Του πατρός ΙΩΑΝΝΗ ΧΡΥΣΑΥΓΗ
Η Καθημερινή
Δέκα χρόνια πέρασαν αφ’ ότου εγκρίθηκε η συμφωνία των Παρισίων, μια νομικά δεσμευτική, διεθνής συμφωνία του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή. Στο μεταξύ, οι ισχυροί πρωταγωνιστές και τα μεγάλα κράτη δεν ανταποκρίθηκαν όπως δεσμεύτηκαν και όπως όφειλαν, ενώ οι τρέχουσες γεωπολιτικές συνθήκες επιδείνωσαν την κατάσταση του πλανήτη.
Ο Θοδωρής Γεωργακόπουλος, καταξιωμένος δημοσιογράφος και συγγραφέας, αλλά επίσης ανήσυχος γονιός και προβληματισμένος πολίτης, γνωρίζει τη δύναμη του έμπρακτου λόγου, ενώ συνάμα κατανοεί τις συνέπειες της αδιάφορης σιωπής. Στο βιβλίο του «Μια ελληνική κλιματική κρίση: 50 απαντήσεις για την κλιματική αλλαγή και τις συνέπειές της, με απλά λόγια, χωρίς υστερίες και υπερβολές» (Αθήνα, εκδ. Ψυχογιός) χειρίζεται με τρόπο κατανοητό περίπλοκα θέματα, προσεγγίζοντας –απλουστευμένα, αλλά καθόλου απλοϊκά– την κλιματική αλλαγή με μία σειρά υπεύθυνων προοπτικών. Η βασική του εκτίμηση είναι ότι οι πολίτες λαμβάνουν σωστές αποφάσεις όταν έχουν αντικειμενική πληροφόρηση. Αφορμή του βιβλίου ήταν οι πρόσφατες ακραίες καιρικές συνθήκες, που ταλαιπώρησαν την Ευρώπη και ιδιαίτερα την Ελλάδα το καλοκαίρι του 2023.
Αμέσως μου προξένησαν εντύπωση οι πρώτες του παρατηρήσεις: «Eχουμε ενώπιόν μας μια εικόνα του προβλήματος, αλλά δεν έχουμε την πλήρη εικόνα. Γιατί είναι αυτό ανησυχητικό; Γιατί το φαινόμενο στην πραγματικότητα συνιστά πολλά φαινόμενα, τα οποία είναι αρκετά διαφορετικά μεταξύ τους, αλλά επηρεάζουν το ένα το άλλο […] Ολα αυτά δεν είναι ούτε απομονωμένα ούτε αποσυνδεδεμένα. Συνδέονται στενά και άρρηκτα μεταξύ τους και σχετίζονται με την κλιματική πρόκληση». (σ. 15)
Ο Γεωργακόπουλος κατατάσσει το περιεχόμενο σε τρία μέρη: τα βασικά, οι συνέπειες και οι λύσεις. Στις πρώτες δύο ενότητες διατυπώνει χρήσιμες διακρίσεις μεταξύ κλίματος και καιρού, φαινομένου του θερμοκηπίου και αύξησης της θερμοκρασίας, ατμοσφαιρικών αλλαγών και εκπομπών άνθρακα, ανθρωπογενών και φυσικών επιπτώσεων. Κατόπιν στρέφει την προσοχή του σε ελπιδοφόρες λύσεις, στις οποίες αφιερώνει πάνω από το μισό βιβλίο. Βλέπει τη σημερινή γενιά όχι ως την τελευταία γενιά της κλιματικής κρίσης, αλλά ως την πρώτη καταλυτική γενιά μιας κλιματικής ανταπάντησης. Το συμπέρασμα είναι απλό: Κάνε κάτι! Κάνε οτιδήποτε! Μόνο, παρακαλεί, μην κάψεις το βιβλίο γιατί το κόστος σε εκπομπή άνθρακα θα είναι υπερβολικό.
Η αλήθεια είναι πως κανείς δεν γνωρίζει την αποδοτικότερη λύση. Μπορώ όμως να πω με κάποια σιγουριά τι δεν πέτυχε και τι δεν θα πετύχει: H προσπάθεια να πείσουμε τον κόσμο ότι με το να ρυπαίνει λιγότερο θα μπορεί αύριο να συνεχίσει τη ζωή του ανενόχλητα όπως μέχρι σήμερα! Αντιστεκόμαστε στην αλλαγή, ειδικά όταν περιλαμβάνει κάποια θυσία. Ετσι τα Κεφ. 29-30 υπογραμμίζουν την ηθική υποχρέωση να αντιμετωπίσουμε την αδηφαγία και την απληστία.
Και αυτό με φέρνει στην ουσία του προβλήματος, που κανείς δεν θέλει να αγγίξει. Οχι μόνο δεν είμαστε πρόθυμοι να υιοθετήσουμε απλούστερο τρόπο ζωής, αλλά αντιστεκόμαστε έντονα σε κάθε τέτοια προτροπή. Ολοι είμαστε ένοχοι εν προκειμένω, διότι καταναλώνουμε πολύ περισσότερο απ’ όσο θα έπρεπε. Η λύση της κλιματικής κρίσης είναι περιεκτική και βρίσκεται στην ανάκτηση μιας λιτότερης διαβίωσης, διότι «Τοῦ Κυρίου ἡ γῆ» (Ψαλμ. 23), όχι δική μας. Και αυτή είναι η θεολογική διάσταση της περιβαλλοντικής φροντίδας που επί τριάντα χρόνια διακηρύττει ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος, τονίζοντας ότι η κλιματική αλλαγή δεν είναι πολιτικό ή τεχνολογικό ζήτημα, αλλά πνευματική πρόκληση. Η κλιματική κρίση θα αντιμετωπισθεί και θα αντιστραφεί όταν αντιληφθούμε τις ηθικές της αιτίες. Και για να γίνει αυτό, πρέπει να αναγνωρίσουμε τον κόσμο ως μεγαλύτερο από εμάς και τα συμφέροντά μας.
Βέβαια η θρησκεία δεν είναι πάντα μέρος της λύσης. Συχνά είναι μέρος του προβλήματος. Αυτό γίνεται απόλυτα σαφές κάθε φορά που τίθεται το θέμα της υπερανάπτυξης. Είναι εύκολο για θρησκευτικούς ηγέτες να καταδικάσουν την υπεραλίευση, αλλά αντιστέκονται όταν εγείρεται το θέμα του υπερπληθυσμού. Κατανοούμε την επισιτιστική ανασφάλεια και λειψυδρία. Ωστόσο δεν εκτιμούμε πώς συνδέονται με τον υπερπληθυσμό. Η τεκνοποίηση είναι οπωσδήποτε πρόβλημα για τον πλανήτη! Δεν είναι μονάχα θέμα χώρου. Είναι θέμα πόρων. Και δεν είναι απλώς θέμα χορτοφαγίας (Κεφ. 32). Καταναλώνουμε διπλάσιους πόρους απ’ όσους μπορεί να παραγάγει και να στηρίξει ο πλανήτης!
Επιπλέον, εφόσον το βιβλίο πραγματεύεται την κλιματική αλλαγή στην Ελλάδα, απευθυνόμενο συγκεκριμένα στο ελληνικό κοινό, το ζήτημα του υπερπληθυσμού θα έπρεπε να συμπεριληφθεί σαν ένα έστω διφορούμενο ζήτημα, ιδίως σε μια συντηρητική κρατική εκκλησία. Στην Ελλάδα, η πολυτεκνία επαινείται και αποθεώνεται, πιθανώς για ευσεβείς ή εθνικιστικούς λόγους. Ετσι η εντολή «αὐξάνεσθε, πληθύνεσθε καὶ κατακυριεύσατε» (Γέν. 1.28) δεν συνιστά μονάχα θεία εντολή για τις ανθρώπινες σχέσεις, αλλά αποτελεί την ισχυρότερη άμυνα ενώπιον της γειτονικής μας χώρας. Και το πρόβλημα είναι ότι τέτοια επιχειρήματα προβάλλονται πρωτίστως από άγαμους κληρικούς. Εχει άραγε νόημα να προσευχόμαστε για κάποια θέση στον παράδεισο, όταν τα παιδιά μας δεν θα έχουν καμιά θέση στη γη;
Το φαγητό αποτελεί εξέχοντα παράγοντα της οικολογικής εκμετάλλευσης. Ο λόγος που ο κόσμος πεινάει δεν είναι μόνον ο υπερπληθυσμός. Με λιγότερο πληθυσμό, αλλά το ίδιο σύστημα κατανομής τροφίμων, οι φτωχοί πάλι θα πεινούσαν. Το πρόβλημα είναι ο τρόπος που διανέμουμε το φαγητό ως ιδιοκτησία. Ο υπερπληθυσμός λοιπόν αποτελεί πρόβλημα εκπαίδευσης, ιδιαίτερα των γυναικών ώστε να αποκτήσουν ελευθερία επιλογής στη διατροφή και τεκνοποιία.
Παραδόξως, η λύση για την κλιματική αλλαγή βρίσκεται όχι τόσο στο να κάνω κάτι όσο στο να μην κάνω τίποτε. Πρέπει πρώτα να σταματήσω ό,τι κάνω και να πατήσω πιο ελαφρά στον πλανήτη για να μειώσω το «αποτύπωμα άνθρακα» (Κεφ. 31), μαθαίνοντας να κατακτώ και να κατέχω λιγότερα. Κι αυτό με οδηγεί στην αντίληψη περί επιστήμης. Οπως δεν πρέπει να αυτοσχεδιάζουμε με την κλιματική αλλαγή (δηλαδή την υγεία του πλανήτη), έτσι δεν μπορούμε να αυτοσχεδιάζουμε με την ιατρική επιστήμη (δηλαδή την υγεία των ανθρώπων). Γι’ αυτό οι στρατηγικές και συνωμοσίες που υιοθετούνται για την άρνηση της κλιματικής αλλαγής και της πρόσφατης πανδημίας ακολουθούν παρόμοια μοτίβα και χρησιμοποιούνται από τους ίδιους ανθρώπους. Το βιβλίο αυτό αποτελεί μια θετική αρχή σε αυτό που είναι αναμφίβολα ένα μακρινό ταξίδι αναθεώρησης και βιωσιμότητας.
