«ΔΙΑ ΤΑ ΕΙΣ Α ΥΠΕΠΕΣΕ ΚΑΝΟΝΙΚΑ ΠΑΡΑΠΤΩΜΑΤΑ»
π. Ιωάννης Χρυσαυγής
Προ καιρού, τον Μάρτιο του 2025, η Γεωργιανή Αποστολική Ορθόδοξη Εκκλησία στη Βόρεια Αμερική (γνωστή ως GAOCNA) επέβαλε πειθαρχικά μέτρα σε τρία μέλη του μοναστικού της κλήρου (δύο ηγούμενοι και μια ηγουμένη) στο Μέριλαντ και την Οκλαχόμα. [Βλέπε https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=pfbid0d1C3emRcGi62S6tP1FZVx3KKQmPotU7P1WZuUdbG8cwqJ9X1hZ3xayQFqThGgWf7l&id=100064567997597]
Αυτό δεν θα έπρεπε να αποτελέσει μεγάλη έκπληξη, επειδή η Γεωργιανή Εκκλησία—τόσο η παροικία στην Αμερική όσο και το πατριαρχείο στη Γεωργία—ήταν ήδη ενήμερη για το τι συμβαίνει σε κάποιες μονές της. Ομολογώ, ωστόσο, πως πρέπει να της αποδώσω τα εύσημα γιατί, επιτέλους, μία Εκκλησία, η GAOCNA, ανέλαβε δράση με αποφασιστικό και σαρωτικό τρόπο, τουλάχιστον όσον αφορά τη διοίκησή της στις ΗΠΑ.
Η είδηση αυτή προφανώς δεν εξέπληξε καμία Ορθόδοξη Εκκλησία και κανένα υπεύθυνο Ορθόδοξο ιεράρχη, αφού τα πατριαρχεία ανά την οικουμένη, οι αυτοκέφαλες εκκλησίες και οι εθνικές δικαιοδοσίες από πολύ καιρό γνώριζαν μεν, αλλά αγνόησαν σκόπιμα, απέφυγαν διπλωματικά και αμέλησαν συνειδητά τη λήψη πειθαρχικών μέτρων για ανάλογες περιπτώσεις. Ως αποτέλεσμα, παρόμοιες συνοδείες περιπλανιόταν ανεμπόδιστα σε όλο τον κόσμο από τη μία εκκλησιαστική δικαιοδοσία στην άλλη, αφήνοντας πίσω τους στίγματα καταγγελιών του ενός ή του άλλου είδους. Και αυτό συνεχίζεται επί δεκαετίες, χωρίς κανείς εκκλησιαστικός ταγός να βρει ούτε το σθένος να ανακοινώσει ούτε το θάρρος να αποκαλύψει ενδεχόμενο κίνδυνο.
Έτσι μια ιστορία που ξεκίνησε τη δεκαετία του 1960 στα Μετέωρα μεταφέρθηκε στον Άθωνα τη δεκαετία του 1970, όπου και κορυφώθηκε τη δεκαετία του 1980. Μετά τη – σιωπηλή και άνευ εξηγήσεως – αποπομπή από την αγιώνυμη πολιτεία, η συγκεκριμένη ομάδα έγινε δεκτή από τον τότε Μητροπολίτη Θηβών κ. Ιερώνυμο (νυν Αρχιεπίσκοπο Αθηνών). Η Εκκλησία της Ελλάδος, δια της Ιεράς Συνόδου επέβαλε επίσημες ποινές το 2022 εξ αφορμής καταγγελιών του Μητροπολίτη Θεσσαλιώτιδος κ. Τιμόθεου, ο οποίος διαμαρτυρήθηκε για προβλήματα στη Μητρόπολη του.
Από τον Άθωνα και την Ελλάδα, ανάλογες συνοδείες πέρασαν διαδοχικά από το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων, το Οικουμενικό Πατριαρχείο, το Πατριαρχείο Ρουμανίας, το Πατριαρχείο Σερβίας, το Πατριαρχείο Γεωργίας και το Πατριαρχείο Μόσχας. Ζητάω συγγνώμη αν μου διαφεύγει άλλη δικαιοδοσία. Κάθε μία από αυτές τις εκκλησίες, προφανώς ύστερα από υποτιθέμενα προβλήματα που δημιουργούνταν όπου πήγαιναν οι συγκεκριμένες συνοδείες, επέβαλε κάποια μορφή κυρώσεων χωρίς όμως καμιά διευκρίνηση.
Αλλά και στις Ηνωμένες Πολιτείες όπου επίσης κατέληξαν, οι συνοδείες πάλι διαρκώς άλλαζαν δικαιοδοσίες: από την Ιερά Αρχιεπισκοπή Αμερικής, στην λεγόμενη Ορθόδοξη Εκκλησία στην Αμερική (OCA), την Υπερόρια Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία, την Αντιοχειανή Ορθόδοξη Χριστιανική Αρχιεπισκοπή Αμερικής και τέλος την GAOCNA. Επίσκοποι, πρεσβύτεροι και λαϊκοί μαγεύονταν και εκεί ποικιλοτρόπως από αυτό που μερικοί αφελώς εκλάμβαναν ως χάρισμα και ευσέβεια, ενώ άλλοι λοιδορούσαν κατάφορα ως προφανή τσαρλατανισμό.
Η GAOCNA θα έπρεπε να επιδοκιμαστεί για τη δημόσια ανακοίνωση των αποφάσεων της. Αλλά εδώ ακριβώς βρίσκεται και η ουσία του προβλήματος. Διότι, εν τέλει, και η GAOCNA δεν προχώρησε στην δημοσίευση των λόγων που την οδήγησαν στην απόφασή της, ούτε συνεργάστηκε με εκκλησίες είτε της δικής της είτε και άλλων δικαιοδοσιών προκειμένου να εξηγήσει τις περιστάσεις που την οδήγησαν στις συγκεκριμένες πειθαρχικές αποφάσεις της. Αυτό μάλιστα το γεγονός συνιστά ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο σε κάθε βήμα της ιστορίας αυτής, καθώς το λεπτό αυτό ζήτημα μεταφερόταν χωρίς αντιρρήσεις ή διευκρινήσεις από τη μία χώρα στην άλλη, από το ένα πατριαρχείο στο άλλο, από τη μία μητρόπολη στην άλλη και από τη μία αρχιεπισκοπή στην άλλη. Μέχρι σήμερα κανένας από την διακεκριμένη πανορθόδοξη χορεία πατριαρχών, αρχιεπισκόπων και επισκόπων δεν επέδειξε το απαραίτητο σθένος να κατονομάσει την πραγματική ή υποτιθέμενη διαγωγή πίσω από τις αντίστοιχες πειθαρχικές ενέργειες ώστε να προστατευθούν πιθανά θύματα, ακόμη και να μετανοήσουν τυχόν δράστες.
Τι φοβούνται άραγε οι πνευματικοί μας ηγέτες; Ή τι μπορεί ενδεχομένως να καλύπτουν; Ποιόν είναι τελικά υπεύθυνοι να προστατεύσουν, τον εαυτό τους, το ποίμνιό τους ή τους φερόμενους παραβάτες; Μπορεί βεβαίως να υπάρχουν κατανοητοί παράγοντες που παίζουν κάποιο ρόλο. Μπορεί να έλαβαν εντολή ή συμβουλή να αποκρύψουν λεπτομέρειες από φόβο αντιποίνων ή επιπτώσεων. Και ασφαλώς, είναι πιθανόν ο λόγος πίσω από την πειθαρχική απόφαση να ήταν ακόμη πιο αθώος. Ίσως απλώς να πρόκειται για περίπτωση απειθαρχίας. Άλλωστε, σε εκκλησιαστικούς κύκλους, γίνεται χαλαρή χρήση της λέξης «ανυπακοή», συχνά για να υπογραμμίσει κάποια προσωπική ιδιοτροπία ή επιθυμία, εκμεταλλευόμενη την τέλεια υπακοή και ακλόνητη υποταγή.
Αλλά… και πάλι, δεδομένου αυτού που ήδη γνωρίζει ο κόσμος για το ανομολόγητο μερικών μοναστικών κύκλων, τι γίνεται αν η σιωπή των επισκόπων και των συνόδων κρύβει σοβαρότερες παραβιάσεις και σημαντικότερα αδικήματα; Πώς μπορούμε να γνωρίζουμε εάν οι καθαιρεμένοι ή τιμωρημένοι κληρικοί και μοναχοί αποτελούν απειλή ή κίνδυνο για την ευρύτερη κοινότητα; Όπου μάλιστα μπορεί να υπάρχουν και φερόμενα περιστατικά ή μοτίβα κακοποίησης – είτε σωματικά είτε πνευματικά, συναισθηματικά ή σεξουαλικά – δεν θα έπρεπε οι πνευματικοί μας ταγοί να ενημερώνουν τον κόσμο για να προστατέψουν τους πιστούς από πιθανή περαιτέρω βλάβη; Από προσωπική επαφή και συζήτηση με θύματα κακοποίησης, μπορώ να διαβεβαιώσω για το δια βίου τραύμα που υφίστανται ως συνέπεια, συμπεριλαμβανομένης της οδυνηρής εμπειρίας μιας συναισθηματικής κατάρρευσης και ακόμη οικογενειακής διάλυσης. Έχω γίνει αυτόπτης μάρτυρας των επιπτώσεων των εξουθενωτικών παιχνιδιών του μυαλού στα οποία άτομα που εμπιστεύτηκαν παρόμοιους «γέροντες» έχουν υποβληθεί συστηματικά, με τους φερόμενους ως κακοποιητές να παραποιούν την ντροπή και τη χειραγώγηση για δικούς τους διεστραμμένους σκοπούς.
Σε αυτήν την περίπτωση, ωστόσο, ίσως και πάλι να ήταν τα κίνητρα μονάχα αποτέλεσμα μιας συνηθισμένης εσωτερικής σύγκρουσης. Οι επίσκοποι ιστορικά αγανακτούσαν με την υποτιθέμενη «χαρισματική εξουσία» των μοναχών, ενώ οι μοναχοί από την πλευρά τους ιστορικά αντιστέκονταν στην υποτιθέμενη «θεσμική εξουσία» των επισκόπων. Και για να είμαστε δίκαιοι, όλοι μας, σχεδόν χωρίς εξαίρεση, έχουμε κάποια στιγμή δελεαστεί από την μυστική αύρα ενός «γέροντα» ή «ινδάλματος» που φαινομενικά προσφέρει την υπόσχεση εσωτερικής γνώσης και ειδικής σύνδεσης με το θείο. Αυτό είναι αναπόσπαστο μέρος- ταυτόχρονα πλεονέκτημα και μειονέκτημα-της σύγχρονης Ορθόδοξης πραγματικότητας, η οποία αναμφισβήτητα θαμπώνει τόσους προσήλυτους. Αλλά και πάλι, αν αυτοί οι πιο συνηθισμένοι παράγοντες παίζουν κάποιο ρόλο, πώς θα μάθουμε ποτέ, αν οι ιεράρχες μας δεν είναι διαφανείς στις αποφάσεις και δηλώσεις τους;
Έτσι, καθώς διάβαζα την απόφαση της GAOCNA, απέφυγα αρχικά να ασκήσω οποιαδήποτε κριτική, ενώ φυσικά αναζήτησα τους λόγους που οδήγησαν σ᾽ αυτή την ποινή. Δυστυχώς όμως, όπως κάθε άλλη δικαιοδοσία και ιεραρχία προηγουμένως, η GAOCNA δεν έκανε το κρίσιμο περαιτέρω βήμα για να αποβεί πιο ανυπόκριτη και ειλικρινής. Δεν αξίζει όμως, και δεν χρειάζεται να γνωρίζει η ευρύτερη κοινότητα; Μου φαίνεται απαράδεκτο- για να μην πω ανήθικο- ιεράρχες να καθαιρούν ή να επιβάλλουν κυρώσεις χωρίς να διευκρινίζουν το γιατί, ειδικά όταν μπορεί να εκθέσουν άλλους σε κίνδυνο.
Το γεγονός ότι κάποιες τιμωρημένες συνοδείες μετακινούνται απρόσκοπτα από δικαιοδοσία σε δικαιοδοσία, όπου αρχικά καλωσορίζονται με εύνοια, ενώ στη συνέχεια εξορίζονται με ντροπή, θα πρέπει από μόνο του να σημάνει συναγερμό. Είναι καιρός να μάθουμε από τέτοια συστημικά λάθη. Ίσως είναι ευκαιρία οι εκκλησίες και ιεράρχες μας να προχωρήσουν στη εξήγηση των πειθαρχικών τους μέτρων. Θα πρέπει να υπάρχει κάποια δημόσια απολογία, κάτι άλλωστε που αποτελεί καθιερωμένη παράδοση της εκκλησίας.
Όταν χειροτονούνται κληρικοί, όλα τα εμπλεκόμενα μέρη συμμετέχουν ενεργά. Οι εξομολόγοι υποβάλλουν επίσημες συστατικές επιστολές, οι χειροτονούμενοι εκφωνούν κηρύγματα ομολογίας, ενώ οι πιστοί αναφωνούν δημόσια το «Άξιος!». Όταν λοιπόν κληρικοί καθαιρούνται υπό αμφιλεγόμενες- ίσως και επαίσχυντες- συνθήκες, ειδικά μετά από επίσημες και δημόσιες συνοδικές αποφάσεις, δεν θα πρέπει τα ίδια εμπλεκόμενα μέρη να έχουν το αντίστοιχο δικαίωμα να μάθουν το «Γιατί»;
Σήμερα πάντως, οι δηλώσεις παρόμοιων ποινών συνήθως αποκλείουν τους λόγους της τιμωρίας, συχνά αναφέροντας ότι η απόφαση ελήφθη «διά τά εἰς ἅ ὑπέπεσε κανονικά παραπτώματα». Ωστόσο, αυτό δεν ίσχυε πάντα. Στοιχεία από το βυζαντινό, το οθωμανικό και πρόσφατο παρελθόν αποκαλύπτουν ότι οι κανονικές κυρώσεις- τουλάχιστον στο Οικουμενικό Πατριαρχείο- αναφέρονται ρητά στο αδίκημα πίσω από την πειθαρχική απόφαση για κληρικούς όλων των βαθμίδων. Αυτό που απαιτείται λοιπόν, είναι επιστροφή σε μια πιο ποιμαντική – και τελικά πιο πατρική – πρακτική. Ενημερώνοντάς μας για οποιαδήποτε πνευματική πειθαρχία ή ποινική πράξη, οι ιεράρχες μας θα υπηρετούσαν και προστάτευαν «τα λογικά τους πρόβατα» πού είναι ευάλωτα σε ψευδοπροφήτες «οἵτινες ἔρχονται ἐν ἐνδύμασι προβάτων, ἔσωθεν δέ εἰσι λύκοι ἅρπαγες» (Ματθ. 7.15). Δεν είναι αυτός ακριβώς ο λόγος για τον οποίο οι επίσκοποι φορούν το ωμοφόριο – σύμβολο ανησυχίας για το απολωλός πρόβατο που διασώζεται και ανατρέφεται στους ώμους τους (Λουκ. 15.4–5);
Στην παρούσα περίπτωση της GAOCNA και τις κυρώσεις εναντίον των επικεφαλής τριών μοναστηριών στις Ηνωμένες Πολιτείες, ίσως ένας «καρκίνος» να έχει προσωρινά περιοριστεί ή αποφευχθεί. Αλλά δεν θα το μάθουμε ποτέ εκτός αν ενημερωθούμε. Ποιες δικλείδες ασφάλειας υπάρχουν για την προστασία των πιστών; Πράγματι, τι γίνεται με τις κοινότητες όπου η κακοποίηση εμφανίζεται και καλλιεργείται; Σε τελική ανάλυση, καθένας από τους ηγέτες της εκκλησίας μέσα στην παραπάνω ιλιγγιώδη σειρά δικαιοδοσιών όπου παρόμοιες αδελφότητες συνεχίζουν να περιπλανώνται ελεύθερα – η τελευταία εξ όσων γνωρίζω, γιατί όλα αυτά διαμείβονται με απόλυτη εχεμύθεια, είναι το σεπτό Πατριαρχείο Σερβίας – πρέπει να εξετάσει την ευθύνη του απέναντι στο ποίμνιό του. Και όλοι μαζί θα ήταν κάποτε καλό να εντοπίσουν την πηγή του προβλήματος στην πρωταρχική αδελφότητα όπου δημιουργήθηκε και σε ενδεχομένως σε ένα άτομο που το ανέθρεψε, ενώ σήμερα αποτελεί αντικείμενο παρασκηνιακής εκστρατείας με σκοπό την αγιοποίηση. Τι χαστούκι θα ήταν αυτό για την ιερά παράδοση της πνευματικής καθοδήγησης και την ευλαβή διαδικασία της εκκλησιαστικής αγιοκατάταξης!
Η εκκλησία μας μπορεί ασφαλώς να στηρίξει τους πιστούς διακρίνοντας την αγιότητα ορισμένων προσώπων, αλλά υποχρεούται επίσης να τους προφυλάξει διαγιγνώσκοντας την κατάχρηση από μέρους άλλων. Τίποτα δεν με εξοργίζει περισσότερο από την αλαζονεία της κακοποίησης, πνευματικής και σεξουαλικής. Μια τέτοια κακοποίηση συχνά αποκρύπτεται και ως εκ τούτου διαιωνίζεται σε εκκλησιαστικούς χώρους, όπως δυστυχώς συμβαίνει και σε κοσμικά ιδρύματα. Συμβαίνει εξ άλλου στις Ορθόδοξες εκκλησίες, ακόμη και στα πλέον φημισμένα Ορθόδοξα μοναστήρια. Αλλά η πληρότητα της εκκλησίας θα ευδοκιμήσει μονάχα όταν οι πνευματικοί μας ηγέτες λάβουν σοβαρά υπόψη την ευθύνη τους έναντι Θεού και ανθρώπων, την ευθύνη τους να αντιμετωπίσουν όχι μόνο τους δράστες αλλά και τις βαθύτερες αιτίες και ευρύτερες συνέπειες των παραπτωμάτων, καθώς και την υποχρέωσή τους να προστατεύουν όσους βρίσκονται στα στασίδια από εκείνους που κρύβονται πίσω από την αγία τράπεζα. Μου πήρε πολύ χρόνο να συνειδητοποιήσω πως οι άνθρωποι σε θέσεις εξουσίας κάνουν τα πάντα για να εφησυχάσουν τη συνείδησή τους σε θέματα κακοποιήσεως και κατάχρησης. Οι πνευματικοί μας ηγέτες μπορεί να μην έχουν την εξουσία που φαντάζονται ότι ασκούν, αλλά σίγουρα έχουν την υποχρέωση να κάνουν το σωστό απέναντι στον πιστό λαό.