Φως Φαναρίου
Σε συνέχεια των αναρτήσεών μας για το θέμα των εψηφισμένων Επισκόπων στην ζωή της Εκκλησίας, προτείνουμε σήμερα την μελέτη του Καθηγητή Εκκλησιαστικής Ιστορίας Αθανασίου Γ. Καψάλη, Προέδρου της Ανωτάτης Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Αθήνας, με τίτλο: “Η συμμετοχή των εψηφισμένων ως Επισκόπων στην Πατριαρχική Σύνοδο – Συμβολή στη λειτουργία του θεσμού της Πατριαρχικής Συνόδου κατά τους ΙΔ’ και ΙΕ’ αιώνες” (αυτοέκδοση 2005 και εκδόσεις Ηρόδοτος, 2020).
Η πρωτότυπη αυτή έρευνα του Αθανασίου Γ. Καψάλη αποτελεί πραγματικά μια σημαντική ψηφίδα στο μωσαϊκό της γενικής εκκλησιαστικής ιστορίας, εστιάζοντας στην εποχή της πενταρχίας των πατριαρχών και στον χώρο της Βασιλεύουσας ως έδρας της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Αφορμή υπήρξε η περίπτωση του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Ματθαίου Α’ (1397-1410), ο οποίος, ενώ εξελέγη Μητροπολίτης Χαλκηδόνας, ουδέποτε χειροτονήθηκε. Αργότερα εξελέγη και χειροτονήθηκε μητροπολίτης Κυζίκου και στη συνέχεια
αναγορεύθηκε Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως. Συνδυάζοντας τη συγκεκριμένη περίπτωση με άλλες αντίστοιχες της εκκλησιαστικής ιστορίας εντοπίζονται και σήμερα συναφείς περιπτώσεις εψηφισμένων των οποίων η χειροτονία είτε ετεροχρονίστηκε είτε ματαιώθηκε. Κατά την αναζήτηση της εκλογικής διαδικασίας διαπιστώθηκε ότι η Πατριαρχική Σύνοδος του Οικουμενικού Πατριαρχείου είχε να επιδείξει πολλά παραδείγματα περιπτώσεων εψηφισμένων που δεν είχαν αξιολογηθεί έως σήμερα.
Ο Πατριάρχης Ματθαίος Α’ ήταν μοναχός της Μονής Χαρσιανείτου από την ηλικία των δεκαπέντε ετών, πριν το 1380, οπότε χειροτονήθηκε διάκονος. Ήταν μορφωμένος μοναχός και φαίνεται ότι έγινε και ηγούμενος της Μονής το 1388. Ήταν μαθητής του ησυχαστή Μάρκου, ηγουμένου της Μονής Χαρσιανείτου, αλλά και του επόμενου ηγουμένου και μετέπειτα Πατριάρχη Νείλου Κεραμέως.
Εξελέγη Μητροπολίτης Χαλκηδόνος, αλλά παρέμεινε ως εψηφισμένος, αφού η δεινή οικονομική κατάσταση της Χαλκηδόνος μετά την κατάκτησή της από τους Οθωμανούς δεν επέτρεπε τη χειροτονία νέου αρχιερέα. Έτσι του επεδόθη ο τίτλος του «Προέδρου» Χαλκηδόνος. Τον Νοέμβριο του 1387 εξελέγη και χειροτονήθηκε και Μητροπολίτης Κυζίκου και ξεκίνησε να συμμετέχει στην Ενδημούσα Πατριαρχική Σύνοδο. Περί τα τέλη της βραχύβιας πατριαρχίας του Καλλίστου Β´(τέλη Μαΐου -Ιούλιος ή Οκτώβριος 1397) μετείχε στην Πατριαρχική Σύνοδο ως «Πρωτόθρονος».
