Γράφει ο Γεώργιος Γκοβέσης, ιστορικός-συγγραφέας*
Ο Mehmet Âkif Ersoy γεννήθηκε το 1873 στην Κωνσταντινούπολη και ήταν γιος του Οθωμανού Αλβανού ιεροδιδασκάλου (δάσκαλου σε mendrese) Mehmet Tahir Efendi ο οποίος είχε γεννηθεί στην πόλη Ιπέκιο-Πέτς του Κοσόβου και της Emine Serife Hanim η οποία κατάγονταν από τη Μπουχάρα της Κεντρικής Ασίας. Ο πατέρας του τον ονόμασε Ragif όμως επειδή αυτό το όνομα δεν ήταν πολύ συνηθισμένο γρήγορα όλοι άρχισαν να τον αποκαλούν Akif. Ο Mehmet Âkif άρχισε να παρακολουθεί σχολικά μαθήματα ήδη από τα τέσσερα του χρόνια, έμαθε αραβικά, περσικά και γαλλικά και απέκτησε πλούτο γνώσεων πάνω στη θεολογία του Ισλάμ ενώ μεγάλη έφεση έδειξε από νωρίς στην ποίηση προκαλώντας το θαυμασμό των δασκάλων του. Το 1888 εισήλθε στη Σχολή Πολιτικών Επιστημών της Κωνσταντινούπολης (Mülkiye Mektebi) απ’ όπου έβγαιναν τα στελέχη της διοίκησης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας όμως το 1889 και ενώ βρίσκονταν στο πρώτο έτος φοίτησης του απεβίωσε ο πατέρας του και κάηκε και το σπίτι της οικογένειας με αποτέλεσμα να αντιμετωπίσει οικονομικό πρόβλημα. Έτσι αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη Σχολή Πολιτικών Επιστημών και να γραφτεί ως εσωτερικός στη νεοϊδρυθείσα Σχολή Κτηνιάτρων και Γεωπόνων του Χάλκαλι στις παρυφές της Κωνσταντινούπολης (Halkalı Mülkiye Baytar Mektebi). Το 1893 αποφοίτησε πρώτος από τη σχολή αυτή και τα επόμενα τέσσερα χρόνια υπηρέτησε σε διάφορα πόστα της οθωμανικής δημόσιας διοίκησης στα Βαλκάνια και την Αραβία. Αργότερα εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη όπου εργάστηκε ως δάσκαλος σε διάφορα σχολεία.[1]
Κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου ο Mehmet Âkif στάλθηκε από την Υπηρεσία Ασφαλείας του καθεστώτος των Νεότουρκων Teşkilat-ı Mahsusa (Ειδική Οργάνωση) στη Γερμανία με την αποστολή να ερευνήσει την κατάσταση των εκεί ευρισκομένων μουσουλμάνων αιχμαλώτων πολέμου. Την ίδια περίοδο δημοσιεύτηκαν ποιήματα και διηγήματα του στο περιοδικό Sırat-ı Müstakîm (Ο ορθός δρόμος της πίστης στο Ισλάμ) [2]που αργότερα πήρε το παρεμφερούς σημασίας όνομα Sebilürreşad. Όταν ο ελληνικός στρατός αποβιβάστηκε στη Σμύρνη το 1919, ο Mehmet Âkif μετέβη στο Μπαλικεσήρ με σκοπό να συνδράμει στην αντίσταση κατά των ξένων στρατευμάτων. Εκεί εκφωνώντας πύρινους λόγους στα τεμένη, καλούσε τους πιστούς να αντισταθούν στους αλλόθρησκους εισβολείς. Με την έναρξη του αγώνα του Μουσταφά Κεμάλ ο Mehmet Âkif πήγε στην Άγκυρα όπου εντάχθηκε στις γραμμές του κεμαλικού στρατοπέδου. Το 1920 έλαβε μέρος στη Μεγάλη Τουρκική Εθνοσυνέλευση που συγκροτήθηκε στην Άγκυρα ως βουλευτής Μπόρντουρ.
Την εποχή εκείνη διοργανώθηκε από τη Μεγάλη Τουρκική Εθνοσυνέλευση ο διαγωνισμός για τη συγγραφή του Εθνικού Ύμνου όμως ο Mehmet Âkif δε θέλησε να λάβει μέρος στο διαγωνισμό αυτό επειδή ήταν αντίθετος στη θέσπιση χρηματικού βραβείου. Ο ίδιος πίστευε ακράδαντα ότι μια τέτοια εθνική προσφορά δε θα έπρεπε να έχει καμία υλική ανταμοιβή. Έτσι όταν ο διαγωνισμός απόβηκε άκαρπος και δεν επελέγη κανένα από τα ποιήματα που είχαν υποβληθεί τότε ο Mehmet Akif δέχτηκε τελικά να συμμετάσχει σε αυτόν υπό τον όρο όμως να μη δοθεί κανένα χρηματικό ή άλλο υλικό βραβείο στο νικητή. Στις 12 Μαρτίου 1921 ο Υπουργός Παιδείας Hamdullah Suphi (Tanrıöver) ενώπιον της Μεγάλης Τουρκικής Εθνοσυνέλευσης ανέγνωσε για πρώτη φορά το ποίημα του Mehmet Âkif «Το Εμβατήριο της Ανεξαρτησίας» (İstiklal Marşı) και μάλιστα όχι μια αλλά τρεις φορές συνεχόμενα με τους βουλευτές να τον ακούνε όρθιοι και στη συνέχεια να ξεσπούν σε φρενήρη χειροκροτήματα. Έτσι με απόφαση της Μεγάλης Τουρκικής Εθνοσυνέλευσης το ποίημα αυτό μελοποιήθηκε και αποτέλεσε τον εθνικό ύμνο της Τουρκίας.
Μετά το τέλος του Μικρασιατικού Πολέμου ο Mehmet Âkif ήρθε σε διαφωνία με το κεμαλικό καθεστώς και το 1926 εγκαταστάθηκε στο Κάϊρο όπου και είχε μείνει αρκετές φορές κατά το παρελθόν. Στο Κάϊρο δίδαξε τουρκική γλώσσα και φιλολογία.[3] Το 1936 όταν ασθένησε, φοβούμενος ότι θα πεθάνει μακριά από την πατρίδα του επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη όπου το ίδιο έτος απεβίωσε.
Ο Mehmet Âkif Ersoy είναι ένας ποιητής στενά συνδεδεμένος με την πίστη στο Ισλάμ όμως αυτό δε σημαίνει με κανένα τρόπο ότι είναι συντηρητικός και μοιρολάτρης. Αντίθετα στην ποίηση του κυριαρχεί το πνεύμα της αντίστασης ενάντια στην αδικία και την καταπίεση. Στα ποιήματα του «Οι πεσόντες-μάρτυρες στο Τσανάκκαλε» (Çanakkale Şehitleri) και «Το Εμβατήριο της Ανεξαρτησίας» (İstiklâl Marşı) ο Mehmet Âkif Ersoy συνδυάζει τον πατριωτισμό και την πίστη προς το Ισλάμ.[4]
Τα ποιήματα του Mehmet Âkif Ersoy είναι βασισμένα πάνω σε μια ιστορία και με τον τρόπο αυτό συνδυάζει το διηγηματογράφο με τον ποιητή. Ένα άλλο επίσης χαρακτηριστικό της ποίησης του Mehmet Akif Êrsoy είναι ο ρεαλισμός που τον διακρίνει. Στα ποιήματα του δεν αποτυπώνει όνειρα και οπτασίες αλλά την πραγματικότητα χωρίς διαστρεβλώσεις και αλλοιωμένους αντικατοπτρισμούς.
Τρία θέματα κυριαρχούν στην ποίηση του Mehmet Âkif Ersoy: η ηθική, η θρησκεία και η πατρίδα. Με τα τρία αυτά θέματα αφηγείται και ταυτόχρονα νουθετεί. Η πρώτη ποιητική συλλογή του Mehmet Akif Ersoy ήταν το «Şahafat» (Πολυτέλεια) (1911) και ακολούθησαν άλλες έξι: «Süleymaniye Kürsüsünde» (Στο Βήμα του Σουλεϊμανίγιε) (1912), «Hakkın Sesleri» (Οι φωνές του Δικαίου) (1913), «Fatih Kürsüsünde» (Στο Βήμα του Φάτιχ) (1914), «Hatıralar» (Αναμνήσεις) (1917), «Asım» (1919) και «Gölgeler» (Σκιές) (1933). Επίσης μετά το θάνατο του εκδόθηκαν βιβλία με ομιλίες που είχε κάνει κατά τη διάρκεια του Μικρασιατικού Πολέμου, καθώς και με άρθρα του που είχε δημοσιεύσει σε διάφορες εφημερίδες. Τέλος αξίζει να αναφερθεί ότι ο Mehmet Akif Ersoy έχει μεταφράσει στα τουρκικά βιβλία από τα αραβικά, τα περσικά και τα γαλλικά.
Από δεξιά προς τα αριστερά όπως απεικονίζονται στην πίσω όψη του χαρτονομίσματος των 100 Λιρών Τουρκίας (κυκλοφόρησε από το 1979 έως το 1989): το πορτρέτο του Mehmet Âkif Ersoy, οι δύο πρώτοι στίχοι του «Εμβατηρίου της Ανεξαρτησίας» (İstiklâl Marşı), το Κάστρο της Άγκυρας και η οικία του Mehmet Âkif Ersoy στην Άγκυρα που έχει μετατραπεί σε μουσείο.
* Ο Γεώργιος Γκοβέσης γεννήθηκε στην Αθήνα τον Ιούνιο του 1968, κατάγεται από την Ορεινή Κορινθία και είναι μόνιμος κάτοικος Ξάνθης. Το 1990 αποφοίτησε από το τμήμα Κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου Αθηνών, το 1993 έλαβε μεταπτυχιακό Master of Arts Πολιτικών Επιστημών από το Πανεπιστήμιο Κωνσταντινουπόλεως ως υπότροφος του Οικουμενικού Πατριαρχείου και το 2002 αναγορεύθηκε διδάκτορας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Βιβλία, επιστημονικές εργασίες και άρθρα του έχουν δημοσιευτεί στην Ελλάδα και στην Τουρκία. Στην Ελλάδα τα βιβλία του κυκλοφορούν από τις Εκδόσεις Σπανίδης, Ξάνθη.
[1] DICTIONNAIRE LAROUSE Ansiklopedik Sözlük, Κωνσταντινούπολη 1994, τόμος 4 σελ 1625
[2] Πρόκειται για την αραβικής προέλευσης έκφραση Sırat al–Mustaqim βλ. NEW REDHOUSE Turkish-English DICTIONARY, Κωνσταντινούπολη 1968, σελ 1013
[3] YAKINÇAĞ TÜRKİYE TARİHİ, Κωνσταντινούπολη 2003, τόμος 1ος σελ 384
[4] Altınkaynak Hikmet, 100 TEMEL ESER, Κωνσταντινούπολη 2004, σελ 89