Της Αλεξάνδρας Χριστακάκη / Η ΑΥΓΗ
Τις ημέρες των Χριστουγέννων βρεθήκαμε στο Ζωγράφειο Λύκειο της Κωνσταντινούπολης, ένα σχολείο που βρίσκεται σε απόσταση αναπνοής από την τουριστική Ιστικλάλ και στην καρδιά της γειτονιάς Πέρα, ξεναγηθήκαμε στο πολυώροφο κτήριο -κόσμημα αρχιτεκτονικής- που φέτος συμπληρώνει 131 χρόνια λειτουργίας, τραγουδήσαμε με τους μαθητές του τα κάλαντα στους δρόμους της Πόλης, επισκεφτήκαμε τις εγκαταστάσεις του άλλου σχολείου, του Ζαππείου, στην πλατεία Ταξίμ και καταλήξαμε όλοι μαζί στο Φανάρι, όπου μας υποδέχθηκε ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος, ο οποίος για ενάμιση χρόνο, με το όνομα Δημήτρης Αρχοντώνης, πέρασε από τα θρανία του Ζωγραφείου και η φωτογραφία του κοσμεί το γραφείο του διευθυντή του σχολείου Γιάννη Δεμιρτζόγλου.
Η ρωμαίικη κοινότητα και ο αριθμός των μαθητών της έχουν πλέον συρρικνωθεί απελπιστικά, καθώς στην Κωνσταντινούπολη των 17 εκατομμυρίων κατοίκων έχουν απομείνει 300 μαθητές, τρία σχολεία, δύο στην Ίμβρο και συνολικά 2.000 Ρωμιοί! «Με τη συρρίκνωση της ομογένειας στην Πόλη δεν χάσαμε μόνο εμείς, έχασε και η Τουρκία. Και δεν είναι λίγοι και οι Τούρκοι που το πιστεύουν αυτό. Το όνειρό μου είναι να παραμείνει ζωντανή η ελληνική κουλτούρα και χαίρομαι όταν εγγράφεται έστω ένας ακόμη μαθητής» μας λέει ο διευθυντής του Ζωγραφείου, ο οποίος φοίτησε στο σχολείο αυτό όταν υπήρχαν μόνο αγόρια, επέστρεψε το 1989 ως καθηγητής των Μαθηματικών και έγινε διευθυντής των καθηγητών του από το 1994 έως και σήμερα στα 64 του χρόνια.
Αν και η οικογένειά του ζει στην Ελλάδα -η γυναίκα του στη Θεσσαλονίκη και οι δυο κόρες του στην Αθήνα-, ο ίδιος δεν προτίθεται να εγκαταλείψει την Κωνσταντινούπολη ακόμη και μετά την αφυπηρέτησή του, έτσι όπως και οι γονείς του το 1964, που παρέμειναν στην Πόλη μετά το τελευταίο κύμα των μαζικών απελάσεων. Ακούραστος και χαμογελαστός, ο Γιάννης Δεμιρτζόγλου αφήνει στο δάπεδο το ακορντεόν που συνόδευε τα ελληνικά κάλαντα των μαθητών του στην ολοήμερη περιπλάνηση στους δρόμους της Πόλης και απαντά στις ερωτήσεις μας για τη ρωμαίικη κοινότητα της Πόλης και τη μάχη που δίνεται για να παραμείνουν ζωντανά τα σχολεία της. Μας ενημερώνει ότι στα τρία σχολεία της Πόλης και στα δύο της Ίμβρου φοιτούν σήμερα 302 μαθητές. Στην Κωνσταντινούπολη λειτουργούν η Πατριαρχική Μεγάλη του Γένους Σχολή, που φέτος γιορτάζει τα 570 χρόνια από την ίδρυσή της, το Ζωγράφειο, που γιορτάζει 131 χρόνια λειτουργίας, με 74 μαθητές και το Ζάππειο, που συμπληρώνει 150 χρόνια λειτουργίας, με 140 μαθητές.
Το Ζάππειο έχει όλες τις σχολικές βαθμίδες, η Πατριαρχική Μεγάλη του Γένους Σχολή έχει τετραετές Δημοτικό, τετραετές Γυμνάσιο και τετραετές Λύκειο, ενώ το Ζωγράφειο έχει Γυμνάσιο και Λύκειο. Κάποτε υπήρχαν 63 σχολεία στην Πόλη, ενώ σήμερα τρία.
«Υπάρχουν κάποιοι που πιστεύουν ότι δεν θα πρέπει να λειτουργούν τρία σχολεία στην Πόλη για τόσο λίγα παιδιά… Όμως τα σχολεία βγάζουν προς τα έξω το μήνυμα του έμψυχου υλικού της ομογένειας. Στις εκκλησιές αυτό δεν το συναντάς… Μέσα στα 17 εκατομμύρια της Πόλης δυσκολεύεσαι να συναντήσεις πια Ρωμιό» μας επισημαίνει ο Γ. Δεμιρτζόγλου, ο οποίος χαρακτηρίζει πολύτιμο και τον έναν επιπλέον μαθητή και επιτυχία κάθε νέα εγγραφή.
Το 1962 καταγράφηκε ο μεγαλύτερος αριθμός μαθητών στο Ζωγράφειο: εφτακόσιοι είκοσι. Με τις απελάσεις του 1964 αρχίζει η ραγδαία συρρίκνωση. Την επόμενη χρονιά μειώθηκαν κατά 1.400 οι μαθητές στα 63 σχολεία. «Το 1972 στη δική μου τάξη στο Ζωγράφειο ήμασταν 92 μαθητές, τελειώσαμε 37 και σήμερα παραμένουμε στην Πόλη μόνο τέσσερις! Καταλαβαίνετε το μέγεθος της συρρίκνωσης».
Ποιοί είναι οι σημερινοί 74 μαθητές του Ζωγραφείου;
Εδώ φοιτούν παιδιά των οποίων ο ένας γονιός πρέπει να είναι χριστιανός, Ρωμιός, ορθόδοξος, Τούρκος πολίτης. Παλιότερα, όταν εγώ ήμουν μαθητής, έπρεπε ο πατέρας να ήταν Ρωμιός, ορθόδοξος και Τούρκος πολίτης. Ευτυχώς αυτό άλλαξε. Τώρα έχουμε παιδιά μεικτών γάμων, παιδιά που η καταγωγή τους είναι από την Αντιόχεια, με μητρική γλώσσα την αραβική ή την τουρκική, αλλά ορθόδοξα. Λόγω σύνθεσης των οικογενειών και της καταγωγής δεν έχουν την πολυτέλεια ή τη δυνατότητα κάποιοι μαθητές να μιλούν την ελληνική γλώσσα στα σπίτια τους. Γι’ αυτό υπάρχουν προπαρασκευαστικά εργαστήρια εκμάθησης της ελληνικής γλώσσας. Υπάρχουν παιδιά επισκέπτες των υπηρεσιακών παραγόντων στην Πόλη: των προξενικών υπαλλήλων, των αξιωματικών, των μετακλητών εκπαιδευτικών, δηλαδή των Ελλήνων που έρχονται με υπηρεσιακό διαβατήριο στην Πόλη. Αυτά τα παιδιά, αν θέλουν να συνεχίσουν τις σπουδές τους στην Πόλη ή εκτός Ελλάδας, κατορθώσαμε πέρσι να έχουν τη δυνατότητα να εισαχθούν ως ξένοι υπήκοοι.
Η πλειονότητα των μαθητών μας είναι παιδιά μεικτών γάμων, ακολουθούν τα παιδιά από την Αντιόχεια, έπονται τα παιδιά που έχουν και τους δυο γονείς Ρωμιούς Έλληνες της Πόλης και τελευταίοι στην κατάταξη είναι οι μαθητές των «υπηρεσιακών παραγόντων». Μόνο η κατηγορία των επισκεπτών μαθητών επιστρέφει για σπουδές στην Ελλάδα. Οι υπόλοιποι παραμένουν στην Κωνσταντινούπολη.
Στο Ζωγράφειο υπάρχουν 16 εκπαιδευτικοί -δεν υπάρχει καθηγητής Μουσικής- και μία μόνο φιλόλογος μετακλητή από την Αθήνα. Και ποιος χρηματοδοτεί τη λειτουργία των σχολείων αυτών;
Με την οικονομική συμπαράσταση φίλων και αδελφών Ελλαδιτών επωνύμων και ανωνύμων συνεχίζουμε την αποστολή μας, γιατί αυτοί πιστεύουν σ’ εμάς. Οι δημόσιες σχέσεις οι δικές μου και η αγάπη κάποιων για τη ρωμαίικη κοινότητα μας σώζουν. Αυτοί που μας στήριζαν οικονομικά γνώριζαν τις συνθήκες και έτσι ήταν πάντα αρωγοί. Οφείλουμε ένα μεγάλο ευχαριστώ στους αδελφούς Ελλαδίτες που συνεχίζουν την οικονομική και ηθική συμπαράσταση στο Ζωγράφειο. Οι απόφοιτοι του Ζωγραφείου δεν μας ξεχνούν. Σε κάθε επίσκεψη στην Πόλη, πριν το ξενοδοχείο, με τη βαλίτσα έρχονται στο σχολείο μας. Στις 21 Νοεμβρίου, στα Εισόδια της Θεοτόκου, γίνεται η συνεστίαση όλων των αποφοίτων Ζωγραφειωτών… Επίσης, κάποιες από τις 66 κοινότητες της ομογένειας χρηματοδοτούν το Ζωγράφειο, τους άπορους, το Φιλόπτωχο Ταμείο. Υπάρχει και ο Σύνδεσμος Υποστήριξης Ρωμαίικων Κοινοτικών Ιδρυμάτων που συντονίζει τον ρόλο των κοινοτήτων. Υπάρχουν και άποροι ομογενείς για τους οποίους καταβάλλεται προσπάθεια να τους χορηγηθεί επίδομα 300 ευρώ. Δυστυχώς, υπάρχουν και 150 τελείως άποροι Ρωμιοί.
Στο μέτωπο του εμβληματικού κτηρίου του Ζωγραφείου υπάρχουν πανό που αναφέρονται στα λογοτεχνικά συνέδρια του σχολείου, τα οποία επιδιώκουν τη γνωριμία με την ελληνική κουλτούρα.
Πιστεύω στη δυναμική των εξωσχολικών δραστηριοτήτων. Τα λογοτεχνικά συνέδρια είναι από τις σημαντικότερες δράσεις μας, σε συνεργασία με τα Εκπαιδευτήρια Μαντουλίδη της Θεσσαλονίκης. Ξεκινήσαμε το 2012 με Παπαδιαμάντη και συνεχίσαμε με Καβάφη, Βιζυηνό, Ελύτη, Θεοτοκά, πέρσι ήταν αφιερωμένο στον Γιάννη Ρίτσο. Καλεσμένοι ήταν Έλληνες καλλιτέχνες, όπως η Ευανθία Ρεμπούτσικα, ο Γιώργος Νταλάρας, η Γλυκερία. Ο υφυπουργός Πολιτισμού της Τουρκίας για την εκδήλωση με τη Γλυκερία μας παραχώρησε την Όπερα. Επιβράβευση της τριαντάχρονης πορείας μου. Τον Μάρτιο είναι προγραμματισμένο το 9ο Μαθητικό Συνέδριο Λογοτεχνίας που είναι αφιερωμένο στην Κική Δημουλά, με επίσημη καλεσμένη τη Μαρία Φαραντούρη. Στο συνέδριο αυτό θα συμμετέχουν μαθητές από 30 σχολεία της ελληνικής ομογένειας από ολόκληρο τον κόσμο, δάσκαλοι, πανεπιστημιακοί, καλλιτέχνες. Επίσης, γίνονται περιβαλλοντικές δράσεις με καλεσμένους μαθητές σχολείων της Ελλάδας που έρχονται στην Κωνσταντινούπολη. Συγκινητικές είναι οι ετήσιες συναντήσεις των αποφοίτων του Ζωγραφείου. Έρχονται οι παλιοί μαθητές, αγκαλιάζουν τα μάρμαρα, δακρύζουν, κάνουν τον σταυρό τους στην κεντρική είσοδο. Σαν προσκύνημα. Ξαναγίνονται παιδιά, κάθονται στα ξύλινα θρανία τους, θυμούνται ιστορίες. Γίνονται συνεστιάσεις στον τελευταίο όροφο του Ζωγραφείου, με θέα τον Κεράτιο, φέρνουν τα παιδιά τους, τα εγγόνια τους, έτσι ξεχνάμε ότι είμαστε μικρός αριθμός μαθητών και ταξιδεύουμε στο παρελθόν…
Ποιό είναι, όμως, το μήνυμα που αποστέλλεται μέσω των πολύπλευρων δραστηριοτήτων του σχολείου;
Είμαστε εδώ και συνεχίζουμε στον τόπο μας. Είτε με τα κάλαντα τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά, είτε με την περιφορά των Επιταφίων το Πάσχα, είτε χτυπώντας τις καμπάνες των εκκλησιών, είτε με τις παιδικές φωνές που ψάλλουν το «Σήμερον κρεμάται επί ξύλου» και ακούγονται στους δρόμους της πόλης, το μήνυμα είναι ηχηρό: Υπάρχουμε. Ο δικός μου στόχος; Όλοι οι πολιτισμοί, οι γλώσσες και οι κουλτούρες πρέπει να επιβιώνουν και να υπάρχει ώσμωση μεταξύ τους. Με τη συρρίκνωση της ομογένειας στην Πόλη δεν χάσαμε μόνο εμείς, έχασε και η Τουρκία. Και δεν είναι λίγοι και οι Τούρκοι που το πιστεύουν αυτό. Το όνειρό μου είναι να παραμείνει ζωντανή η ελληνική κουλτούρα γιατί είναι ένας ισχυρός πόλος πολιτισμού.
Ο ρόλος των σχολικών μονάδων μας εδώ στην Πόλη είναι γεφυροποιός μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Χωρίς την ελληνοτουρκική φιλία δεν μπορούμε να κρατήσουμε στην Πόλη τους νέους της ομογένειας. Θέλουμε να ελπίζουμε ότι θα ’ρθουν καλύτερες μέρες. Εγώ ως μέλος του Συνδέσμου Υποστήριξης των Ρωμαίικων Κοινοτικών Ιδρυμάτων, αν και κατανοώ ότι η Τουρκία δέχθηκε πολλούς μετανάστες και πρόσφυγες, θα ήθελα να είναι πιο εύκολες οι διαδικασίες για τους Έλληνες πολίτες που θέλουν να εγκατασταθούν στην Κωνσταντινούπολη, η άδεια παραμονής και η άδεια εργασίας τους. Έχουν αυστηροποιηθεί πολύ οι όροι παραμονής ξένων υπηκόων στην Τουρκία. Για την τύχη των Ελλήνων όλα εξαρτώνται από την πορεία των ελληνοτουρκικών σχέσεων.
Ο Γιάννης Δεμιρτζόγλου μάς λέει πως θα παραμείνει στο Ζωγράφειο ως διευθυντής μέχρι τη στιγμή που δεν θα μπορεί να έχει δημιουργικές ιδέες και ότι θα αξιολογήσει τον εαυτό του ως πετυχημένο μόνο όταν αφήσει στη θέση του διευθυντή έναν/μία άξιο/α διάδοχο συνάδελφο.
Ποιος είναι, όμως, ο Γιάννης Δεμιρτζόγλου; Να πώς συστήνεται ο ίδιος.
Γεννήθηκα το 1960 στο Σκούταρι. Μέχρι τα 18 μου χρόνια κατοικούσαμε στην κοινότητα του Αγίου Παντελεήμονα στο Κουσκουντζούκι. Ο πατέρας μου από τα 10 του χρόνια εργαζόταν σε ένα μεγάλο εργοστάσιο σοκολατοποιίας, το Ιμπραήμ Μπαιλάμ, συνταξιοδοτήθηκε στα 35 του και αργότερα με έναν Τούρκο φίλο του φαρμακοποιό αγόρασε τη σοκολατοποιία Οριεντάλ, την οποία κράτησε έως και τη δεκαετία του ’80. Να σημειωθεί ότι η σοκολατοποιία και η ζαχαροπλαστική ήταν σε χέρια Ρωμιών Ελλήνων: Royal, Elit, Oriental, Emberial, το ζαχαροπλαστείο Bahar. Τελείωσα το Δημοτικό στο Κουσκουντζούκι, στο οποίο υπηρετούσε ως διευθύντρια η μητέρα μου, η οποία αρνήθηκε να φύγει με τις απελάσεις. Το 1972 μετά από εισαγωγικές εξετάσεις πέρασα στο Ζωγράφειο, το οποίο τότε ήταν μόνο για αγόρια, το Ζάππειο τότε ήταν μόνο για κορίτσια και η Πατριαρχική Μεγάλη του Γένους Σχολή στο Φανάρι μόνο για αγόρια. Αποφοίτησα το 1978 από το Ζωγράφειο, πέρασα στο Πανεπιστήμιο της Πόλης στο Τμήμα Θετικών Επιστημών στα χρόνια της Χούντας του Εβρέν. Το 1989 διορίστηκα ως μαθηματικός στο Ζωγράφειο. Τις δύο προηγούμενες δεκαετίες δεν γίνονταν διορισμοί από το τουρκικό κράτος στα σχολεία μας. Το 1994 έγινα διευθυντής. Και δύσκολο και εύκολο. Αγαπώ το θέατρο, το ακορντεόν και τον αθλητισμό, και τα θεωρώ εκπαιδευτικά εργαλεία.
