῖον δύναται νά προκαλέσει ὡς συλλογικόν αἴσθημα τό μῖσος καί διατί τοῦτο σήμερον κυρίως αὐξάνει δυναμικῶς. Ἐάν τό μῖσος καταλάβει τινά δέν ὑπάρχει πλέον καμμία ἠρεμία, ἀκόμη καί ἄν καταστραφεῖ τό ἀντικείμενόν του. Συνδέεται μέ τόν ἄνθρωπον καί γίνεται περισσότερον ἐκ τῶν λοιπῶν τμῆμα τῆς προσωπικότητός του κυριαρχοῦν εἰς ὁλόκληρον τήν ζωήν καί εἰς τάς σχέσεις του μετά τῶν συνανθρώπων. Ἡ ἄποψις, ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶναι κέντρον ἐκμεταλλεύσεως, ἀποτελεῖ τήν πηγήν τῆς πικρίας.
Καί ἐνώ άποστρέφεται τά αἰσθήματα τοῦ φόβου ἤ τῆς ἀθλιότητος, ἡ καταστροφική κλίσις τοῦ μίσους γεννά ἕν ρεῦμαν μή ἀντιστασιακόν. Τό μῖσος δέν χρειάζεται οὐδένα κόπον, οὐδεμίαν συνθηκολόγησιν, καμμίαν ἐγκατάλειψιν ἰσχύος καί αἰσθημάτων. Χρειάζεται μόνον ἕναν προβαλλόμενον ἔξωθεν ἐχθρόν. Εἰς δέ τήν πολιτικήν ἡ διάκρισις θεωρητικῶς καί πρακτικῶς ἀξιολογεῖται ἐκ τῆς ἰκανότητος διαχωρισμοῦ φίλου καί ἐχθροῦ. Καί ἐν ταῦτοις ἐπιβιώνει εἰς τόν λαϊκισμόν καί ἀναγεννᾶται ὥς πυρήν τοῦ populismus. Σχετίζεται πρός τόν πλοῦτον καί τήν πενίαν. Εἶναι ἕν ἰδεῶδες συλλογικόν αἴσθημα. Δημιουργεῖ ταυτότητας, γεγονότα συνδέει τούς ἀνθρώπους ταχύτερον και στενότερον ἀπό τήν ἀγάπην, τήν φερεγγυότητα, τάς ὁποίας ἡ κοινωνία διαρκῶς ὀφείλει να ἐπεξεργάζεται.
Διά δέ τήν ἐνέργειάν του, χρειαζόμεθα ἕναν νέον πολιτισμόν ρυθμίσεως τῶν συλλογικῶν αἰσθημάτων, διότι εἰς αὐτό προσφεύγουν, οἱ ἀπογοητευμένοι, ἀπελπισμένοι καί παγώδεις ἄνθρωποι,[1] ὥστε αὔτη νά ἐκλείψει.
«Ἀγαπᾶτε, λοιπόν, τούς ἐχθρούς ἡμῶν» (Ματθ. 5,44)
[1] M. Hecht, Das strärkste aller Gefühle, Publik Forum 23 (2023) 12-16.
