Κάθε φορά που ο Λάκης Βίγκας, Ελληνας της Κωνσταντινούπολης, επισκέπτεται την Πρίγκηπο, η καρδιά του σφίγγεται. Η εικόνα του παλιού Ορφανοτροφείου του νησιού -που αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα σύμβολα της παγκόσμιας αρχιτεκτονικής κληρονομιάς των ξύλινων κατασκευών- να καταρρέει τα τελευταία χρόνια κομμάτι – κομμάτι, παραδομένο στον χρόνο και τις κλιματικές συνθήκες, είναι τουλάχιστον αποκαρδιωτική τόσο για τον ίδιο, όσο και για ολόκληρη την ελληνική κοινότητα της Κωνσταντινούπολης.
Το πενταόροφο κτίριο ύψους 26 μέτρων, που κατασκευάστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα και αποτελεί το μεγαλύτερο ξύλινο οικοδόμημα στην Ευρώπη, στέκει «βουβό» να κοιτά τη θάλασσα του Μαρμαρά, εκπέμποντας εδώ και πολλά χρόνια ένα δυνατό σήμα κινδύνου.
«Πρόκειται για ένα “μονόπετρο” της Πόλης, ένα από τα εμβληματικότερα κτίρια το οποίο αποτελεί ιστορική παρακαταθήκη για την ομογένεια και η ανάγκη για τη διάσωσή του έχει γίνει πλέον συνείδηση στον κόσμο. Για αυτό, είναι διττή η υποχρέωση που έχουμε: απέναντι στην ιστορία, αλλά και απέναντι στη σύγχρονη κοινωνία που συχνά διερωτάται γιατί να παραμένει έτσι», σημειώνει στην «Κ» ο Λάκης Βίγκας, ο άνθρωπος ο οποίος εργάζεται εθελοντικά εδώ και 13 χρόνια -από τότε που το κτίριο επέστρεψε στην ιδιοκτησία του Πατριαρχείου- για τη διάσωσή του.
Η ανακοίνωση του Πατριαρχείου
Η προσπάθεια της επιτροπής που είχε ενεργοποιηθεί από τον ίδιο τα τελευταία πέντε χρόνια υπό την καθοδήγηση του Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίου και με την εθελοντική συμμετοχή Ελλήνων και Τούρκων ακαδημαϊκών στον ρόλο συμβούλων, άρχισε το τελευταίο διάστημα να αποδίδει καρπούς.
Σε ανακοίνωση που εκδόθηκε το βράδυ της περασμένης Τετάρτης από το Οικουμενικό Πατριαρχείο γίνεται λόγος για ανάγκη επιτάχυνσης των απαραίτητων ενεργειών μέσω της σύστασης μιας νέας, ειδικής επιτροπής «προκειμένου να αναπτυχθούν στον εν λόγω χώρο οικοτουριστικές δραστηριότητες, απόλυτα εναρμονισμένες με το περιβάλλον και τον αρχιτεκτονικό χαρακτήρα των Πριγκηποννήσων».
«Δεν είναι μια εύκολη επένδυση»
«Η απόφαση του Πατριαρχείου ανοίγει μια νέα “σελίδα” για το μέλλον αυτού του κτιρίου για το οποίο όλο αυτό το διάστημα κάναμε συστηματικές μελέτες, αναζητώντας τις βιωσιμότερες χρήσεις: καταλήξαμε στο ότι είναι σημαντικό να υπάρξει μία τουριστική επιχειρηματικότητα με όρους συνεργασίας οι οποίοι βέβαια θα είναι υπό συζήτηση», μάς λέει ο κ. Βίγκας.
Από το 2018 και μετά η επιτροπή είχε «τρέξει» διάφορες μελέτες για την υποστήλωση των χώρων του Ορφανοτροφείου, ενώ είχαν εκδοθεί και οι απαραίτητες άδειες για τις εργασίες συντήρησης. Σήμερα, η νέα επιτροπή που συστήνεται, περνά στο στάδιο των διαπραγματεύσεων.
«Δεν είναι μια εύκολη επένδυση, αλλά αυτή τη στιγμή διαπιστώνουμε ότι ήδη υπάρχουν ενδιαφερόμενοι. Η δική μας επιθυμία είναι να γίνει μία σύμπραξη ανάμεσα σε Ελληνες και Τούρκους επιχειρηματίες, ώστε να αναπτερωθεί και το ηθικό της κοινής επιχειρηματικότητας», αναφέρει ο κ. Βίγκας που θα συμμετέχει στη νέα επιτροπή η οποία θα απαρτίζεται από νομικούς συμβούλους με ειδικότητα στις μακροχρόνιες συμβάσεις, καθώς και από ανθρώπους του επιχειρηματικού κόσμου και εκπροσώπους της Εκκλησίας.
«Η επιτροπή θα είναι υπεύθυνη για τις διαπραγματεύσεις, υποβάλλοντας και την τελική πρόταση στο Πατριαρχείο. Ελπίζω ότι μέσα στο επόμενο εξάμηνο θα έχουμε τελειώσει με όλες τις απαραίτητες διαδικασίες», τονίζει ο ίδιος.
Θα μπορούσε το κτίριο αυτό να έχει μια άλλη κατάληξη ή η λύση του ξενοδοχείου είναι μονόδρομος; Ρωτάμε τον κ. Βίγκα εάν περιμένει πως η τουριστική αξιοποίηση του εμβληματικού κτιρίου της ομογένειας που αγοράστηκε το 1903 από την Ελενα Ζαρίφη και έγινε δωρεά στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, θα έρθει αντιμέτωπη με το όραμα των Ελλήνων της Πόλης.
«Ασφαλώς έχουν κι εκείνοι κάποιες ευαισθησίες και περιμένω αντιδράσεις για τη μετατροπή του. Δεν θα μου είναι καθόλου παράδοξο. Αλλά νά που δε βρέθηκε όλα αυτά τα χρόνια άλλος τρόπος. Από τη δεκαετία του ’60 διαβάζουμε αποκόμματα των ομογενειακών εφημερίδων που γράφουν ότι το κτίριο καταρρέει και κινδυνεύει να δημιουργήσει προβλήματα στον χώρο του νησιού. Το κτίριο κάνει υπομονή εδώ κι 60 χρόνια. Εμείς δεν βρήκαμε άλλον τρόπο να το αξιοποιήσουμε. Ασφαλώς καθυστερήσαμε, αλλά κάλλιο αργά παρά ποτέ», τονίζει ο κ. Βίγκας και συμπληρώνει:
«Δεν υπάρχει λογική να αφήσουμε έτσι το Ορφανοτροφείο. Η επένδυση στην κορυφή του λόφου της Πριγκήπου δεν είναι εύκολη. Είναι κοστοβόρα και χρονοβόρα, οπότε δεν θα πρέπει να δούμε το εγχείρημα μέσα σε ένα πλαίσιο εκμετάλλευσης. Θα υπάρξει επιχειρηματική δραστηριότητα, η οποία και θα διαφυλάξει κατά κάποιον τρόπο την ιστορία και θα εξασφαλίσει τη βιωσιμότητα του χώρου».
«Κάθε μέρα που περνά είναι κρίσιμη»
Η Ελευθερία Τσακανίκα, πολιτικός μηχανικός, αναπληρώτρια καθηγήτρια της Σχολής Αρχιτεκτονικής στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, με ειδικότητα στην αποκατάσταση των ξύλινων κατασκευών παρακολουθεί στενά τα τελευταία επτά χρόνια την κατάσταση του κτιρίου. Η ίδια, η οποία συμμετέχει ως εθελόντρια στην πρώτη επιτροπή που συστάθηκε, έχει προειδοποιήσει αρκετές φορές για την κρισιμότητα της κατάστασης του κτιρίου.
«Η εξέλιξη των βλαβών είναι ραγδαία τα τελευταία χρόνια. Το 2018 ανεβαίναμε στον 4ο όροφο, ενώ σήμερα είναι επικίνδυνο να μπούμε ακόμη και στο ισόγειο. Καταρρεύσεις μπορεί να γίνουν ανά πάσα στιγμή: αύριο ή μεθαύριο. Επομένως, κάθε μέρα που περνά είναι κρίσιμη», λέει η ίδια και εξηγεί πως παρότι τα τελευταία δύο χρόνια ετοιμάστηκαν με πολύ μεγάλη προσπάθεια οι μελέτες και δόθηκαν όλες οι εγκρίσεις για τα άμεσα σωστικά μέτρα, εν τούτοις, δεν βρέθηκαν τα απαραίτητα χρήματα.
«Η απόφαση της Συνόδου είναι ένα σημαντικό βήμα, όχι μόνο για την αποκατάστασή του, αλλά και για τη διάσωση έστω και κάποιων τμημάτων του, όπως το καταπληκτικό θέατρο με τον ξύλινο φέροντα οργανισμό και τον διάκοσμο στο ισόγειο. Είναι ξεκάθαρο ότι ένα μεγάλο τμήμα του κτιρίου πλέον δεν είναι δυνατόν να σωθεί», προσθέτει.
Η καθηγήτρια του ΕΜΠ, αυτές τις μέρες βρίσκεται στο Ταλίν της Εσθονίας παρακολουθώντας ένα ευρωπαϊκό συνέδριο που αφορά στον σχεδιασμό και την κατασκευή πολυώροφων κτιρίων από ξύλο, καθώς το υλικό αυτό αποτελεί, όπως εξηγεί, το πλέον βιώσιμο για τις σημερινές κατασκευές.
«Με αφορμή αυτό το συνέδριο, σκεφτόμουν, ότι έχουμε ακόμη, όρθιο, εγκαταλειμμένο για μισό αιώνα, σε πείσμα κάθε πρόγνωσης, ειδικά λόγω ξύλου, το μεγαλύτερο πολυώροφο ξύλινο κτίριο της Ευρώπης, Μνημείο της υλικής και άυλης κληρονομιάς της Ελλάδας, της Τουρκίας, όλου του κόσμου, κατασκευασμένο από το αρχαιότερο, αλλά και το πιο σύγχρονο υλικό με όρους βιωσιμότητας. Πώς είναι δυνατόν να επιτρέψουμε να χαθεί;»
Η ιστορία του Ορφανοτροφείου της Πριγκήπου
Το εντυπωσιακό κτίριο των 25.000 τ.μ. με τα 206 δωμάτια επρόκειτο να ανοίξει τις πόρτες του ως πολυτελές ξενοδοχείο και καζίνο στα τέλη του 19ου αιώνα με την ονομασία “Prinkipo Palace“, προκειμένου να φιλοξενήσει πλούσιους Ευρωπαίους ταξιδιώτες που θα έφταναν στην Κωνσταντινούπολη με το «Οριεντ Εξπρές». Το σχέδιο της ιδιοκτήτριας γαλλικής εταιρείας δεν προχώρησε, καθώς ο σουλτάνος Αμπντούλ Χαμίτ ο Β’, αρνήθηκε να επιτρέψει τη λειτουργία του καζίνο και το 1903 το κτίριο πουλήθηκε προς 3.700 χρυσές λίρες στην Ελενα Ζαρίφη, σύζυγο Ελληνα τραπεζίτη από την Κωνσταντινούπολη. Εκείνη, το δώρισε στο Οικουμενικό Πατριαρχείο και από τότε το κτίριο άρχισε να λειτουργεί ως ορφανοτροφείο και σχολείο, φιλοξενώντας, έως το 1964, χιλιάδες παιδιά της ελληνικής μειονότητας της Κωνσταντινούπολης.
Την ίδια χρονιά, το κτίριο σφραγίστηκε από τις τουρκικές αρχές. Ο νομικός αγώνας που ξεκίνησε τα επόμενα χρόνια, είχε ως αποτέλεσμα να επιστραφεί στην ιδιοκτησία του Πατριαρχείου (2012), μετά από προσφυγή στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Από το 1898 που οικοδομήθηκε, το κτίριο δεν συντηρήθηκε ποτέ.
Αναγκαία η συντήρηση και σε άλλα κτίρια της ομογένειας
Μαζί με το Ορφανοτροφείο, για το οποίο δεν υπάρχει πλέον άλλος χρόνος αναμονής, η ελληνική κοινότητα της Κωνσταντινούπολης ζητά και για κάποια άλλα κτίρια που αποτελούν κομμάτι της πολιτιστικής κληρονομιάς της, να συντηρηθούν και να αναστηλωθούν προκειμένου να αντέξουν στον χρόνο.
«Είναι τα σχολεία μας, το Ζωγράφειο Λύκειο, η Μεγάλη του Γένους Σχολή, το Ζάππειο που έχουν τέτοιες ανάγκες και για όλα αυτά αγωνιούμε», σημειώνει ο κ. Βίγκας και καταλήγει: «Το κυριότερο πάντως είναι να έχουμε και μία ζωντανή κοινότητα η οποία θα τα χαρεί και θα τα μοιραστεί».
