Του πρωτοπρεσβυτέρου του Οικουμενικού Θρόνου π. Παναγιώτη Καποδίστρια
Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος συμπλήρωσε φέτος 85 πολύκαρπα χρόνια ζωής (γεν. 29 Φεβρουαρίου 1940), διανύοντας μιαν αξιοθαύμαστη πορεία πνευματικής εγρήγορσης, ευθύνης και αφοσίωσης στα ιεροκανονικά θέσμια της Μητρός Εκκλησίας. Από την ημέρα που ανέλαβε το πηδάλιο του Οικουμενικού Πατριαρχείου το 1991, βαδίζει δρόμο δύσκολο, πολυεύθυνο, γεμάτο πολυειδείς προκλήσεις, αλλά και ελπίδα. Σε καιρούς που η Εκκλησία αντιμετωπίζει την ρευστότητα του κόσμου και την πολυμέτωπη αμφισβήτηση, εκείνος εκ του αειλαμπούς Φαναρίου ίσταται ως βράχος άσειστος, ενώ ταυτόχρονα ανοίγει νέες προοπτικές για την Ορθοδοξία και τη σχέση της με τον σύγχρονο κόσμο.
Η Πατριαρχία του χαρακτηρίζεται, θα λέγαμε, ως μια σχοινοβασία, όπου απαιτείται προσεκτική ισορροπία: ανάμεσα στην παράδοση και την ανανέωση, στη σταθερότητα και την τόλμη, στην πνευματικότητα και την δυναμική παρουσία στον κόσμο. Δεν εγκλωβίζεται σε τυπικά σχήματα, αλλά εργάζεται αδιάκοπα για να διατηρεί το Πατριαρχείο ζωντανό, ανοικτό, τρόπο και τόπο διαλόγου και ορθόδοξης μαρτυρίας. Δεν διστάζει να ξανοίγει δρόμους εκεί όπου άλλοι βλέπουν αδιέξοδα. Έχει δικαίως αναδειχθεί σε παγκόσμιο ηγέτη της Ορθοδοξίας, όχι μέσα από εξουσιαστικούς μηχανισμούς, αλλά μέσα από τη σοφία, την επιμονή και τη μαρτυρία της αγάπης.
Ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος αποδεικνύει ότι η Ορθοδοξία δεν αποτελεί μουσειακό θεσμό, αλλά ζωντανή παρουσία στον κόσμο. Πρωτοπορεί σε έναν από τους πιο κρίσιμους τομείς της εποχής μας, την περιβαλλοντική συνείδηση. Έχει μεταποιήσει το Οικουμενικό Πατριαρχείο σε πνευματικό κέντρο της οικολογικής αφύπνισης, καταδεικνύοντας ότι η σχέση του ανθρώπου με την φύση δεν αποτελεί απλώς τεχνικό ή πολιτικό ζήτημα, αλλά βαθιά πνευματικό. Η θεολογία του περιβάλλοντος που αναπτύσσει, επηρεάζει όχι μόνο την Ορθόδοξη Εκκλησία, αλλά και ευρύτερους κύκλους θρησκευτικών και πολιτικών ηγετών.
Ταυτόχρονα, δίνει καθοριστική σημασία στον διαθρησκειακό και διαχριστιανικό διάλογο. Σε μιαν εποχή που οι θρησκευτικές ταυτότητες συχνά εργαλειοποιούνται για διχασμούς και συγκρούσεις, εκείνος εργάζεται αδιάκοπα για την συμφιλίωση, την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης μεταξύ λαών, εκκλησιών και παραδόσεων. Οι συναντήσεις του με Πάπες, Προτεστάντες ηγέτες, αρχηγούς κρατών και αλλόδοξους θρησκευτικούς ηγέτες δεν έχουν ποτέ εθιμοτυπικό χαρακτήρα. Αποτελούν μιαν αδιάπτωτη μαρτυρία ειρήνης, έναν τρόπο να δείξει πως η Ορθοδοξία δεν φοβάται τον διάλογο, αλλά τον επιζητεί ως χώρο αλήθειας και αδελφοσύνης.
Η άσκηση του αρχαιόθεν δικαιώματος του Οικουμενικού Θρόνου -συν τοις άλλοις- να χορηγεί Αυτοκεφαλίες όπου δει, είναι για τον Βαρθολομαίο αδιαπραγμάτευτη, εσχάτως δε στην Ουκρανική Εκκλησία καταγράφεται ως μια ιστορική στιγμή για την Ορθοδοξία. Ενσαρκώνει την πεποίθησή του ότι η εκκλησιαστική ζωή δεν μπορεί να παραμένει δέσμια πολιτικών ή γεωπολιτικών σκοπιμοτήτων, αλλά οφείλει να κινείται με γνώμονα την ποιμαντική ευθύνη και την εκκλησιολογική αλήθεια. Παρά τις αντιδράσεις που προκαλεί, συχνάκις από αδελφούς και φίλους – φίδια, στέκεται ακλόνητος στην περιωπή που του πρέπει, βάζοντας την ευθύνη της πρωθιεραρχικής διακονίας του πάνω από κάθε σκοπιμότητα.
Στα χρόνια της υπερτριακονταετούς Πατριαρχίας του, το Οικουμενικό Πατριαρχείο διατηρεί την λάμψη και το κύρος του, παρά τις δυσκολίες, παρά τις πιέσεις. Εξακολουθεί να αποτελεί το κέντρο της Ορθοδοξίας, όχι λόγω αριθμών ή πολιτικής ισχύος, αλλά λόγω πνευματικής αυθεντικότητας. Ο ίδιος ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος δεν παύει ποτέ να είναι άνθρωπος της προσευχής, της απλότητας, της γνήσιας αγάπης. Σε κάθε του κίνηση, σε κάθε του λέξη, διακρίνει κανείς έναν άνθρωπο που δεν βλέπει την πίστη ως ιδεολογία, αλλά ως τρόπο ύπαρξης, μέθοδο ψυχικής αναπνοής.
Τα 85 χρόνια ζωής Βαρθολομαίου αποτελούν μιαν επιπλέον ευκαιρία όχι μόνο για ευχές, αλλά για αναγνώριση του έργου του, το οποίο στην σύντομη εδώ αναφορά μας απλώς ακραγγίξαμε. Δεσπόζει ως Πατριάρχης που δεν συμβιβάζεται με την αδράνεια, που δεν φοβάται να παίρνει αποφάσεις, που δεν μένει θεατής των εξελίξεων, αλλά ενίοτε ποιητής τους. Κρατά το τιμόνι της Ορθοδοξίας με σταθερότητα, σύνεση και αγάπη. Και η παρακαταθήκη που ευπρεπίζει για τους μεταγενέστερους είναι μια Ορθοδοξία ζωντανή, ενεργή, παρούσα στον κόσμο, αλλά πάντοτε ριζωμένη στην αλήθεια της πίστης, “μία δὲ οὖσα πάντα δύναται καὶ μένουσα ἐν αὐτῇ τὰ πάντα καινίζει” (Σοφ. Σολ. 7,27).
