Η πόλη του Πορτ Ʃαϊντ οφείλει την γέννησή της στην διάνοιξη της Διώρυγας του Ʃουέζ που άρχισε στις 10/22 Απριλίου το 1859 και ολοκληρώθηκε στις 5/17 Νοεμβρίου 1869, που έγιναν και τα μεγαλοπρεπή εγκαίνια του θαυμαστού αυτού έργου.
Ανάμεσα στους πρώτους κατοίκους βεβαίως της νέας πόλης ήταν οι Έλληνες που ως εργάτες, εργοδηγοί και μηχανικοί συμμετείχαν στα έργα της διάνοιξης αλλά και αργότερα, όταν άρχισε πια να λειτουργεί, πολλοί Έλληνες εργάστηκαν σε διάφορες υπηρεσίες και διέπρεψαν ως πλοηγοί.
Οι μισοί από τους Έλληνες του Πορτ Σαϊντ είχαν καταγωγή από το νησί Κάσος. Οι εργατικοί Κασιώτες κατά κάποιον τρόπο αποτελούσαν μια ιδιαίτερα ξεχωριστή ομάδα ανάμεσα στους Έλληνες και ιδιαίτερα κλειστή κοινότητα νησιωτών, που απέφευγαν ακόμα τους γάμους με Έλληνες άλλων περιοχών. Ωστόσο συμμετείχαν στις δραστηριότητες της Ελληνικής Κοινότητας Πορτ Σαϊντ με το ίδιο πάθος. Δημοτικά δίστιχα της εποχής καταδεικνύουν το πλήθος των Κασιωτών στο Πορτ Σαϊντ
“Νάτον να ζει ο Ντε Λεσσέψ, ήθελα τον δικάσω
που εσπίτωσε την έρημο κι ερήμωσε την Κάσο”
και μάλιστα με τις Ελληνικές διπλωματικές αρχές της πόλης να ρίχνουν λάδι στη φωτιά αντί νερό.
Τα ταμεία των Ελλήνων του Πορτ Σαϊντ, παρά τις φιλότιμες δωρεές των Ελλήνων, που στην πλειοψηφία τους ήταν εργάτες, δεν μπορούσαν να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες κι αυτό φάνηκε όταν ήρθε η ώρα να ανεγερθεί η εκκλησία της Κοινότητας. Ο θεμέλιος λίθος του Ναού του Σωτήρος τοποθετήθηκε σύμφωνα με το πρωτόκολλό της που συντάχθηκε, στις 3/15 Απριλίου του 1888, παρουσία του Πατριάρχη Σωφρόνιου και του Γενικού Πρόξενου της Ελλάδας. Η λύση στα οικονομικά αδιέξοδα δόθηκε το 1901 όταν η κοινοτική επιτροπή πήρε δάνειο 60.000 λιρών, επί προεδρίας της Κοινότητας, Γ. Κορώνη, με καταγωγή από τα Κύθηρα, ο οποίος μπήκε προσωπικά εγγυητής του δανείου, μαζί με τους Κομιανό, Τσιτσίνια και Βαλεντή που ήταν μέλη της Κοινοτικής επιτροπής. Ετσι αποπερατώθηκε τελικά ο Ναός, εμβαδού 1600 τετραγωνικών μέτρων για να καυχώνται οι Έλληνες του Πορτ Σαϊντ ότι έχουν τη μεγαλοπρεπέστερη εκκλησία της Αιγύπτου.
Οι αυξανόμενες ανάγκες οδήγησαν στην ανέγερση νέου Παρθεναγωγείου που αποπερατώθηκε το 1911 και στη συνέχεια νέου Αρρεναγωγείου, σε προσθήκη νέου ορόφου πάνω απο το παρθεναγωγείο, που έγινε ει προεδρίας Ν. Κομιανού το 1922 και τα εγκαίνια της Σχολής έγιναν τον Μαρτιο του 1923.
Στους μεγάλους ευεργέτες της Ελληνικής Κοινότητας Πορτ Σαϊντ πλην των κυβερνήσεων Αιγύπτου και Ελλάδας, συγκαταλέγονταν το 1930 και οι Κ. Φωτάκης και Δ. Μακρής οι οποίοι δώρισαν ακίνητα, αλλά και ο Edward Quelenec και ο Γεώργιος Κορώνης, ο μεν πρώτος για την ανευ αμοιβής εκπόνηση των πρώτων σχεδίων της εκκλησίας, ο δε δεύτερος γιατί κατάφερε να ολοκληρώσει την ανέγερσή της. Στα κατοπινά χρόνια ο κατάλογος ευεργετών μεγαλώνει πολύ.
Τα Ελληνικά Σχολεία, Αρρεναγωγείο και Παρθεναγωγείο με προσαρτημένο Νηπιαγωγείο, ανεγέρθηκαν και λειτουργησαν στον περίβολο της Εκκλησίας και αναπτύχθηκαν γρήγορα. Κατα το σχολικό έτος 1903-1904 φοιτούσαν 250 μαθητές στο Αρρεναγωγείο, 208 μαθήτριες στο Παρθεναγωγείο και γυρω στα 100 αγόρια και κορίτσια στο νηπιαγωγείο.
Στην Κοινοτική επιτροπή της ίδια εποχής, υπο την προεδρία του Γ. Κορώνη, συμμετείχαν οι Ι. Μανωλακάκης, Ν. Κομιανός, Δ. Παπαδημητρίου, Ροϊδης, Τσιτσίνιας, Ν. Βασιλόπουλος, Γ.Βαλεντής, Δ. Λαρδίκος, Ι. Πνευματικός, Θ. Κανταριντζής. Η ακμή της κοινότητας πιστοποιείται και από την έκδοση εφημερίδων. Στο Πορτ Σαϊντ ήδη απο το 1889 εκδίδονταν η εβδομαδιαία ελληνική εφημερίδα “Σύνδεσμος”, “Η φωνή του λαού”, το 1903, ο Κήρυκας το 1905, η Πρόοδος το 1906, η εφημερίδα ΝΕΑ ΗΧΩ το 1912 και βέβαια η Φωνή της Κάσου το 1922. Παράλληλα ιδρύθηκαν πολλά πολιτιστικά, φιλανθρωπικά, επαγγελματικά και αθλητικά σωματεία.
Η ιστορική Κοινότητα του Πορτ Σαίντ που φιλοξενεί και την έδρα της Μητρόπολης Πηλουσίου, έχει πια συρρικνωθεί. Στις τελευταίες εκλογές που έγιναν τον Ιούνιο του 2015 επανεξελέγη Πρόεδρος της η κυρία Χρυσούλα Θεοχάρους που προσπαθεί γενναία να κρατήσει ζωντανή την ιστορία της Κοινότητας μαζί με τα μέλη της κοινοτικής επιτροπής: Αντιπρόεδρος, Βασιλική Μανίφη, Γραμματέας Μαίρη Μαρκαντώνη, Ταμίας Ειρήνη Φιλίππου, Μέλη Μόχσεν Ελ Γοζ, Μοντάσερ Ελ Γοζ, Κάμελ Ελ Χαζ.
Τελειώνοντας θα ήθελα να ζητήσω να με συγχωρέσουν κάποιοι από τους πολυπληθείς ευεργέτες των νησιών μας που δεν τους ανάφερα. Το υλικό συγκεντρώθηκε από το βιβλίο «Ιστορία της νήσου Μεγίστης» του Ευάγγελου Ν. Βαρδαμίδου, από το διαδίκτυο και από την wikipedia.
Μανώλης Κολεζάκης