Στο Διεθνές Θεολογικό Συνέδριο που πραγματοποιείται στην Κωνσταντινούπολη (5-7 Νοεμβρίου 2024), με τίτλο: “Θεολογική Παρακαταθήκη και Οικουμενική Προοπτική: Συνέδριον εις μνήμην του Μητροπολίτου Περγάμου Ιωάννου Δ. Ζηζιούλα”, μίλησε και ο Δρ Κωνσταντίνος Β. Ζορμπάς, Γενικός Διευθυντής της Ορθοδόξου Ακαδημίας Κρήτης, Άρχων Ιερομνήμων της Αγίας του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας.
Ο Κωνσταντίνος Β. Ζορμπάς, ανέπτυξε το θέμα: “Η θεολογική θεώρησις του περιβάλλοντος εις το έργον του Μητροπολίτου Περγάμου“.
Ο κ. Ζορμπάς κατέδειξε στην ομιλία του την σχέση της Θεολογίας και της Οικολογίας στη σκέψη του Μητροπολίτου Περγάμου και κατ’ επέκταση της αποστολής της Εκκλησίας στο γενικότερο πλαίσιο του πολιτισμού.
Παραθέτουμε μερικά χαρακτηριστικά αποσπάσματα της ομιλίας του, ευχαριστώντας από καρδιάς τον Γενικό Διευθυντή της ΟΑΚ για την εμπιστοσύνη στο Φως Φαναρίου:
«[…] Πολλοί θεωρούν ότι το 1967 ο Ιωάννης Ζηζιούλας, σε μία περίοδο που δεν είχε ξεσπάσει το οικολογικό πρόβλημα, δημοσίευσε το δοκίμιο με τίτλο «Η ευχαριστιακή θεώρηση του κόσμου και ο σύγχρονος άνθρωπος» (1967, σελ. 183-191), ένα θεολογικό καθαρά κείμενο που μας μιλά για την ευχαριστηριακή θεολογία και λειτουργική έκφραση της ορθόδοξης εκκλησιαστικής παράδοσης[1]. Πιστεύεται ότι στο ανέλπιστα προφητικό αυτό κείμενο καλύπτονται σχεδόν όλες οι βασικές πτυχές της ορθόδοξης θεώρησης του οικολογικού προβλήματος. Θεωρούμε, ότι, όντως το κείμενο αυτό αποτελεί τη βάση της θεολογικής του σκέψης, όμως ότι το κείμενο αυτό γράφτηκε, όπως και ο ίδιος σημειώνει, για την εκκοσμίκευση του δυτικού χριστιανικού κόσμου, και απευθύνεται ή και δικαιώνει την αγωνιστική βούληση για μια καθολική ανανέωση όλων εκείνων των Χριστιανών, που έχουν, επιτέλους αντιληφθεί, ότι αποστολή τους δεν είναι η επανάπαυση, αλλά ότι είναι συνεπείς προς τον εαυτό τους μόνο όταν βρίσκονται σε μόνιμη έξοδο, σε σταθερή οδοιπορία και αναζήτηση. Το κείμενο αυτό, το οποίο είναι δημοσιευμένο και γαλλιστί, και με τον τίτλο “La Vision eucharistique du monde et l’ homme contemporain”, Contacts 19 (1967) 83-92, αποτελούσε τη βάση για την Κοινωνική Ηθική της Ορθοδόξου Εκκλησίας και το δίδασκε ο Olivier Clément στα μαθήματά του στη Θεολογική Σχολή του Αγίου Σεργίου (1985-1987).
Ο Μητροπολίτης Περγάμου πιστεύουμε ότι ενέτασσε όλα τα κοινωνικά προβλήματα εντός του γενικότερου πλαισίου του ανθρώπινου πολιτισμού. Καθώς επισημαίνει ο ίδιος «ο κόσμος σήμερα δεν χρειάζεται ηθική, αλλά ήθος. Όχι ένα προγραμματισμό, αλλά μια στάση και μια νοοτροπία. Όχι μια νομοθεσία, αλλά έναν πολιτισμό»[2]. Και το ερώτημα είναι, τί πρέπει να κάνει η Ορθόδοξoς Εκκλησία ζώντας «ἐν τῷ κόσμῳ», αλλά μη όντας «ἐκ τοῦ κόσμου», μπροστά σε μία ευρύτερη πολιτιστική κρίση; Θα χρησιμοποιήσει τον σύγχρονο πολιτισμό για να περάσει τα μηνύματά της, με τα οποία θα επιχειρήσει να διορθώσει τα κακώς κείμενα, τουτέστιν να αναιρέσει τον ίδιο τον πολιτισμό; Ή θα επιμείνει στη χρησιμοποίηση των δικών της μέσων για τον σκοπό αυτό […]».
[…] Η ευχαριστιακή πράξη της αναφοράς του κόσμου στον Θεό, αποκαλύπτει την προσωπική σχέση του ανθρώπου με την κτίση. Ως πρόσωπο, αλλά και μικρόκοσμος, που συγκεφαλαιώνει στην ύπαρξή του την ολότητα της κτίσεως, ο άνθρωπος μπορεί να απελευθερώσει την ύλη από τους περιορισμούς της και από φορέα θανάτου και φθοράς να την αθανατίσει μέσα από τη σχέση και κοινωνία με τον Θεό. Δύο σημεία εδώ είναι σημαντικά. Η διαφορά ανάμεσα στην έννοια της ηθικής και την έννοια του ήθους και εάν και κατά πόσο η εκκλησιαστική ζωή είναι μία «εφηρμοσμένη οικολογία», όπως σημειώνει ο Οικουμενικός Πατριάρχης[3], κι εάν η ενορία να γίνει ένα «οικολογικό εργαστήρι». Δημιουργούμε ένα ασκητικό ήθος- μια κουλτούρα και συμπεριφορά λιτού βίου και απλότητας – που σημαίνει μια αποτελεσματική μείωση και διόρθωση του σύγχρονου καταναλωτικού τρόπου ζωής. Έτσι η ηθική αφορά αρχές και συστήματα σκέψεως, ενώ το ήθος τον όλον πολιτισμό. Σύμφωνα με τον π. Βασίλειο Γοντικάκη «στήν πνευματικὴ ζωὴ ὅλος ὁ ἀγῶνας καὶ ἡ ἄσκηση γίνεται γιά νά ὁδηγηθῆ ὁ ἄνθρωπος στήν ταπείνωση· νά ἐλευθερωθῆ ἀπὸ τὸ βασανιστικὸ ἐγώ, νά δεχθῆ τή χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. […] Οἱ ἀρετὲς εἶναι μία διάβαση, ἕνα πέρασμα, […] ὅπου ἱερουργεῖται τὸ ὑπὲρ νοῦν καὶ λόγον μυστήριο τῆς ἑνότητος. […] Οἱ ἀρετὲς εἶναι πράξεις τοῦ παρόντος αἰῶνος, ἐνῶ ἡ θέωση εἶναι πάθος, δωρεὰ τοῦ μέλλοντος αἰῶνος»[4][…].
[…] Επομένως, με τα λόγια του μακαριστού Ιωάννου Ζηζιούλα, «χρειαζόμαστε ἕνα νέο πολιτισμό, στὸν ὁποῖο ἡ λειτουργικὴ διαστάση θὰ κατέχει κεντρικὴ θέση καὶ πιθανὸν θὰ καθορίζει τις ἠθικὲς ἀρχές. Ἂν ἐπρόκειτο να δώσουμε ἕνα γενικὸ τίτλο σ’ αὐτὴν τὴν προσπάθεια, μία κεντρικὴ ἰδέα (μία ἰδέα – κλειδὶ) αὐτοῦ πού θὰ προσπαθήσουμε νὰ ποῦμε, ὁ τίτλος αὐτὸς θὰ ἦταν: ὁ Ἄνθρωπος ὡς ἱερέας τῆς Δημιουργίας». Την έκφραση «ἱερέας τῆς Δημιουργίας» την πρωτοχρησιμοποίησε, κατά δήλωσή του, ο ίδιος ο Μητροπολίτης Περγάμου στο πλαίσιο της Διεθνούς Διασκέψεως για το Περιβάλλον, η οποία πραγματοποιήθηκε στην Πάτμο με την ευκαιρία της εορτής των 900 χρόνων από της ιδρύσεως της Ιεράς Μονής του Αγίου Ιωάννου. Η ρίζα του οικολογικού προβλήματος βρίσκεται στο ότι ο άνθρωπος δεν επιτέλεσε το ιερατικό λειτούργημά του, καθ’ ότι ο Θεός, δημιουργώντας τον κόσμο, ήθελε αυτός να ζήσει για πάντα και να ενωθεί – να κοινωνεί μαζί Του και αυτός είναι ο λόγος που δημιούργησε τον άνθρωπο με επακόλουθη συνέπεια τον τονισμό της σημασίας αυτού ως «ιερέως της δημιουργίας», η οποία και συνιστά την πραγματική συμβολή της Ορθόδοξης θεολογίας στο περιβαλλοντολογικό πρόβλημα […].
[…]Η Εκκλησία φυσικά και δεν είναι Μη Κυβερνητική Οργάνωση, ούτε ταυτίζεται με τα ακτιβιστικά κινήματα. Αυτό είναι υπαρκτό στη σκέψη του Μητροπολίτου Ζηζιούλα, για τον λόγο αυτόν και είναι ο ίδιος ευαισθητοποιημένος απέναντι στα φλέγοντα ζητήματα που αντιμετωπίζει ο σύγχρονος κόσμος και εκφράζει μία προσωπική δέσμευση στο οικολογικό πρόβλημα, που παρέχει ένα στοιχείο επικαιρότητας και επείγοντος στη θεολογική του κοσμοθεωρία. Υπήρξε πρωτοπόρος στοχαστής και κύριος εκπρόσωπος των οικολογικών πρωτοβουλιών του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Η προσπάθεια του έγκειται στο να δώσει μία κριτική αποτίμηση της ιστορικής συνενοχής, αλλά και της συμβολής της ορθόδοξης θεολογίας και παράδοσης στην προσπάθεια διαμόρφωσης ενός διαφορετικού ανθρωπολογικού και κοσμοθεωρητικού μοντέλου, το οποίο θα δίνει προτεραιότητα στην αμοιβαιότητα των σχέσεων μεταξύ Θεού, Ανθρώπου και της Φύσης. Ολοκληρώνοντας, με αυτεπίγνωση και ήθος, σημειώνει: «Βέβαια, δέν φανταζόμαστε ὅτι ἡ οἰκολογικὴ κρίση θὰ βρεῖ τή λύση της μὲ ὅσα προτείνομε ἐδῶ. Ἀλλὰ ἐλπίζομε ὅτι αὐτὲς οἱ ταπεινὲς παρατηρήσεις μπορεῖ νά μὴν εἶναι ἐντελῶς ἂσχετες μὲ τὸ καθῆκον πού ἀντιμετωπίζει ἡ θεολογία στίς κρίσιμες μέρες πού περνοῦμε». Η επιβίωση του οικοσυστήματός μας απαιτεί μια πνευματική επανάσταση. Η επιβίωση του υλικού κόσμου που φτιάχτηκε από τον Θεό – συμπεριλαμβανομένης της δικής μας υλικής ανθρωπότητας – εξαρτάται από την πνευματική μας ανανέωση και η πνευματική επανάσταση είναι αδιαχώριστη από την εκ νέου ανακάλυψη της υλικής μας πραγματικότητας[5].
[1] Το Περιοδικό Χριστιανικόν Συμπόσιον, ή Χριστιανικό Συμπόσιο κάτω από την διεύθυνση του συγγραφέα και εκδότη Κώστα Ε. Τσιρόπουλου έδωσε μια άλλη πνοή στα χριστιανικά γράμματα, έφερε κοντύτερα την θεολογική γραμματεία σε υποψιασμένους περί την ορθοδοξία ανθρώπους, και σίγουρα, γονιμοποίησε τις επόμενες περιοδικές εκδόσεις πάνω στα θέματα αυτά. Πολύ αργότερα, ο Παναγιώτης Νέλλας, κυκλοφόρησε το Περιοδικό «Σύναξη», και συνεχίζει με τον ίδιο θεολογικό καημό και ο Δρ Αθανάσιος Παπαθανασίου, το οποίο υπήρξε ένα σύγχρονο και αρκετά ενημερωμένο και καλαίσθητο περιοδικό μέσα στον χώρο των ορθόδοξων γραμμάτων.
[2] Ομιλία του Σεβασμ. Μητροπολίτου Περγάμου Ιωάννου κατά την τελετή αναγορεύσεώς του σε Εταίρον της Ορθοδόξου Ακαδημίας Κρήτης (ΟΑΚ, 1-12-2002) ότι ο σύγχρονος πολιτισμός διέρχεται κρίση.
[3] «[…] Ἡ ἐκκλησιαστική ζωή εἶναι «ἐφηρμοσμένη οἰκολογία». Ἡ Ἐκκλησία μᾶς προσκαλεῖ σήμερον νά διδασκώμεθα ἐκ τοῦ τρόπου τοῦ βίου τῶν ὀρθοδόξων πιστῶν, οἱ ὁποῖοι ἐπί μακρούς αἰῶνας προσέφερον εἰς τόν ἱερέα «τόν σῖτον, τόν οἶνον καί τό ἔλαιον» διά νά τά ἁγιάσῃ καί νά ἁγιασθῇ ἡ ζωή καί ὁ μόχθος των, νά ἐμπνεώμεθα ἀπό τό δοξαστικόν ἦθος καί τήν ταπεινοφροσύνην ἐκείνων, οἱ ὁποῖοι τίποτε δέν ἐθεώρουν ἰδικόν των κατόρθωμα, τίποτε δέν ἔβλεπον ὡς αὐτονόητον, ἐδοξολόγουν τόν Δοτῆρα παντός ἀγαθοῦ διά τά σωτηριώδη δωρήματά Του καί ἔβλεπαν παντοῦ τήν σφραγῖδα καί τήν χάριν Του. Θεωροῦμεν σαθρόν τό ἐπιχείρημα ὅτι αὐτό τό εὐχαριστιακόν ἦθος εἶναι ἀδύνατον νά βιωθῇ ἐντός τοῦ συγχρόνου κοινωνικοῦ, οἰκονομικοῦ καί πολιτισμικοῦ πλαισίου […], Περιοδικό ΑΧΙΛΙΟΥ ΠΟΛΙΣ, Τεύχος 11/2024, σελ. 12.
[4] Βασιλείου (Γοντικάκη) Αρχιμ., Εισοδικόν, εκδ. Ιερά Μονή Σταυρονικήτα, Άγιον Όρος 19823, σελ. 160 – 162.
[5] Για την Επανάσταση των συνειδήσεων, την οποία αναπτύσσει ο μακαριστός Μητροπολίτης Κισάμου και Σελίνου κυρός Ειρηναίος (Γαλανάκης), βλ. στο Μεταμορφώνοντας τον κόσμο, Ορθόδοξος Ακαδημία Κρήτης, εκδ. ΑΚΡΙΤΑΣ, Αθήνα 2021, σελ. 199-206.
Παραθέτουμε, στη συνέχεια, το βίντεο με τις εργασίες του Συνεδρίου. Η ομιλία του Δρος Κωνσταντίνου Ζορμπά αρχίζει στο 2:41:00 από την αρχή.
