Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου
Απεβίωσε το Σάββατο 24 Αυγούστου 2024 ο ομότιμος Καθηγητής Φιλοσοφίας του Παντείου Πανεπιστημίου Χρήστος Γιανναράς (1935-2024), στον οποίο ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος απένειμε πριν πέντε χρόνια (31-8-2019) το οφφίκιο του Άρχοντος του Μεγάλου Ρήτορος της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας.
Αναφερόμενος στους λόγους για τους οποίους η Μητέρα Εκκλησία της Κωνσταντινουπόλεως τίμησε τον Καθηγητή Γιανναρά ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος επισήμανε:
“Τιμώμεν, Εντιμολογιώτατε, την μεγάλην προσφοράν σας εις την θεολογίαν, την φιλοσοφίαν, την παιδείαν και τον πολιτισμόν. Θαυμάζομεν την πλουσιωτάτην συγγραφικήν παραγωγήν σας, η οποία περιλαμβάνει περί τας εξ δεκάδας σπουδαίων βιβλίων. Αναγνωρίζομεν την διαρκή και ευδόκιμον δημοσίαν μαρτυρίαν σας «περί της εν ημίν ελπίδος», τον γλαφυρόν λόγον του χαρισματικού ομιλητού και συζητητού, ο οποίος ήγγιζε και εγγίζει τας χορδάς της ψυχής και της διανοίας αναριθμήτων ανθρώπων, ημετέρων και θύραθεν, νέων και εν ηλικία, απλών και εν εξουσίαις, συνέβαλεν εις την προβολήν των πνευματικών θησαυρών της Ορθοδόξου ημών παραδόσεως, εβοήθησε τους πιστούς εις την συνάντησίν των με τον σύγχρονον κόσμον, την κριτικήν αξιολόγησιν του πολιτισμού του και την εκτίμησιν των θετικών προοπτικών του. Το έργον σας αποτελεί πολύτιμον πνευματικήν παρακαταθήκην και διά τας επερχομένας γενεάς”.
Στη συνέχεια ο Πατριάρχης αναφέρθηκε εκτενώς στο συγγραφικό έργο του τιμωμένου και τόνισε:
“Διά την υμετέραν Εντιμολογιότητα, αγαπητέ Άρχων, η θεολογία, εις την αυθεντικήν έκφρασίν της, είναι πάντοτε θεολογία της ελευθερίας. Η ελευθερία είναι σχέσις, είναι η υπέρβασις του «στεγανού ῾εγώ᾽», η προσκόλλησις εις το οποίον είναι η κατ᾿ εξοχήν «ασθένεια προς θάνατον, δίχως ελπίδα Ανάστασης», όπως γράφετε (Η ελευθερία του ήθους, 1970, σ. 211). «Η όντως ζωή ταυτίζεται με την κοινωνούμενη ύπαρξη, την ελευθερία της αγάπης. Η υπαρκτική γνησιότητα, ο κατ᾿ αλήθειαν τρόπος της υπάρξεως, είναι η ελεύθερη αγαπητική αυθυπέρβαση και αυτοπροσφορά… Ο,τι είναι αγάπη και ελευθερία από τις αναγκαιότητες της φυσικής ατομικότητας, είναι ζωή» (Τα καθ᾿ εαυτόν, σ. 98-99). Είσθε ο εκφραστής και υπερασπιστής της Αληθείας ως «κοινωνίας», του «πολιτισμού της σχέσης» (Το προνόμιο της απελπισίας, σ. 117), του «πολιτισμού του προσώπου».
Κατωρθώσατε να διατυπώσετε εις σύγχρονον συναρπαστικήν γλώσσαν, και εν διαλόγω με την φιλοσοφίαν και την επιστήμην, χωρίς εκατέρωθεν μινιμαλισμούς, την αλήθειαν της εκκλησιαστικής εμπειρίας, όπως αυτή εβιώθη εις την παράδοσιν της Ορθοδοξίας, ως μετοχή εις την «καινότητα» της ζωής, η οποία δεν γνωρίζει φθοράν και θάνατον.
Είναι χαρακτηριστικόν ότι εντοπίζετε εις την εκκλησιαστικήν λατρείαν την πεμπτουσίαν της ορθοδόξου μαρτυρίας και την κινητήριον δύναμιν ενός ενεργητικού ρόλου της Ορθοδοξίας εν τω συγχρόνω κόσμω. «Μόνο σωστή λατρεία, τίποτε άλλο, θα ήταν έκρηξη πολιτιστική…. Κορυφαία ποιητικά μορφώματα της γλώσσας που «αι γενεαί πάσαι» των Ελλήνων τα μέλωσιν και τα λειτουργούν. Αρχιτεκτονική, ζωγραφική, διάκοσμος, δραματουργία, μεταποιούν σε πρόταση ζωής πάλη αιώνων φιλοσοφίας και δημιουργικής έμπνευσης – πρόταση ζωής για κάθε άνθρωπο, οπουδήποτε της γης» (Αόριστη Ελλάδα, σ. 30-31).
Με οξυδέρκειαν και επί τη βάσει θεολογικών κριτηρίων στηλιτεύε-τε την θρησκειοποίησιν του εκκλησιαστικού γεγονότος. Όντως, όταν η Θεία Λειτουργία παύη να είναι «προσφορά και αναφορά όλων των στοιχείων της κοσμικής σάρκας του βίου μας» εις τον Θεόν, και καθίσταται «μία θρησκευτική τελετή που αφορά σε συναισθήματα και όχι στη ζωή μας» (ο.π., σ. 101), τότε αλλοιώνεται η ευχαριστιακή υπόστασις και ταυτότης της Εκκλησίας. Ορθώς υπογραμμίζετε ότι «η γνησιότητα ή η αλλοτρίωση του εκκλησιαστικού γεγονότος κρίνεται στη διάσωση ή στην απώλεια της ενορίας» (Τα καθ᾿ εαυτόν, σ. 94).
Ανεδείξατε διά των συγγραφών σας την κεντρικήν σημασίαν της ασκήσεως, του «αθλήματος της ασκητικής αυτοπαραίτησης» εις την εκκλησιαστικήν ζωήν, της εκουσίας υποταγής του πιστού εις την «καθολική πείρα και ζωή της Εκκλησίας» (Η ελευθερία του ήθους, β´ εκδ. 1989, σ. 141). Γράφετε: «Άσκηση για τους Ορθοδόξους δεν σημαίνει μιάν ατομική γυμναστική της θέλησης, όπως για τον δυτικό πουριτανισμό, ούτε μια ιδεαλιστική εξιδανίκευση της στέρησης, αλλά η άσκηση είναι ένα εκκλησιαστικό γεγονός, κοινωνικό, μια μεταποίηση της ατομικής χρήσης των υλικών αγαθών σε χρήση κοινωνίας, χρήση λειτουργική» (Κριτικές Παρεμβάσεις, σ. 18-19).
Η χριστιανική άσκησις είναι «ευχαριστιακή», είναι «η προσπάθεια επιστροφής στη σωστή χρήση του κόσμου, στην προσωπική σχέση με τον κόσμο» (Η ελευθερία του ήθους, σ. 206). Όπως λίαν ευστό-χως υπογραμμίζετε, «όσο προσωπικότερος γίνεται ο άνθρωπος στη σχέση του με τον κόσμο, τόσο περισσότερο του αποκαλύπτεται ο προσωπικός λόγος του κόσμου». Η φύσις φανερώνεται «ως προσωπική Ενέργεια του Θεού, σοφία και δόξα του Θεού». (Το προνό-μιο της απελπισίας, σ. 14-15). Εδώ ευρίσκεται και ο λόγος της ενα-σχολήσεως του Οικουμενικού Πατριαρχείου με το οικολογικόν πρόβλημα και την αντιμετώπισιν των καταστροφικών διά το φυσικόν πε-ριβάλλον συνεπειών του ατομοκεντρισμού, του ευδαιμονισμού, του συγχρόνου οικονομισμού και της τεχνοκρατίας. Η μέριμνα διά το περιβάλλον είναι συνέπεια και προέκτασις της Εκκλησιολογίας και της Ορθοδόξου κοσμολογίας. Η εν Χριστώ ελευθερία και αναφορικώς προς την δημιουργίαν, είναι σχέσις και όχι κτήσις.
Ιδιαιτέρως εκτιμώμεν, Εντιμολογιώτατε, όσα κατεθέσατε εν καιρώ περί του νοήματος της οικουμενικότητος του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως, τα οποία επεδοκίμαζε και ο πνευματικός ημών Πατήρ, αοίδιμος Μητροπολίτης Χαλκηδόνος Μελίτων, ο οποίος έτρεφε μεγάλην εκτίμησιν διά το έργον σας. Εχαρακτηρίσατε τον εθνοφυλετισμόν ως «τη φοβερή αλλοτρίωση της συνειδήσεως της καθολικότητος της Εκκλησίας» και εξήρατε το γεγονός ότι «η Κωνσταντινούπο-λη δεν ευνόησε ποτέ την εθνικιστική στεγανοποίηση του Ελληνισμού και εκπροσώπησε ως το τέλος το δρόμο της πνευματικής και πολιτιστικής καθολικότητας» (Το προνόμιο της απελπισίας, σ. 226-227)”.
Σε άλλο σημείο της ομιλίας του, ο Παναγιώτατος, ανέφερε ότι και ο ίδιος έχει μελετήσει τα συγγράμματα του τιμωμένου Καθηγητού και Άρχοντος Οφφικιαλίου του Οικουμενικού Θρόνου.
“Είσθε ο θεολόγος και φιλόσοφος του προσώπου και της ελευθερίας. Ανεδείξατε, ιστορικώς και συστηματικώς, την ταυτότητα και την αλήθειαν της καθ᾽ ημάς παραδόσεως έναντι του δυτικού ατομοκεντρισμού και της αλλοτριωτικής θρησκειοποιήσεως της εκκλησιαστικής ζωής. Τονίζετε την ενότητα της εκκλησιαστικής μας παραδόσεως, το «αληθινά συναρπαστικό φαινόμενο» ότι, «παρά τη διαφορετικότητα των ιστορικών αφορμών ή και της φιλοσοφικής γλώσσας, οι οντολο-γικές ‘συνθέσεις’—των Καππαδοκών, του Μαξίμου του Ομολογητή, του Γρηγορίου Παλαμά—συνιστούν σχολιασμό των πρώτων γρα-πτών διατυπώσεων της εκκλησιαστικής εμπειρίας, σχολιασμό της Γραφής», και το ότι η ανυπέρβλητος βιβλική φράσις «ο Θεός αγάπη εστί» (Α´ Ιωαν. δ´, 16) αποτελεί «σύνοψη και επίκεντρο της οντολογικής προβληματικής των Ελλήνων Πατέρων» (Τα καθ᾽ εαυτόν, σ. 109-110). Όλον σας το έργον επαληθεύει την εύγλωττον διαπίστωσιν του Jacques Lacarrière, ότι διά το Γένος ημών η Ορθοδοξία είναι «το σπίτι μας». Και ημείς οι εν Φαναρίω, φυλάσσομεν αυτόν τον ιερόν οίκον, τον τόπον και τον τρόπον του βίου της πονεμένης Ρωμιοσύνης, τα «περασμένα» και αξεπέραστα, εν ετέρα μορφή αεί παρόντα «μεγαλεία», που «διηγώντας τα να μην κλαίς», όπως έλεγεν ο αείμνηστος Προκάτοχος ημών Οικουμενικός Πατριάρχης Αθηναγόρας. Τα φυλάσσομεν και τα φρουρούμεν νυχθημερόν, ανυστάκτως, παραμένοντες αμετακίνητοι εις την Βασιλεύουσαν, όπου είναι ταγμένη να ζη εις τους αιώνας η Αγία του Χριστού Μεγάλη Εκκλησία, αφορώσα εις τον Ιδρυτήν Αυτής, τον Αρχηγόν και Τελειωτήν της πίστεως ημών”.
Στην αντιφώνησή του, ο νέος Άρχων, ευχαρίστησε τον Οικουμενικό Πατριάρχη για την ιδιαίτερη μεγάλη τιμή που του επιφύλαξε. “Το οφφίκιο των “αρχόντων” του Οικουμενικού Πατριαρχείου – σημείωσε ο κ.Γιανναράς – έχει, τουλάχιστον στα δικά μου μάτια, τη σφραγίδα της ιδιαιτερότητας του “πρώτου τη τάξει” θεσμού στο επισκοπικό σύστημα της Εκκλησίας: Δεν ανακηρύσσει εταίρους, επίτιμους προκρίτους, επίλεκτους προύχοντες στην πατριαρχική τάξη. Όχι. Απονέμει την αναγνώριση “αρχόντων”. “Ο έχω, τούτο σοι δίδωμι”.
Στη συνέχεια πρόσθεσε:
Το Οικουμενικό Πατριαρχείο είναι “το πάντοτε αναλούμενο και ουδέποτε δαπανώμενο” κεφάλαιο αρχοντιάς του εκκλησιαστικού Ελληνισμού. Από που αντλείται ακενώτως το “τζιβαϊρικόν πολυτίμητο” καφάλαιο αρχοντιάς; Το όρισε η κεφαλή και ποδηγέτης της Εκκλησίας: “Ο θέλων πρώτος είναι, έστω πάντων έσχατος… Τις γαρ μείζων, ο ανακείμενος ή ο διακονών; Ουχί ο ανακείμενος; Εγώ δε ειμι εν μέσω υμών ως ο διακονών”.
Είμαι ευγνώμων για την τιμή, την αγάπη και την εμπιστοσύνη, να με ονοματίζει σήμερα ο Οικουμενικός Πατριάρχης άρχοντα, κατά τις παραδόσεις του Φαναρίου. Η ιδιαιτερότητα της ευγνωμοσύνης προ-κύπτει από την ιδιαιτερότητα της ιστορικής στιγμής. Ειδικά σήμερα το Οικουμενικό Πατριαρχείο αξιώνεται από τον Θεό να ζει το μεγαλείο της άκρας ταπείνωσης, λοιδορούμενο, θλιβόμενο, κακουχούμενο, όχι από εναντίους και αντιπάλους, αλλά από τα “κύκλωτης τραπέζης του έκγονά του”.
Ζούμε τη δοκιμασία, τα “έκγονα” της πρωτοκάθεδρης εκκλησιαστικής πατρότητας να διολισθαίνουν στην ευτέλεια των θρησκευτικών αποκυημάτων του εθνικισμού.
Το Πατριαρχείο, για άλλη μία φορά, σηκώνει τον σταυρό προπηλακισμών και απειλών της επηρμένης οφρύος των αριθμητικά ισχυρών, βεβαιώνοντας την αρχοντιά του λειτουργήματός του.
Ευχαριστώ και πάλι για την τιμή του οφφικίου, την τιμή της φαναριώτικης αρχοντιάς”.
Στη μνήμη του καθηγητή Χρήστου Γιανναρά, δημοσιεύουμε εδώ υλικό χρόνων από την πολύτιμη μαθητεία κοντά του.
Πρώτα, δύο συνεντεύξεις που μας παραχώρησε.
Η πρώτη με αφορμή την Αγία και Μεγάλη Σύνοδο της Ορθοδοξίας που συνήλθε τον Ιούνιο 2016 στην Ορθόδοξο Ακαδημία Κρήτης.
Διερευνώνται τα θέματα: τί είναι Σύνοδος, ποιο το περιεχόμενο του όρου “Πατριαρχείο” σήμερα, ποιος ο σκοπός μιας Συνόδου στον καιρό μας, η αναγκαιότητα του Πρώτου στην Εκκλησία, το πρόβλημα του Ορθοδοξισμού, οι έννοιες “Αυτοκέφαλο” και “Αυτόνομο” ως αντίθετες στην ουσία της Εκκλησίας κ.α.
Η δεύτερη συνέντευξη τον καιρό της θητείας μας στον Τηλεοπτικό Σταθμό της Ιεράς Μητροπόλεως Πατρών Λύχνος.
Η συνέντευξη, εφ’ όλης της ύλης, πραγματοποιήθηκε στο στούντιο του σταθμού, την 1η Απριλίου 2001, δηλ. πριν 23 χρόνια.
Στη συνέχεια, η παρουσίαση των βιβλίων του Χρήστου Γιανναρά το “Αλφαβητάρι του Νεοέλληνα” και “Παιδεία και Γλώσσα” που πραγματοποιήθηκε στην αίθουσα της Φιλαρμονικής Εταιρείας Πατρών την 1η Απριλίου 2001.
Μετά τον πρόλογό μας ομιλεί και συνομιλεί με το κοινό ο συγγραφέας και καθηγητής Χρήστος Γιανναράς.
Ο πρόλογος του Π.Α. Ανδριόπουλου ήταν ο ακόλουθος:
Το ανθολόγιο – αλφαβητάρι του καθηγητή Χρήστου Γιανναρά μάς δίνει το μέτρο «επανεύρεσης μιας ενεργητικής ελληνικότητας. Δηλαδή επίκαιρης πρότασης για τα ουσιώδη της ζωής, που θα αποδείχνεται πρόταση ελληνική (όπως πάντοτε μέσα στους αιώνες) αν ενδιαφέρει πανανθρώπινα». Ανθολογώντας Μακρυγιάννη, Παπαδιαμάντη, Λορεντζάτο, Σεφέρη, Ζηζιούλα αλλά και Χατζιδάκι, Τσαρούχη, Πικιώνη, Βακαλόπουλο, ο καθηγητής Χρήστος Γιανναράς συνθέτει το Αλφαβητάρι του Νεοέλληνα. Και χαρακτηρίζει τα ανθολογούμενα κείμενα – πρόταση, ως κείμενα επίκαιρης ελληνικής αυτοσυνειδησίας. Όπως σημειώνει ο Χ. Γιανναράς στον πρόλογο του βιβλίου «θα ευχόμουν να λειτουργήσει αυτή η ανθολόγηση πραγματικά σαν ένα αλφαβητάρι για το συλλαβισμό απαντήσεων στο πολύ ρεαλιστικό ερώτημα: αν έχει ουσιαστικό θετικό αντίκρυσμα στη ζωή του Νεοέλληνα σήμερα η ελληνική του καταγωγή».
Τα κείμενα αποτελούν μια σύγχρονη αναζήτηση νοήματος της ελληνικότητας. Μετά το αλφαβητάρι της πίστης, ο καθηγητής Χ. Γιανναράς μάς δίνει το Αλφαβητάρι του Νεοέλληνα. Σκέπτομαι ότι θα μπορούσαν να αποτελέσουν ένα, με τον τίτλο Το Αλφαβητάρι της πίστης του Νεοέλληνα. Στέκομαι ιδιαίτερα στον όρο αλφαβητάρι, που χρησιμοποιεί ο Γιανναράς, γιατί με ενδιαφέρει ότι παίρνει ένα άλλο νόημα το αυτονόητο που λέγεται αλφάβητο.
Σκέπτομαι ότι ο Ακάθιστος Ύμνος είναι κατ’ αλφάβητον (24 Οίκοι, όσα και τα γράμματα του αλφάβητου). Στην Υμνολογία συναντούμε πολλούς στίχους και τροπάρια κατ’ αλφάβητον. Το αλφαβητάρι ήταν σχολικό βιβλίο για κάποιες παλιότερες γενιές. Ο Χριστός στην Αποκάλυψη είναι το Α και το Ω. Στη χώρα μας ο αγράμματος αποκαλείται αναλφάβητος.
Ο καθηγητής Χ. Γιανναράς στο βιβλίο του Παιδεία και Γλώσσα περιλαμβάνει ένα κείμενό του με τίτλο: «Λειτουργικώς αναλφάβητοι». Διερωτάται λοιπόν εκεί: «Τι ποσοστό αντιπροσωπεύουν στον κοινωνικό μας βίο οι λειτουργικώς αναλφάβητοι, πόσοι πτυχιούχοι των παιδαγωγικών μας σχολών καταλαβαίνουν τη γλώσσα του Παπαδιαμάντη, ποιο ποσοστό αποφοίτων του λυκείου δεν γνωρίζει ούτε αυτό που λέμε γραφή – όχι ορθογραφία ή νοηματική των λέξεων, αλλά τη γραπτή σημαντική τής γλώσσας: να ξεχωρίζει το ζήτα από το ξι, το φι από το ψι». Για τον καθηγητή Χ. Γιανναρά «ο καίριος αποσταθεροποιητικός παράγων για την Ελλάδα δεν είναι η τουρκική απειλή ούτε η κρίση της Βαλκανικής. Είναι το αυξανόμενο ποσοστό των λειτουργικώς αναλφαβήτων».
Αντιλαμβάνεται κανείς την πρωταρχική σημασία που έχει το αλφάβητο στη σκέψη και την αγωνία του Γιανναρά, ο οποίος αλλού διαπιστώνει κατηγορηματικά: «Κι όμως τη γλώσσα του πατρο – Κοσμά την καταλάβαιναν οι αναλφάβητοι Έλληνες της Τουρκοκρατίας», ενώ «μέσα σε μια γενιά διακόπτεται η γλωσσική συνέχεια τριών χιλιάδων χρόνων». Άρα υπάρχουν αναλφάβητοι και αναλφάβητοι. Υπάρχουν αυτοί που γνωρίζουν εμπειρικά το αλφαβητάρι της πίστης, υπάρχουν αυτοί που συλλαβίζουν κυριολεκτικά τις λέξεις λόγω γλωσσικής αφασίας, υπάρχουν άλλοι που δεν καταλαβαίνουν ότι το αλφάβητο είναι μια συγκεκριμένη αίσθηση, αφού όπως λέει ο Ελύτης «η Ελλάδα είναι μια συγκεκριμένη αίσθηση» και ίδια αίσθηση – λέει ο Γιανναράς – είναι η γραφή της γλώσσας. «Χίλια χρόνια στο λεγόμενο Βυζάντιο, τα παιδιά μάθαιναν ανάγνωση και γραφή με αλφαβητάρι τον Όμηρο. Και στην Τουρκοκρατία, με το Ψαλτήρι και το Οκταήχι», σημειώνει ο Γιανναράς. Δηλαδή, αυτά τα αλφαβητάρια είναι τα αναγνωσματάρια του Ελληνισμού.
Το Αλφαβητάρι του Νεοέλληνα προσπαθεί να εντοπίσει την επίγνωση της ελληνικής ιδιαιτερότητας, δηλ. της ταυτότητας των Νεοελλήνων. Αυτή η περίφημη ταυτότητα προϋποθέτει τα περιεχόμενα του βιβλίου: αυτεπίγνωση, μνήμη, φρόνημα, γλώσσα, παιδεία, τέχνη, αυτοκριτική, προοπτική.
Διαβάζοντας κανείς το Αλφαβητάρι του Νεοέλληνα αρχίζει να υποψιάζεται αυτό που έγραψε ο καθηγητής Χ. Γιανναράς σ’ ένα κείμενό του για τον Οδυσσέα Ελύτη:
«Την ελληνική ταυτότητα την ορίζει η σοφία της ποίησης, όχι η αποδεικτική της Ιστορίας. Ο τρόπος της παραίτησης, της άοπλης μέθεξης. Της εκούσιας απώλειας που είναι πάντα εύρεση. Αυτό που ήταν πάντοτε η αποφατική Ελλάδα».
Νομίζω ότι για τον καθηγητή Χ. Γιανναρά ισχύει αυτό που είπε ο Ελύτης για την Ελλάδα: “Υπάρχει μια Ελλάδα των αθλιοτήτων και υπάρχει μια ιδανική μες στο κεφάλι μας, και εγώ αυτή νοσταλγώ”. Πάντοτε συγκινούμαι όταν ο Γιανναράς αναφέρεται στον ελληνικό τρόπο ζωής ως αρχοντικό: «Αρχοντιά αιώνων κοινωνία της ζωής». Και ο Ελύτης τον δικαιώνει όταν λέει με παράπονο σε μια συνέντευξή του: «Είμαστε πρίγκιπες και δεν το ‘χουμε καταλάβει».
Το Αλφαβητάρι του Νεοέλληνα έχει ως υπότιτλο «Κείμενα επίκαιρης ελληνικής αυτοσυνειδησίας». Το βιβλίο Παιδεία και Γλώσσα περιλαμβάνει κείμενα που χαρακτηρίζονται ως «επικαιρικά παλινωδούμενα». Όμως όποιος διαβάσει τόσο τα ανθολογούμενα κείμενα όσο και αυτά του καθηγητή Γιανναρά που είχαν δημοσιευθεί ως άρθρα σε εφημερίδες, θα διαπιστώσει ότι αυτά έχουν διαχρονική αξία. Η επικαιρότητα τους είναι σαν αυτή του αλφαβήτου. Αν δεν γνωρίζεις το αλφάβητο δεν μπορείς να διαβάσεις και να γράψεις σωστά.
Αν δεν προσεγγίσεις τα βιβλία αυτά ως καρπό μόνιμης αγάπης και αγωνίας ελπιδοφόρου, είσαι αναλφάβητος. Γιατί τα βιβλία αυτά αποτελούν πρόταση. Μη λησμονούμε: Η πρόταση αποτελείται από λέξεις και οι λέξεις από γράμματα του αλφαβήτου. «Η εδώ πρόταση – σημειώνει ο καθηγητής Γιανναράς – απαιτεί τουλάχιστον μιαν υποψία για την επικαιρότητα και γονιμότητα της διαχρονικής ελληνικής εμμονής στο φωτισμό νοήματος της ανθρώπινης ύπαρξης και συνύπαρξης – στη γιγαντομαχία περί της ουσίας, στη ζήτηση του ενός ούτινος εστι χρεία».
Είμαι πεπεισμένος πλέον πως το συνολικό έργο του Χ. Γιανναρά μας παρακινεί – όπως γράφει ο ίδιος σ’ ένα κείμενό του για τον Ελύτη – «να ψηλαφίσουμε την εύρεση του απορριμένου λίθου, να συλλαβίσουμε ελεγεία στην οξώπετρα, να ψάλλουμε μαζί του τον Ιησού του ήλιου, τον μετά κάθε Σάββατο ανατέλλοντα».
Ακολουθεί το βίντεο της εκδήλωσης.
