Πρεσβύτερος Ηρακλής Φίλιος (θεολόγος, βαλκανιολόγος)
Εφημέριος Διάβας Ι.Μ. Σταγών & Μετεώρων
Στις 13 Νοεμβρίου η αγία μας Εκκλησία τιμά τη μνήμη του αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου. Η Θεία Λειτουργία που τελείται τις περισσότερες φορές κατά τη διάρκεια του χρόνου είναι έργο του ιδίου. Οι βιβλικοί, βέβαια, θα μας πουν πως υπήρχε ένα αντιοχειανό κείμενο ευχών, το οποίο έφερε μαζί του ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος όταν πήγε στην Κωνσταντινούπολη. Ο ίδιος εμπλούτισε το κείμενο αυτό, το οποίο είναι γνωστό ως η Θεία Λειτουργία του αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου.
Εκκλησία και Λειτουργία. Λειτουργία και Εκκλησία. Δύο μεγέθη αλληλένδετα μεταξύ τους. Δεν υφίσταται Εκκλησία χωρίς την Λειτουργία. Κάτι τέτοιο θα σήμαινε την απαγκίστρωση της πρώτης από την φανέρωση του μυστηρίου με τρόπο πάντοτε πνευματικό. Η Εκκλησία σημαίνεται ἐν τοῖς μυστηρίοις, θα γράψει τον 14ο αιώνα ο άγιος Νικόλαος Καβάσιλας, εννοώντας με τη χρήση του πληθυντικού αριθμού, το κατεξοχήν μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας. Γι’ αυτό και γίνεται λόγος για ‘’ευχαριστιακή εκκλησιολογία’’ (Afanassief).
Ο όρος λειτουργία είναι ένας σύνθετος όρος. Προέρχεται από τις λέξεις λείτος και έργο και σημαίνει το έργο του λαού. Δεν αποτελεί ατομική υπόθεση η θεία λατρεία, αλλά υπόθεση ενός συνόλου ανθρώπων που τους συνδέει η ίδια πίστη στον Τριαδικό Θεό. Έτσι, λοιπόν, στη Λειτουργία δεν παρακολουθούμε και δεν υπάρχουμε μόνοι μας. Το εκκλησιαστικό γεγονός ως γεγονός μετοχής και συμμετοχής αναιρεί την οποιαδήποτε αυτοαναφορικότητα του ανθρώπου, αφού οι πιστοί αποτελούν μεταξύ τους μία κοινωνία. Κάτι τέτοιο απαλλάσσει την Λειτουργία από τη θρησκευτική ατομικότητα που συναντάται στον προτεσταντισμό και της δικαίωσης μέσα από την πίστη του καθενός. Αν κι αυτά τα τελευταία, δυστυχώς, έχουν εισέλθει στους κόλπους της ορθόδοξης πίστης, ως συμπεριφορές και κακώς νοούμενα βιώματα, εντούτοις η Λειτουργία κοινωνεί ένα πνεύμα συλλογικό που βεβαιώνεται από την κοινή εμπειρία ως μετοχή και αγιασμό.
Το κείμενο, οι ευχές συγκεκριμένα της Θείας Λειτουργίας, θα μπορούσαμε να πούμε πως αποτελούν το πιο ‘’επαναστατικό’’ κείμενο. Αυτό, βέβαια, χωρίς να υιοθετείται μία εξουσιαστική τάση και εξουσία κατά κάποιας ή κάποιων αρχών. Η Θεία Λειτουργία είναι ένα άκρως μυσταγωγικό, επομένως και πνευματικό, κείμενο. Και είναι επαναστατικό διότι αντιτίθεται και συνθέτει. Αντιτίθεται στις αλλοιωτικές δυνάμεις του κόσμου τούτου και συνθέτει τα πάντα και διά πάντα. Η Θεία Λειτουργία μπορεί να χαρακτηριστεί δοξολογική, προσευχητική, ικετευτική, παρακλητική, μυσταγωγική, ακριβώς διότι δεν αφορά μόνο τον άνθρωπο ή μόνο την κτιστή δημιουργία, αλλά φέρνει όλα αυτά μαζί ενώπιον της Ευχαριστιακής Σύναξης. Γράφει σχετικά ο Μητροπολίτης Περγάμου Ιωάννης Ζηζιούλας: ‘’Κάθε πιστός, που μεταβαίνει στην λειτουργία, φέρει μαζί του τον κόσμο… Φέρει την όλη σχέση του προς τον φυσικό κόσμο, προς την δημιουργία… κατά την λειτουργία συντελείται ακριβώς μία πορεία, μία παρέλασις θα έλεγε κανείς, του όλου κόσμου προς την αγία τράπεζα’’.
Είναι ξένη προς κάθε δικαιωματισμό και ηθικισμό η Θεία Λειτουργία. Δεν είναι αυτό το ήθος της. Κατά τον Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη Ζηζιούλα, μέσα από την Ευχαριστία μπορούμε να γίνουμε μάρτυρες ενός ήθους και προς τα έξω τον κόσμο. Οι ευχές της Θείας Λειτουργίας δεν εμφορούνται μανιχαϊστικού πνεύματος, αλλά μιας ευλογημένης και καταφατικής σύγκρασης στο πρόσωπο του Χριστού, του προσφέροντος και προσφερόμενου, του προσδεχόμενου και διαδεδομένου, όπως διαβάζουμε στην ευχή του Χερουβικού Ύμνου. Δεν απομονώνεται το σώμα από την ψυχή, μήτε η φύση από τον άνθρωπο στην Θεία Λειτουργία. Προσευχόμαστε για τα πάντα μέσα στην Θεία Λειτουργία. Για τον όλο άνθρωπο, το σώμα, την ψυχή, τον σύμπαντα κόσμο, την ειρήνη στον κόσμο, τα χριστιανά τέλη της ζωής, τις πόλεις, τον αέρα, τη γη, τους ασθενείς, αιχμαλώτους, για τον καθαρισμό από τον μολυσμό σαρκός και πνεύματος, την προκοπή βίου, την πνευματική σύνεση.
Χρειάζεται να ξεκαθαρίσουμε πως είναι άλλο το ήθος και άλλο η ηθική. Η Θεία Λειτουργία προσφέρει ήθος. Μάλιστα, λειτουργεί και κοινωνεί το ήθος αυτό ακόμη και μετά την Λειτουργία, στον κόσμο έξω, στην κοινωνία, στις σχέσεις μας με τους ανθρώπους, στην οικογένεια, στον σύμπαντα κόσμο. Μπορεί να μην χρειάζονται μεγάλοι αγώνες και διαμαρτυρίες για να αλλάξει ο κόσμος, εντάσεις, συγκρούσεις. Μέσα από την Θεία Λειτουργία αλλάζουν όμως τα πάντα. Η πιο ήσυχη ‘’διαμαρτυρία’’ που ανακαινίζει, μεταμορφώνει. Ένα αλλιώτικο ήθος. Απομακρυσμένο από τη βοή του κόσμου τούτου. Είναι τότε που η Ευχαριστιακή Σύναξη ενώνει τους πιστούς στο πρόσωπο του Χριστού μέσα στην Εκκλησία και η προσευχή, παράκληση και δοξολογία αποτελούν πτυχές ενός ξένου, προς τον κόσμο τούτο, ήθους. Ευχαριστιακού…
