Χαιρετισμός τῆς Α. Θ. Παναγιότητος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου εἰς τήν Διημερίδα «Ὁμοούσιον τῷ Πατρί» (Μαράσλειος Σχολή, 12 Μαρτίου 2025)
Τιμιώτατοι ἀδελφοί Ἱεράρχαι,
Ἐξοχώτατε κύριε Πρέσβυ, Γενικέ Πρόξενε τῆς Ἑλλάδος ἐν τῇ Πόλει,
Ἐντιμολογιώτατοι Ἄρχοντες Ὀφφικιάλιοι,
Ἐλλογιμώτατοι εἰσηγηταί,
Ἐκλεκτοί παρόντες,
Τέκνα ἐν Κυρίῳ εὐλογημένα,
Μέ αἰσθήματα χαρᾶς σᾶς ὑποδεχόμεθα καί σᾶς καλωσορίζομεν εἰς τήν ἱστορικήν Πατριαρχικήν Ἀστικήν Σχολήν Μαρασλῆ καί εἰς τήν Διημερίδα μέ τίτλον «Ὁμοούσιον τῷ Πατρί», ἀφιερωμένην εἰς τήν Α’ ἐν Νικαίᾳ Οἰκουμενικήν Σύνοδον, ἐν τῷ πλαισίῳ τῶν ἑορτασμῶν ἐπί τῇ συμπληρώσει δεκαεπτά αἰώνων ἀπό τῆς συγκλήσεώς της. Εὐχαριστοῦμεν τούς ἐλλογιμωτάτους ὁμιλητάς διά τήν πρόθυμον ἀποδοχήν τῆς προσκλήσεως καί πάντας ὑμᾶς τούς συμμετέχοντας, ἐντεῦθεν, ἐξ Ἑλλάδος καί ἀλλαχόθεν. Ἐκφράζομεν τήν Πατριαρχικήν ἡμῶν εὐαρέσκειαν πρός τόν Πρόεδρον, τά μέλη καί τόν Γραμματέα τῆς Ὀργανωτικῆς Ἐπιτροπῆς διά τήν συμβολήν των. Εἴμεθα βέβαιοι ὅτι αἱ παρουσιάσεις τῶν ὁμιλητῶν καί αἱ συζητήσεις θά ἀναδείξουν σημαντικάς πτυχάς τῆς Συνόδου τῆς Νικαίας καί τῆς ἐπικαιρότητος τοῦ μηνύματός της.
Ἡ σύγκλησις τῆς ἐν Νικαίᾳ Συνόδου ἀποτελεῖ κορύφωσιν τῆς «ἀρχεγόνου συνοδικότητος» καί τῆς «οἰκουμενικῆς συνειδήσεως» τῆς Ἐκκλησίας, ταυτοχρόνως δέ καί ἀνάδυσιν μιᾶς νέας συνοδικῆς δομῆς καί πρακτικῆς, αὐτῆς τῆς «Οἰκουμενικῆς Συνόδου». Ἡ πόλις τοῦ Κωνσταντίνου, ἡ ἐγκαινιασθεῖσα πέντε ἔτη μετά τήν Σύνοδον τῆς Νικαίας, ἔμελλε νά καταστῇ τό κέντρον τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς, ὅπου συνῆλθον τέσσαρες Οἰκουμενικαί Σύνοδοι, καθοριστικαί διά τήν ταυτότητα καί τήν πορείαν τῆς Ἐκκλησίας ἐν τῷ κόσμῳ, καί ὅπου ἔχει τήν ἀμετακίνητον Καθέδραν του τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον, ἀκοίμητος φρουρός τῆς ἀνοθεύτου Ὀρθοδόξου ἡμῶν πίστεως καί τῶν πατρῴων παραδόσεων.
Τό Σύμβολον τῆς Νικαίας «Πιστεύομεν…» ἀποτελεῖ διακήρυξιν τῆς κοινῆς πίστεως τῆς Ἐκκλησίας, πρός ἀπάντησιν εἰς τήν Ἀρειανικήν κακοδοξίαν, εἰς τήν ὁποίαν ἡ θεολογία περί τοῦ «ἐν ἀρχῇ» ὄντος καί σαρκωθέντος διά τήν ἡμετέραν σωτηρίαν προαιωνίου Λόγου τοῦ Θεοῦ ἀντικατεστάθη ἀπό ἕν, ὅπως ἔχει λεχθῆ, «κοσμολογικόν φιλοσόφημα». Εἶναι ἀξιοθαύμαστον τό γεγονός ὅτι οἱ Πατέρες τῆς Νικαίας ἐφήρμοσαν τήν ἀρχήν του «καινοτομεῖν τά ὀνόματα», καί παρά τό ὅτι ἡ φιλοσοφία συνεδέθη εἰς τόν Ἄρειον μέ «ἀκραῖον ἐξελληνισμόν τοῦ Χριστιανισμοῦ», ἐχρησιμοποίησαν ἕνα φιλοσοφικόν ὅρον διά τήν ἔκφρασιν τῆς πίστεως εἰς τήν θεότητα τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ, κατορθώσαντες τόν «ἐκχριστιανισμόν» μιᾶς φιλοσοφικῆς ἐννοίας, ἡ ὁποία οὕτω κατέστη «ἀκρογωνιαῖος λίθος τοῦ ὅλου δογματικοῦ οἰκοδομήματος τῆς ἐν Νικαίᾳ Συνόδου» (Καλλινίκου Δελικάνη, Ἡ πρώτη ἐν Νικαίᾳ Οἰκουμενική Σύνοδος, Κωνσταντινούπολις, 1930, σ. 130).
Ὡς γνωστόν, ὁ ὅρος ὁμοούσιος εἶναι «ἄγραφος» καί εἶχε χρησιμοποιηθῆ ὑπό αἱρετικῶν, ὅπως ὁ Σαβέλλιος καί ὁ Παῦλος ὁ Σαμοσατεύς. Καθώς ὅμως ἡ Σύνοδος ἐθεώρει τόν ἑαυτόν της αὐθεντικόν φορέα τῆς ἀεί ζώσης ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ ἐμπειρίας καί παραδόσεως τῶν Ἀποστόλων, καί ἐν ἀκλονήτῳ πίστει ὅτι μόνος ὁ ὁμοούσιος τῷ Πατρί Θεός Λόγος, «Θεός ἀληθινός ἐκ Θεοῦ ἀληθινοῦ», διανοίγει, διά τῆς σαρκώσεώς Του, εἰς τόν ἄνθρωπον τήν ὁδόν τῆς θεώσεως, δέν ἐδίστασε νά εἰσαγάγῃ τόν ὅρον αὐτόν εἰς τό Σύμβολόν της, διατρανώσασα τήν τελείαν θεότητα τοῦ Υἱοῦ καί Λόγου τοῦ Πατρός, ὅς «ἐνηνθρώπησεν, ἵνα ἡμεῖς θεοποιηθῶμεν» (Μέγας Ἀθανάσιος). Εἰς τόν «ἐκπληκτικόν ὅρον» θέωσις, ὅπως σημειώνει ὁ μακαριστός π. Γεώργιος Φλωρόφσκυ, «δέν ὑπάρχει τίποτε τό «φυσιοκρατικό» ἤ πανθεϊστικό… Θέωσις δέν σημαίνει τίποτε περισσότερο ἀπό μιά ἐσωτερική κοινωνία τῶν ἀνθρωπίνων προσώπων μέ τόν ζωντανό Θεό. Τό νά εἶσαι μέ τόν Θεό σημαίνει νά ἐνοικεῖς «ἐν Αὐτῷ» καί νά συμμερίζεσαι τήν τελειότητά Του» («Ἡ ἀθανασία τῆς ψυχῆς», εἰς τό ἔργον τοῦ ἰδίου, Δημιουργία καί Ἀπολύτρωση, ἐκδ, Πουρναρᾶ, Θεσσαλονίκη 1983, σ. 275).
Ὅταν ὁ φιλόσοφος Ἕγελος ἀσκῇ ἀκραίαν κριτικήν εἰς τήν κατανόησιν καί βίωσιν τῆς χριστιανικῆς πίστεως ἐν Βυζαντίῳ καί θεωρεῖ ὅτι ἐκεῖ «ἡ θρησκεία παρέμεινε ἀφηρημένη, ὥστε «ἐν ὀνόματι τῶν χριστιανικῶν δογμάτων» νά ἐκτυλίσσωνται ἐμφύλιοι συγκρούσεις καί ἐκρήξεις βίας, ὡς συνέβη καί μέ τήν χρῆσιν τῶν ὅρων «ὁμοούσιος» καί «ὁμοιούσιος», ὅπου ἡ ἀντίθεσις διά τό γράμμα ῾ι᾽ προεκάλεσε τόν βίαιον θάνατον πολλῶν (G.W.F. Hegel, Vorlesungen über die Philosophie der Geschichte), ἀγνοεῖ τήν διόλου «ἀφηρημένην» οὐσιαστικήν σωτηριολογικήν ἀναφοράν τοῦ δόγματος ἐν τῇ συνειδήσει τῶν Ὀρθοδόξων. Τά δόγματα δέν εἶναι θεωρητικαί διατυπώσεις τῆς πίστεως, ἀλλά κλῆσις πρός συμμετοχήν εἰς τήν ἐν Χριστῷ ζωήν ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ, μέ ὁρίζοντα τήν σωτηρίαν μας.
Ἡ Σύνοδος τῆς Νικαίας ἀποτελεῖ σταθμόν εἰς τήν διαμόρφωσιν αὐτῆς τῆς δογματικῆς ταυτότητος τῆς Ἐκκλησίας, παρέμεινε δέ τό πρότυπον διά τήν ἀντιμετώπισιν δογματικῶν καί κανονικῶν προβλημάτων εἰς οἰκουμενικόν ἐπίπεδον. Ἡ 1700ή ἐπέτειος ἀπό τῆς πραγματοποιήσεώς της ὑπενθυμίζει εἰς τήν Χριστιανοσύνην τάς παραδοχάς τῆς ἀδιαιρέτου Ἐκκλησίας καί τήν ἀξίαν τοῦ κοινοῦ ἀγῶνος κατά τῶν παρανοήσεων τῆς πίστεώς μας, μέ ἀμετάθετον σημεῖον προσανατολισμοῦ τόν ἀναλαβόντα τήν ἡμετέραν μορφήν, ἐλευθερώσαντα ἡμᾶς ἐκ τῆς δουλείας τοῦ ἀλλοτρίου, χαρισάμενον δέ ἡμῖν ζωήν τήν αἰώνιον, «ὁμοούσιον τῷ Πατρί» Θεόν Λόγον, διά τῆς ἐνσαρκώσεως τοῦ ὁποίου »τόν Πατέρα ἐγνώκαμεν καί τό Πνεῦμα τό Ἅγιον ἐπεδήμησεν ἐν κόσμῳ». Οἱ ἑορτασμοί πρέπει νά συμβάλουν εἰς τήν ἀναζωπύρωσιν τῆς πίστεως εἰς τήν ὁμοούσιον καί ἀχώριστον Ἁγίαν Τριάδα καί εἰς τόν συναΐδιον Πατρί καί Ἁγίῳ Πνεύματι Λόγον, ὡς καί εἰς τόν πολλαπλασιασμόν τῶν καρπῶν καί τῶν εὐλογιῶν αὐτῆς ἐν τῷ κόσμῳ.
Ἐκλεκτοί συμμετέχοντες εἰς τήν Διημερίδα,
Ἔργον τῆς θεολογίας εἶναι ἡ ἀποκάλυψις τῆς σωτηριο-λογικῆς διαστάσεως ἐν παντί. Ἡ ὀρθή κατανόησις τῶν δογμάτων τῆς πίστεώς μας καί ἡ ἑρμηνεία των μέ ὑπαρξιακούς ὅρους ἀπαιτεῖ, ὁμοῦ μετά τῆς μετοχῆς εἰς τό ἐκ-κλησιαστικόν γεγονός, εὐαισθησίαν καί γνήσιον ἐνδιαφέρον διά τόν ἄνθρωπον καί τάς περιπετείας τῆς ἐλευθερίας του. Ἐν τῇ ἐννοίᾳ ταύτῃ, ἡ διατράνωσις τῆς πίστεώς μας εἰς τον Τριαδικόν Θεόν καί εἰς τόν ἐνανθρωπήσαντα Θεόν Λόγον, τόν Κύριον καί Σωτῆρα τοῦ κόσμου Ἰησοῦν Χριστόν, ὀφείλει νά συνοδεύηται ἀπό τήν ἔμπρακτον ἀνταπόκρισίν μας εἰς τήν προτροπήν Αὐτοῦ νά καταστῶμεν «πλησίον» τῶν ἐμπεσόντων εἰς τούς ληστάς καί τῶν ἐν ἀνάγκαις «ἐλαχίστων ἀδελφῶν» Του, μετά τῶν ὁποίων ἐταυτίσθη ὁ Κύριος, συνδέσας τήν αἰώνιον σωτηρίαν μας μετά τοῦ «ἐμοί ἐποιήσατε» (Ματθ. Κε’, 41).
Κατακλείοντες, εὐχαριστοῦμεν ἅπαξ ἔτι πάντας ὑμᾶς, εὐχόμενοι δέ δαψιλῆ καρποφορίαν τῶν ἐργασιῶν τῆς Διημερίδος, ἐπικαλούμεθα ἐφ᾿ ὑμᾶς τήν πλουσιόδωρον χάριν καί τό ἀμέτρητον ἔλεος τοῦ ἐν Τριάδι προσκυνουμένου Θεοῦ.
Φωτό: Νίκος Παπαχρήστου
