Φως Φαναρίου
Ένα ξεχωριστό βιβλίο για την Ψαλτική στην Χίο κυκλοφόρησε το 2024 από τον Χορό Ψαλτών Χίου, τον οποίο ίδρυσε και διευθύνει ο Ηρακλής Μαλανδρίνος, Πρωτοψάλτης της Μητροπόλεως Σμύρνης. Πρόκειται για την διατριβή του Δρ Μουσικολογίας του ΑΠΘ Δημητρίου Λυκ. Κολλίντζα με τίτλο “Η διαχρονική συμβολή της νήσου Χίου στην ανάπτυξη και εξέλιξη της Ψαλτικής τέχνης” (ΙΔ΄ αι. – α΄ ήμ. ΙΘ΄ αι.). Ένα πολύτιμο πόνημα 605 σελίδων, με εξαιρετικά πρωτότυπο υλικό, προϊόν ενδελεχούς επιστημονικής έρευνας.
Την έκδοση χαιρετίζει ο μητροπολίτης Χίου κ. Μάρκος. Το προλόγισμα είναι του Ηρακλή Μαλανδρίνου, χοράρχου και διδασκάλου του Χορού Ψαλτών Χίου, ενώ το προλογικό σημείωμα υπογράφει ο αν. Καθηγητής Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Α.Π.Θ., Εμμανουήλ Γιαννόπουλος.
Η διατριβή εξετάζει τη ζωή και το έργο προσώπων, τα οποία γεννήθηκαν και έδρασαν ή κατάγονται από το νησί της Χίου και συνέβαλαν στην εξέλιξη και ανάπτυξη της Ψαλτικής Τέχνης διαχρονικά, από τον ΙΔ΄ αι. έως τα μέσα του ΙΘ΄ αι.. Πιο συγκεκριμένα, η διατριβή ερευνά την κωδικογραφική παραγωγή Χίων γραφέων, το μελοποιητικό, εξηγητικό και καλλωπιστικό έργο Χίων μουσικών, την διδακτική και ψαλτική δράση Χίων, την δραστηριοποίηση χίων μουσικών εκτός του νησιού τους, όπως στην Κωνσταντινούπολη, τις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, το Άγιο Όρος, τη Σμύρνη και άλλα ψαλτικά κέντρα. Επίσης, παρουσιάζονται αναλυτικά η συμβολή των Χίων στην κοσμική μουσική, ιδιαίτερες χιακές μελοποιήσεις και το έργο Χίων υμνογράφων. Στο πρώτο μέρος της εργασίας παρουσιάζεται αναλυτικά το κωδικογραφικό, μελοποιητικό και εξηγητικό έργο όλων των Χίων, οι οποίοι εντοπίστηκαν κατά την διάρκεια της εκπόνησης της διατριβής. Τα εργογραφικά στοιχεία συνοδεύονται από βιογραφικές πληροφορίες για το κάθε ένα πρόσωπο ξεχωριστά. Στο δεύτερο μέρος παρουσιάζονται τα χειρόγραφα χιακού ενδιαφέροντος, αναφέρονται οι ιδιαίτερες μελοποιήσεις Χίων και εκτίθεται ένας συγκεντρωτικός κατάλογος με τις συνθέσεις, εξηγήσεις, καλλωπισμούς και υμνογραφήματα των Χίων. Στο τελευταίο κεφάλαιο του δεύτερου μέρους γίνεται μορφολογική εξέταση χαρακτηριστικών δειγμάτων της χιακής μελοποιίας, ενώ η εργασία ολοκληρώνεται με τα απαραίτητα συμπεράσματα. Η διατριβή αποτελεί πρωτότυπη και μοναδική εργασία, σχετικά με την χιακή ψαλτική παράδοση και τη διαχρονική συμβολή των Χίων στην εξέλιξη της ψαλτικής τέχνης, καθώς μεμονωμένες εισηγήσεις και άρθρα, αλλά και σημαντικές διατριβές, καλύπτουν μέρος μόνο του θέματος της εργασίας. Αναδεικνύεται η ποσοτική και ποιοτική παραγωγή Χίων μουσικών, η οποία είτε ανθολογείται αποσπασματικά στην έως σήμερα βιβλιογραφία, είτε είναι παντελώς άγνωστη. Για όλα τα παραπάνω, η εργασία αποδεικνύεται απαραίτητη για το πεδίο της ιστορικής και βυζαντινής μουσικολογίας, καλύπτοντας ένα μεγάλο κενό στην ελληνική και ξενόγλωσση επιστημονική βιβλιογραφία.
The thesis examines the life and work of musicians, who were born and created or came from the island of Chios and contributed to the evolution and development of Psaltic Art diachronic, from the 14th century until the middle of the 19th century. More specifically, the thesis investigates the codographic, composing and explanatory work, the teaching and chanting activity of Chios musicians. In the first part of the thesis, it is presented in detail the codographic, musical and explanatory work of all the Chian musicians of these centuries. Ergographic data is accompanied by biographical information. In the second part, the manuscripts of chian interest are presented, the special compositions of Chian are mentioned and a list of all the known compositions, explainations, embellishments and hymns of Chian is presented. In the last chapter of the second part, it is carried out a morphological examination of characteristic samples of chian music, while the thesis concludes with the necessary conclusions. The thesis is an original and unique work, regarding the Chios chanting tradition and the diachronic contribution of Chios island to the evolution of the chanting art, as the existing bibliography covers only a part of the subject. The quantitative and qualitative production of Chios musicians is highlighted, which is either fragmentarily anthologized in the literature up to now, or is completely unknown. In conclusion, the thesis proves to be essential for the field of Historical and Byzantine Musicology, filling a large gap in the Greek and foreign scientific bibliography.
Με αφορμή την έκδοση του βιβλίου για την διαχρονική συμβολή της Χίου στην Ψαλτική Τέχνη, μνημονεύουμε και μία άλλη σημαντική έκδοση του “Χορού Ψαλτών Χίου”. Πρόκειται για έναν ψηφιακό δίσκο που περιλαμβάνει τα ένδεκα εωθινά Δοξαστικά στο μέλος του Γεωργίου Βινάκη.
Ο Γ. Βινάκης γεννήθηκε στην Αφθονή του Μαρμαρά το 1869 και ήταν μαθητής του Γεωργίου Ραιδεστηνού του Β’, ο οποίος διέκρινε νωρίς το μουσικό τάλαντο του μαθητή του και έβλεπε στο πρόσωπό του τον αντάξιο διάδοχό του. Ο Βινάκης έψαλλε για χρόνια στον Ιερό Ναό του Αγίου Ιωάννη των Χίων, στον Γαλατά της Κωνσταντινούπολης. Ο ναός αυτός σήμερα είναι – δυστυχώς – κατειλημμένος από τους «Τουρκοορθοδόξους» και το Οικουμενικό Πατριαρχείο δίνει αγώνα για την επανάκτησή του.
Από τον Άγιο Ιωάννη των Χίων, ο Βινάκης αποχώρησε το 1913 και πήγε στη Χίο – μετά από πρόσκληση των εφοπλιστών – και ανέλαβε πρωτοψάλτης του Μητροπολιτικού Ναού. Στη Χίο έμεινε 25 ολόκληρα χρόνια (1913-1938) και πραγματικά άφησε εποχή στα ψαλτικά δρώμενα του τόπου και πλήθος κατηρτισμένων ψαλτών. Ανάμεσά τους και οι πολύ σημαντικοί: Δημήτριος Κουτσαρδάκης, Νικόλαος Χατζησταμάτης, Γεώργιος Γέμελος, Λεωνίδας Σφήκας.
Το μελοποιητικό του έργο το οποίο εκτείνεται σε όλο σχεδόν το εκκλησιαστικό ρεπερτόριο, παραμένει ανέκδοτο και διάσπαρτο σε ιδιωτικές συλλογές.
Στον ψηφιακό δίσκο που εξέδωσε ο “Χορός Ψαλτών Χίου”, τα εωθινά ερμηνεύουν οι πρωτοψάλτες: Στυλιανός Κοντακιώτης, Δανιήλ Καραμπάσης και Μιχαήλ Ζάμπας.
Το σημαντικό είναι ότι γίνεται μια αξιέπαινη προσπάθεια από τον «Χορό Ψαλτών Χίου» και τον χοράρχη του, Ηρακλή Μαλανδρίνο, Πρωτοψάλτη της Μητροπόλεως Σμύρνης, για την καταγραφή και προβολή της πλούσιας ψαλτικής παράδοσης της μυροβόλου Χίου.
