Μητροπολίτου Θεσσαλονίκης κ. Φιλοθέου
Ὁμιλία –σύν Θεῷ- στήν Ἐξόδιο Ἀκολουθία τοῦ Καθηγητοῦ Χρυσοστόμου Σταμούλη
Καθεδρικός Ἱερός Ναός τῆς τοῦ Θεοῦ Σοφίας
21 Αὐγούστου 2025
«Εὐτυχῶς δέν φεύγουν ὁλοσχερῶς
οἱ σπουδαῖοι καί οἱ ἀγαπημένοι.
Ὑπάρχουν, καί μπορεῖς νά τούς δεῖς…»
Οἱ στίχοι αὐτοί τῆς ἀείμνηστης ποιήτριας Κικῆς Δημουλᾶ, Σεβασμιώτατοι, σεβαστοί Πατέρες, τίμιοι Ἄρχοντες, μέλη τῆς Ἀκαδημαϊκῆς Κοινότητας, φίλοι καί οἰκεῖοι καί ἀγαπητοί ἀδελφοί, περιγράφουν τήν ἐλπιδοφόρα πίκρα πού ὑπάρχει στίς καρδιές ὅλων μας, τούτη τήν ὥρα τοῦ ἀποχαιρετισμοῦ μας πρός τόν μακαριστό ἤδη Καθηγητή Θεολογίας στό Ἀριστοτέλειο Πᾳνεπιστήμιο τῆς Πόλης μας, συνθέτη καί μουσικό, λατρευτό σύζυγο καί πατέρα, δάσκαλο καί πιστό μέλος τῆς Ἐκκλησίας μας, Χρυσόστομο Σταμούλη.
Ἡ Αὐτοῦ Θειοτάτη Παναγιότης, ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης μας κ. Βαρθολομαῖος, ἀπό τήν γενέτειρά του Ἴμβρο ἀνέπεμψε δέηση ὑπέρ ἀναπαύσεως τοῦ ἀοιδίμου Ἄρχοντος Διδασκάλου τῆς Μητρός Ἐκκλησίας καί ἀνέθεσε εἰς ἐμέ, εἰ καί ἀναξίως, νά τόν ἐκπροσωπήσω στήν Ἐξόδιο Ἀκολουθία καί νά διαβιβάσω πρός τήν οἰκογένεια τοῦ μεταστάντος πρωτίστως, ἀλλά καί σέ ὁλόκληρη τήν πενθηφόρο ὁμήγυρη, τίς θερμές Πατριαρχικές συλλυπητήριες εὐχές του.
«Ὁ Πατριάρχης Βαρθολομαῖος», ἔγραφε ὁ ἀοίδιμος Ἄρχων, «εἶναι μιά συγκλονιστικά μεγάλη μορφή γιά τήν Ὀρθοδοξία. Θά μείνει στήν ἱστορία για τά τεράστια βήματα πού ἔκανε… μέ καλά θεολογικά γράμματα, ἀλλά πάνω ἀπ’ ὅλα μέ πολλή ἀγάπη γιά τήν Ἐκκλησία καί τόν κόσμο ὁλάκερο».
Ἡ ἀγάπη πρός τήν Ἐκκλησία καί τούς ἀνθρώπους ἦταν τό κέντρο τῆς ζωῆς καί τῆς θεολογικῆς προ(σ)φορᾶς τοῦ Χρυσόστομου Σταμούλη. Γι᾽ αὐτό καί ὅπου τήν ἔβλεπε, δέν δίσταζε νά τήν προβάλει: «Θέλω», ἔλεγε σέ πρόσφατη συνέντευξή του, «μιά Ἐκκλησία μέ ἀνοιχτότητα. Νά παραδώσουμε τόν ἑαυτό μας στήν ἀγάπη καί νά ἀπομακρυνθοῦμε ἀπό τό φόβο… Μόνο ἡ ἀγάπη μπορεῖ νά ἐξορίσει τό φόβο… Ὁ Χριστιανισμός δέν εἶναι ἡ Ἐκκλησία τοῦ φόβου, εἶναι ἡ Ἐκκλησία τῆς Ἀναστάσεως, πού σημαίνει τῆς Ἀγάπης, τῆς ἔκρηξης τῆς ἐλπίδας, τῆς προσδοκίας: ῾῾Προσδοκῶ Ἀνάσταση νεκρῶν᾽᾽, δηλαδή, θέλω χαρούμενους καί φωτεινούς Χριστιανούς, πού νά χαμογελᾶνε. Τό εἶπε καί ὁ καλός φίλος καί σπουδαῖος ποιητής, Κυριάκος Χαραλαμπίδης, ῾῾Ὁ Θεός ἐν ἀρχῇ ἐποίησε ἕνα χαμόγελο᾽᾽».
Αὐτός ὁ στίχος τοῦ Χαραλαμπίδη, ὁπωσδήποτε τόν ἐξέφραζε περισσότερο ἀπό ὁποιονδήποτε ἄλλο. Πάντα γελαστός ὁ Χρυσόστομος, ἀνοιχτόκαρδος, κυριολεκτικά μιά ἀνοιχτή ἀγκαλιά, στό σπουδαστήριο, στό ἀμφιθέατρο, στήν χορωδία, στόν ἐκκλησιασμό, στή χαρά καί στόν πόνο τῶν ἄλλων, δίχως φοβία καί δισταγμό. Μέ ζωντανό τόν πόθο «νά ἐπιστρέψει ὁ Θεός στήν κοινότητα», ὅπως ἔγραψε φίλος του σέ κάποιο ἀπό τά πολλά, γεμάτα ἀγάπη, δημοσιεύματα τῶν ἡμερῶν.
Ὁ Χρυσόστομος ἀγαποῦσε αὐθεντικά τήν Ἐκκλησία. Δέν ξεχώριζε τόν ἑαυτό του ἀπό Αὐτήν. Δημόσια ἔλεγε (τόν θυμᾶμαι χαρακτηριστικά, σ’ αὐτόν τόν Ναό, νά τό ὁμολογεῖ σέ ἐκδήλωση γιά τήν Λατρευτική Ἑβδομάδα) ὅτι ἀπό μικρό παιδί ζοῦσε στήν Ἐκκλησία, ὅπως ὁ ἴδιος σάν ποιητής, στιχουργοῦσε:
Κι ἀπό τότε τά παιδιά
παίζουν καί γελᾶνε
στ’ ἁλωνάκι τοῦ Θεοῦ
ὅλοι τραγουδᾶνε.
Ζοῦσε, ὄντως, στ’ ἁλωνάκι τοῦ Θεοῦ, τήν Ἐκκλησία, καί σ’ Αὐτήν τά ἔδωσε ὅλα. Στό Χριστό, στήν Παναγία, στούς Ἁγίους καί στήν κοινότητα. Καί ὡς ἄνθρωπος πού ζοῦσε στήν Ἐκκλησία, μέ γνησιότητα ἔβγαζε τόν πόνο του γιά ὅσα τόν πλήγωναν, δίχως νά διεκδικεῖ κανένα ἀλάθητο, ὑπερασπιζόμενος μέ ὅλο καὶ μεγαλύτερο πάθος τήν Ἐκκλησία ὡς Σῶμα Χριστοῦ, δίχως νά χωρίζεται ποτέ ἀπό αὐτό τό Σῶμα, ἀλλά συμπορευόμενος, πάντα, μέ τούς ἄλλους, συγ-χωρῶντας. Ἔγραφε: «Ἡ συγχώρηση εἶναι δημιουργία, κίνηση καί τέχνη, ἔξοδος ἀπό τόν κλειστό ἑαυτό καί εἴσοδος στόν ἀστερισμό τοῦ ἄλλου, πού ἐπιτρέπει τήν ὕπαρξη ἐπί τό αὐτό ἐν ἀμερίστῳ καρδίᾳ. Ἕνας πυρετός εἶναι ἡ συγχώρηση καί μιά ἀντρειοσύνη, πού παλεύει τά σκοτάδια τῆς ἡρωοποίησης τῆς μοναξιᾶς· τά σκοτάδια τῆς ἀδράνειας καί τῆς διαστρέβλωσης, ἀποτέλεσμα στείρων συναισθηματικῶν προσποιήσεων πού φτάνουν ἕως καί τήν κόλαση τῆς ὑποκρισίας».
Ὁ Χρυσόστομος ἦταν καλλιτεχνική φύση, γνήσια φιλόκαλος καί σέ ἕναν διαρκῆ διάλογο μέ τόν πολιτισμό: «Ἀναδεικνύετε», τοῦ ἔλεγε ὁ Πατριάρχης Βαρθολομαῖος, τήν ἡμέρα τῆς χειροθεσίας του, «τήν ῾῾φιλοκαλική᾽᾽ ἤ ῾῾φιλόκαλη Αἰσθητική᾽᾽ τῆς Ὀρθοδοξίας. Μέ τήν γραφῖδα, τόν λόγον καί τήν μουσικήν σας, ἀποκαλύπτετε τό θεολογικόν βάθος, τό ἄρρητον κάλλος καί τήν ἐξανθρωπιστικήν δύναμιν καί ἐμβέλειαν τῆς προτάσεως ζωῆς τῆς Ὀρθοδοξίας. Ἡ θεολογική γλῶσσα, ὡς λόγος καί ὡς τέχνη, ὡς ἀρχιτεκτονική, ζωγραφική, ποίησις, μελωδία, πρέπει νά “σημαίνῃ” ] τήν ἀλήθειαν, τήν ὁποίαν ἐφανέρωσεν ἡ σάρκωσις τοῦ προαιωνίου Λόγου τοῦ Θεοῦ».
Αὐτή ἡ καλλιτεχνική καί φιλόκαλη διάσταση τῆς ζωῆς του ἦταν πού τόν ἔκανε νά μπορεῖ νά διαλέγεται καί νά συνυπάρχει μέ κάθε ἑτερότητα, γιά χάρη τοῦ ἀνθρώπου καί τῆς κοινωνίας, γιά χάρη μιᾶς ζωῆς μαζί, ὅπου ὁ καθένας θά πλουτίζει ἀπό τήν ἑτερότητα τοῦ ἄλλου, ὅπως ὁ ἀγαπημένος του Νῖκος Γαβριήλ Πεντζίκης ἔγραφε: «[…] τό ἐγώ μοῦ εἶν’ ἕνας ἄλλος […] Τόσοι ἄλλοι εἶμαι ἐγώ» καί γι’ αὐτό, ὅπως ἔλεγε ὁ μακαριστός κοινός μας φίλος Μητροπολίτης Νιγηρίας Ἀλέξανδρος, πρωτοστατοῦσε «στήν προσπάθεια ἀφύπνισης τῆς κατ’ αὐτάς ὑπνώττουσας χριστιανικῆς, ὀρθόδοξης, συνείδησής μας. Γιά νά μήν εἶναι οἱ χριστιανοί ἐκεῖνοι πού δέν σέβονται τήν ἀξιοπρέπεια καί τήν ἐλευθερία τοῦ ἄλλου, ἀλλά ἐκεῖνοι πού βλέπουν τούς ἀνθρώπους ἀναστάσιμα, δηλαδή ὡς εὐκαιρία καί ὄχι ὡς ἀπειλή, ὡς συνοδοιπόρους καί ὄχι ὡς ἀντιπάλους, ὡς συντρόφους καί ὄχι ὡς ἐχθρούς».
Ἀγαπητοί ἀδελφοί,
Ὁ Χρυσόστομος, ὁ φίλος καί δάσκαλός μας κεκοίμηται. Ὡς μέλη τῆς Ἐκκλησίας δέν ὁμιλοῦμε γιά ἕναν θάνατο μέ τήν ἔννοια τίς ὁριστικῆς παύσης τῆς ἀνθρώπινης ὕπαρξης, ἀλλά γιά ἕναν ὕπνο ἀπό τόν ὁποῖο θά ξυπνήσει ὁ ἄνθρωπος ὅταν θά ἀκούσει τίς σάλπιγγες τῆς Ἀνάστασης. Ἄλλωστε, «Προδοκοῦμε Ἀνάστασιν νεκρῶν», δέν πρέπει νά τό ξεχνᾶμε. Καί ὁ Χρυσόστομος, μαζί μέ τήν Ἐκκλησία, ζοῦσε διαρκῶς μέ αὐτήν τήν προσδοκία. Μέ τήν προσμονή τῆς συνάντησης καί τῆς συνέχισης τῆς γιορτῆς, ἡ ὁποία ἀρχίζει ἀπό τήν παροῦσα ζωή.
Ἔλεγε πάλι ὁ ἴδιος, σέ πρόσφατη συνέντευξή του: «Δέν εἶναι τό πρόβλημά μας ὁ σωματικός θάνατος. Αὐτός ἔχει νικηθεῖ! ῾῾Θανάτῳ θάνατον πατήσας᾽᾽, δέν λέμε; Ἔχει νικηθεῖ ἀπό τόν ἴδιο τόν Θεό Λόγο, τόν Χριστό. Τόν σαρκωμένο Θεό. Τό πρόβλημα εἶναι ὁ πνευματικός θάνατος, ἡ ἀδυναμία τοῦ ἀνθρώπου νά κοινωνήσει μέ τόν συνάνθρωπο καί τόν ἴδιο τόν Θεό».
Αὐτά ζοῦσε ὁ Χρυσόστομος, αὐτά ἐνέπνεε στήν οἰκογένειά του καί στούς μαθητές του: «Ναί, αὐτό πού λέω στά παιδιά μου καί σέ ὅλους τούς μαθητές μου. Ξυπνῆστε τό πρωί, κάντε τό σταυρό σας καί πέστε ῾῾δόξα τῷ Θεῷ᾽᾽, ἡ ζωή εἶναι δῶρο».
Ἀγαπητέ φίλε Χρυσόστομε,
Μέ τίς εὐχές τοῦ Παναγιωτάτου Οἰκουμένικοῦ Πατριάρχου μας καί μαζί μέ τούς ἀδελφούς ἐπισκόπους, τούς πρεσβυτέρους, τούς διακόνους, τούς ἄρχοντές μας, τούς συναδέλφους καί μαθητές σου καί ὅλη τήν ἐκκλησιαστική κοινότητα, σέ παραδίδουμε μέ ἐμπιστοσύνη στά χέρια τοῦ Ζῶντος Θεοῦ, τοῦ Σταυρωθέντος καί Ἀναστάντος Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ, τοῦ «μεγάλου Ἐρωτικοῦ», ὅπως Τόν ὀνόμαζες θεολογῶντας Τον, ἐμπνέοντας ἔτσι πολλούς καί ἰδίως νέους καί νέες, νά Τόν ἀγαπήσουν καί νά δοῦν καλά καί νά ἀπολαύσουν τήν στοργική ἀγκαλιά Του καί τό μεγαλεῖο τῆς ἀγάπης Του. Σέ παραδίδουμε σ’ Ἐκεῖνον, πού σοῦ ἔχει ἑτοιμάσει «τόπον ἀναπαύσεως», ὅπως ἤδη ψάλαμε, καί Τοῦ ζητοῦμε νά παραβλέψει ὅσα κι ἐσύ ὡς ἄνθρωπος ἐπλημμέλησες στήν παροῦσα βιοτή καί νά σοῦ χαρίσει τήν ζωή τῆς Βασιλείας Του.
Στεκόμαστε δίπλα στήν Ἰωσηφίνα, μὲ τὴν ὁποία ἀγαπιέστε σαράντα δύο ὁλόκληρα χρόνια καί στούς καρπούς τῆς ἀγάπης σας, τόν Θανάση καί τήν Ἀλεξάνδρα, πού ‘ναι καί δική μας οἰκογένεια καί φίλοι καί ἀδελφοί, μέλη τῆς κοινότητάς μας.
Καί μαζί μέ ὅλα τά λόγια τῶν μεγάλων ὑμνογράφων, μέ τά ὁποῖα σέ ἀποχαιρετήσαμε τούτη τή μέρα, σέ χαιρετᾶμε καί μέ τούς δικούς σου στίχους, πού ‘γιναν τραγούδια:
Αὐγουστιάτική μου θλίψη,
ποιός Θεός θά μᾶς καλύψει,
ποιά ἀγάπη, ποιά ἐλπίδα καί ποιό φῶς;
Αὐγουστιάτική μου θλίψη,
ποιός ἀλήθεια θά μοῦ λείψει
στό παιχνίδι πού ξεκίνησε ὁ καιρός;
Καί λές κι ἀκοῦμε τή φωνή σου νά μᾶς ἀπαντᾶ:
Καλή σας νύχτα φίλοι μου
Κι ἀφῆστε τήν καρδιά σας
Τραγούδι νά ἐρωτευθεῖ
Καί πᾶρτε τό κοντά σας.
Ἀγαπητέ Χρυσόστομε,
Τώρα πού θά φύγεις
Πᾶρε μαζί σου καί τό Χριστό.
Καλή Ἀνάσταση! Ὁ Θεός νά σ’ ἔχει κοντά Του.
