Συνέντευξη του π. Γεωργίου Τσέτση στην Κορνηλία Τσεβίκ – Μπαϊβερτιάν

Δρ Κορνηλία Τσεβίκ – Μπαϊβερτιάν

Ως ελάχιστη ένδειξη αγάπης, σεβασμού κι ευγνωμοσύνης στο πρόσωπο Του καταθέτω την συνέντευξη, η οποία πραγματοποιήθηκε το Δεκέμβριο του 2014, στην Πόλη. Ο σύμβουλος και συμπαραστάτης μου στην μακρά διάρκεια της ενασχόλησής μου με την ΄προφορική ιστορία΄… Η σκέψη και η εικόνα του θα με καθοδηγούν για πάντα στο ταξίδι της ζωής.

Αιωνία Του η μνήμη…

ΠΡΟΣΩΠΑ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ

Ο ΜΕΓΑΣ ΠΡΩΤΟΠΡΕΣΒΥΤΕΡΟΣ π.ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΤΣΕΤΣΗΣ

Ο Μέγας Πρωτοπρεσβύτερος του Οικουμενικού Θρόνου πατήρ Γεώργιος Τσέτσης, ο λόγιος και σεβάσμιος Φαναριώτης κληρικός, εγκαταστάθηκε από το 1964 στο Ορθόδοξο Κέντρο, στο Σαμπεζύ της Γενεύης. Παράλληλα με την πολυετή διακονία του στην εκκλησία αλλά και στο Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών, διακρίνεται για την οξυδέρκειά του στα φλέγοντα εκκλησιαστικά ζητήματα και στη διαπραγμάτευσή τους. Άπειρα άρθρα του μας κατατοπίζουν πνευματικά για το τι είναι «ορθώς» αποδεκτό στον ορθόδοξο εκκλησιαστικό χώρο. Με την πληθωρική αυτή προσωπικότητα, συνομιλήσαμε για το Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών, την εκεί αποστολή του, το ψαλτικό λειτούργημα, την Πόλη και την ρωμιοσύνη.     

Αγαπητέ π.Γεώργιε Τσέτση, επί πολλά έτη δραστηριοποιηθήκατε στο Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών (ΠΣΕ) που εδρεύει στην Γενεύη, αρχικά ως επιτελικό στέλεχος και στη συνέχεια ως Μόνιμος Αντιπρόσωπος σ΄αυτό τού Οικουμενικού Πατριαρχείου. Τι μπορείτε να μας πείτε για την αποστολή και τη δράση του διαχριστιανικού αυτού οργανισμού, ώστε να πληροφορηθούν οι αναγνώστες μας;

Το ΠΣΕ ιδρύθηκε το 1948, με σκοπό, πρωτίστως, την προώθηση της Χριστιανικής ενότητος, αλλά και την συνεργασία των Εκκλησιών στούς τομείς της θεολογικής έρευνας, του ευαγγελισμού, της θεολογικής εκπαίδευσης, της αλληλοβοήθειας, της διασφάλισης των ανθρωπίνων και θρησκευτικών δικαιωμάτων, της περίθαλψης των ενδεών, κυρίως των μεταναστών και προσφύγων. Από τα κύρια ιδρυτικά μέλη του ΠΣΕ υπήρξε και το Οικουμενικό Πατριαρχείο, το οποίο ήδη λίγο μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, είχε εξαπολύσει, πρός όλες τίς ορθόδοξες και ετερόδοξες Εκκλησίες του κόσμου, μιαν Εγκύκλιο, (1920), με την οποία πρότεινε την ίδρυση μιας «Κοινωνίας των Εκκλησιών», κατά το πρότυπο της «Κοινωνίας των Εθνών» που είχε ιδρυθεί το ίδιο έτος από τον Πρόεδρο των ΗΠΑ, Woodrow Wilson. Σ΄αυτό λοιπόν τον Οργανισμό, έπειτα από μια τετραετή Αρχιδιακονία στην Ιερά Μητρόπολη Πριγκηποννήσων, ανέλαβα υπηρεσία το 1964 ως Εκτελεστικός Γραμματεύς της «Γραμματείας Ορθοδόξων Εκκλησιών και Μέσης Ανατολής», με την έγκριση και τις ευλογίες του Πατριάρχου Αθηναγόρα. Στη συνέχεια, προήχθην στη θέση του Διευθυντού-Αναπληρωτή τού νευραλγικού τότε «Τμήματος Διεκκλησιαστικής Βοηθείας», με την αρμοδιότητα συντονισμού των ποικίλης μορφής ποιμαντικών, κοινωνικών και αναπτυξιακών προγραμμάτων των περιφερειακών Γραμματειών του ΠΣΕ, (Ευρώπης, Μέσης Ανατολής, Ασίας, Αφρικής, Λατινικής Αμερικής, Καραϊβικής), έχοντας ταυτόχρονα και την επιμέλεια της Γραμματείας  Ωκεανίας. Στο Επιτελείο του ΠΣΕ παρέμεινα είκοσι χρόνια, μέχρι το 1984. Ακολούθως, διαδέχθηκα τον Μητροπολίτη Σηλυβρίας Αιμιλιανό στη θέση του Μονίμου Αντιπροσώπου του Οικουμενικού Πατριαρχείου στο ΠΣΕ, (και ατύπως στο Συμβούλιο Ευρωπαϊκών Εκκλησιών), όπου παρέμενα μέχρι την αποχώρησή μου από την ενεργό υπηρεσία το 1999, σύμφωνα με τον Ελβετικό νόμο. Ωστόσο, από την «εφεδρεία» στην οποία βρίσκομαι, συνεχίζω να προσφέρω τις υπηρεσίες μου στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, οσάκις υπάρχει ανάγκη. Κατά τη διάρκεια της θητείας μου στη Μόνιμη Αντιπροσωπεία, εκπροσωπούσα το Πατριαρχείο στην Κεντρική και Εκτελεστική Επιτροπή του ΠΣΕ.

Λόγω της αποστολής σας αυτής, επισκεφθήκατε πολλές ηπείρους και χώρες του κόσμου. Ποιές εντυπώσεις αποκομίσατε από τα υπηρεσιακά αυτά ταξίδια σας;

Τα τριανταπέντε χρόνια που έζησα σε διάφορα πόστα εντός του ΠΣΕ, απετέλεσαν για μένα πηγή πνευματικού εμπλουτισμού, αλλά και ενός διαρκούς προβληματισμού. Στα 31 μου έφυγα από την Πόλη για την Γενεύη, όντας περήφανος για την Ορθόδοξη πίστη μου και για τις ρωμαίικες καταβολές μου. Βλέπετε, αγαπητή Κορνηλία, τόσο στην Πόλη, όσο και στην Ελλάδα, ζούμε, με την ψευδαίσθηση πως είμαστε μοναδικοί κόσμο, ότι «δεν έχουμε το ταίρι μας», πως είμαστε «ο περιούσιος λαός του Θεού», ο ομφαλός της γης! Αλωνίζοντας όμως τον κόσμο, συνάντησα τους «άλλους». Αυτούς που, προέρχονται μεν από διαφορετικούς πολιτισμικούς χώρους και από ετερόκλητες εκκλησιαστικές παραδόσεις (με τις οποίες διαφωνούμε θεολογικά),  αλλά δεν παύουν να είναι και αυτοί πλάσματα του Θεού, ούτε δε υστερούν σε εξυπνάδα, σε ανθρωπιά, σε φιλότιμο, και κυρίως σε ευλάβεια. Η γνωριμία και η συνεργασία με τον «άλλο», αποτελεί ανεκτίμητο πλούτο.

Ως ρωμιός της διασποράς και με καταβολές από την Πόλη, πώς βιώσατε τον αποδημία σας από την πόλη όπου γεννηθήκατε, ζήσατε και μεγαλώσατε; Ο ξενιτεμός επηρέασε την μετέπειτα ζωή σας στην Ελβετία; 

Δεν χωρεί αμφιβολία ότι η διαμονή και διακονία μου επί πενήντα χρόνια στην Ελβετία, επηρέασε μεγάλως τη ζωή μου. Εδώ έμαθα πώς να ακούω τον συνομιλητή μου και να παίρνω από αυτόν ό,τι καλό έχει να μου προσφέρει. Στο χώρο αυτό έμαθα ότι «ένα και ένα κάμουν δύο» και όχι ενάμισυ ή δυόμισυ!!! Και το κυριότερο, εδώ συνειδητοποίησα ότι για να ευδοκιμήσεις, οφείλεις να εργασθείς με συνέπεια, ζήλο και πολύ κόπο. Από αυτή την άποψη, σαφώς «Ελβετοποιήθηκα»! Ωστόσο, έμεινα Ρωμιός. Ουδέποτε αισθάνθηκα μακρυά από την γενέτειρα, παρά τα 2278 χιλιόμετρα που χωρίζουν την Πόλη από τη Γενεύη. Πικρίδιο (Χάσκιοϊ), Φανάρι και Χάλκη ήταν για μένα οι τρείς πόλοι έλξεως που με τραβούσαν διαρκώς στην πατρῴα γη. Αλλά η μεγάλη ενίσχυση στο έργο που εκτελούσα στη Γενεύη, προερχόταν από το Πατριαρχείο, την Μητέρα Εκκλησία, που με θεωρούσε κατά κάποιο τρόπο, και με θεωρεί ακόμη, ως ένα, εκτός Πατριαρχικής Αυλής, ξενιτεμένο «Αυλικό».

Σήμερα, σε σύγκριση με το παρελθόν, ποιές διαφορές παρατηρείτε όσον αφορά στις σχέσεις Κοινότητας και Εκκλησίας;

Είναι γενική διαπίστωση ότι στις μέρες μας, παντού στον κόσμο, έχουν αμβλυνθεί οι σχέσεις του κοινωνικού συνόλου με την Εκκλησία και την θρησκεία γενικά. Πολλοί είναι οι παράγοντες που συνετέλεσαν σ΄αυτό. Όπως λ.χ., η βιωτική μέριμνα του αγχώδους σύγχρονου ανθρώπου που δεν του αφήνει καιρό να εκκλησιασθεί˙ η καλπάζουσα εκκοσμίκευση˙ η φυγή από το καταπιεστικό περιβάλλον του επαγγελματικού χώρου˙ η γοητεία της αναψυχής˙ αλλά και η ολιγωρία ημών των κληρικών να ασχοληθούμε με τα φλέγοντα υπαρξιακά προβλήματα των πιστών μας. Νομίζω πως αν δεν καταπιαστούμε σοβαρά με το τελευταίο τούτο ζωτικό πρόβλημα, η σχέση του σύγχρονου ανθρώπου με την Εκκλησία θα αμβλύνεται διαρκώς. Πρόκειται για παγκόσμιο φαινόμενο.

Είναι γνωστό ότι, αν και κληρικός, έχετε μιά ειδική σχέση με το ψαλτικό λειτούργημα. Έχετε κάμει ηχογραφήσεις σε σειρές ολόκληρες από cd, όπου ψάλλετε διάφορους εκκλησιαστικούς ύμνους. Μπορείτε να μας μιλήσετε γι΄αυτή την πτυχή της δραστηριότητάς σας;

Είχα την καλή τύχη να κληρονομήσω από την μακαριστή μητέρα μου την γλυκιά φωνή με την οποία την είχε προικίσει ο Θεός. Αλλά είχα και το προνόμιο να προσληφθώ σε ηλικία 10 ετών, (το 1944), Κανονάρχης των Πατριαρχικών χορών, πρώτα δίπλα στον Άρχοντα Πρωτοψάλτη Κωνσταντίνο Πρίγγο και στην συνέχεια, στο πλευρό τού Άρχοντος Λαμπαδαρίου Θρασύβουλου Στανίτσα, από τον οποίο και διδάχθηκα την θεωρία της Εκκλησιαστικής μουσικής, της λεγόμενης και (κακώς) Βυζαντινής. Έτσι επί πέντε χρόνια και μέχρι την εγγραφή μου στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης, είχα το σπάνιο προνόμιο να μυηθώ στο Πατριαρχικό ψαλτικό ήθος και ύφος, ακούοντας τους δύο κορυφαίους και ανεπανάληπτους αυτούς δασκάλους, που αφήκαν εποχή. Οι ηχογραφήσεις σε ψηφιακούς δίσκους άρχισαν όλως τυχαία όταν, το Πάσχα του 1997, μ΄άκουσε να ψάλλω ένα ύμνο στον Πατριαρχικό Ναό του Αγίου Γεωργίου, ο μουσικός ερευνητής και πρόεδρος του «Κέντρου Ερευνών και Εκδόσεων», Δρ. Μανόλης Χατζηγιακουμής. Μέχρι τώρα κυκλοφόρησαν από το Ίδρυμα αυτό 11 cd, που περιλαμβάνουν εκτελέσεις γνωστών λειτουργικών ύμνων της Ορθοδοξίας, αλλά και ενός, άγνωστου σε πολλούς και μοναδικού στην ιστορία, θρηνώδους επιταφίου άσματος, που συνέθεσε τρία χρόνια μετά την Άλωση ο, ξενιτεμένος στη Σερβία, τελευταίος Πρωτοψάλτης της Αγίας Σοφίας, Μανουήλ Δούκας ο Χρυσάφης.

Ακόμα πρόσφατα λάβατε μέρος σε μια εκδήλωση που διοργανώθηκε από το Οικουμενικό Πατριαρχείο στο Σισμανόγλειο Μέγαρο, στις 2 Νοεμβρίου, για να τιμηθεί η επέτειος των 200 χρόνων από την Μεταρρύθμιση της Εκκλησιαστικής μας Μουσικής.  Μπορείτε να μας πείτε αν στις μέρες μας είναι δυνατή η εκμάθηση  από τις νεότερες γενεές του μουσικού συστήματος της εκκλησίας; Και με ποιό τρόπο;

Επιτρέψατέ μου να αρχίσω από το τελευταίο σημείο του ερωτήματος σας. Η Μεταρρύθμιση της Εκκλησιαστικής μας μουσικής το 1814, ήταν ένα τολμηρό άλμα και απέβλεπε άκριβώς στην απλούστευση της, υπό τύπον στενογραφίας, πολυσύλλαβης σημειογραφίας του παλαίου μουσικού συστήματος, προκειμένου η εκμάθηση της μουσικής αυτής να είναι προσιτή σε όλους. Ετσι, οι λεγόμενοι «Τρεις Δάσκαλοι», ο Γρηγόριος Πρωτοψάλτης, ο Χουρμούζιος Χαρτοφύλαξ και ο Μητροπολίτης Προύσης Χρύσανθος, καθιέρωσαν ένα απλό αναλυτικό γραφικό σύστημα που συνέβαλε ουσιαστικά όπως η μουσική παιδεία γίνει κτήμα πολλών. Από τα μέσα του 19^ου αιώνος και εξής, ψάλτες και «ψαλτίζοντες», μ΄αυτό το νέο σύστημα μαθαίνουν μουσικά. Αυτούς, λοιπόν, τους τρεις ρηξικέλευθους Δασκάλους τίμησε στις 2 παρελθόντος Νοεμβρίου, το Οικουμενικό Πατριαρχείο με Πατριαρχική και Συνοδική Λειτουργία, όπως και με την επιστημονικής υφής εσπερίδα στο Σισμανόγλειο, για την οποία κάματε λόγο.

Είστε απόφοιτος της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης. Πώς ήταν η ζωή στη Σχολή;

Η Θεολογική της Χάλκης ήταν όχι μόνο Σχολή, αλλά και σπίτι. Όταν κανείς περνά επτά χρόνια της νιότης του σ΄ένα φιλόξενο χώρο και σε μια παραδεισένια τοποθεσία, οι συμφοιτητές  αναπόφευκτα μεταβάλλονται σε αδέλφια και οι δάσκαλοι σε γονείς. Μέχρι την ανακοπή της λειτουργίας της το 1971, η Σχολή ανέδειξε γενιές ολόκληρες κληρικών και λαϊκών, οι οποίοι οπουδήποτε και αν πήγαν και οποιοδήποτε πόστο και αν ανέλαβαν στην Εκκλησία και την κοινωνία, πάντοτε διατήρησαν δεσμούς με τους ομογάλακτους αδελφούς των.

Ως Μέγας  Πρωτοπρεσβύτερος του Οικουμενικού Θρόνου, ποιά σχέση έχετε με το Ορθόδοξο Κέντρο του Πατριαρχείου μας στο Σαμπεζύ Γενεύης; Πώς λειτουργούν η Εκκλησία και οι Σύλλογοί μας εκεί; Οι ρωμιοί της Ελβετίας τηρούν τα Πολίτικα ήθη κι έθιμά τους;

Την εποχή που το Ορθόδοξο Κέντρο βρισκόταν ακόμη στα σπάργανα (1966-1968), με εντολή του Πατριάρχου Αθηναγόρα, διεδραμάτισα κάποιο «συμβουλευτικό» ρόλο, όσον αφορά στη δομή και λειτουργία του. Από το 1970 και εξής, επί πολλά έτη υπήρξα Γραμματεύς του Διοικητικού Συμβουλίου του και αργότερα, για ένα σύντομο χρονικό διάστημα, ανέλαβα προσωρινά την Διεύθυνσή του και την Κοσμητεία του Θεολογικού Ινστιτούτου που είχε ιδρυθεί στο μεταξύ. Το Ορθόδοξο Κέντρο όπως και ο Ναός του Αγίου Παύλου δικαιοδοσιακά ανήκουν στο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Αλλά ο Άγιος Παύλος φιλοξενεί την Ελληνορθόδοξη Ενορία της Γενεύης η οποία εξαρτάται από την Μητρόπολη Ελβετίας. Οι περισσότεροι ρωμιοί της Ελβετίας κατοικούν κυρίως στην γαλλόφωνη περιοχή μεταξύ Γενεύης και Λωζάννης, αλλά και ουκ ολίγοι στα γερμανόφωνα και ιταλόφωνα Καντόνια της χώρας.  Ναι, οι Πολίτες της Ελβετίας τηρούν τα ήθη και έθιμα της Βασιλεύουσας και, κατά το μέτρον του δυνατού, τα μεταλαμπαδεύουν στα παιδιά τους. Προ διετίας, Πολίτες της παλαιάς και νέας γενιάς και λίγοι Ίμβριοι, ιδρύσαμε τον «Σύλλογο Ελλήνων εκ Κωνσταντινουπόλεως στην Ελβετία», που είναι πλέον ο συνδετικός μας κρίκος και ο οποίος, σε συνεργασία με την ΟΙΟΜΚΩ, δραστηριοποιείται, κατά καιρούς, στα πλαίσα του «Συμβουλίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ», που εδρεύει στη Γενεύη.

Τα τελευταία χρόνια ταξιδεύετε συχνά στην Πόλη. Ποιές είναι οι παρατηρήσεις σας σχετικά με την νέα γενεά των Ρωμιών της Πόλης μας;

Δεν υπάρχει σύγκριση μεταξύ της παλαιάς και της νέας γενεάς της Πολίτικης ρωμιοσύνης. Εχω την εντύπωση πως εξέλειπε η κάποτε ηττοπαθής νοοτροπία του ραγιά, που ήταν διάχυτη την εποχή που ζούσα στην Πόλη. Ενθαρρυνόμενη από την γενναία στάση του Πατριάρχου μας σε ό,τι αφορά την διεκδίκηση των δικαιωμάτων της Ομογένειας, η νέα γενιά, χωρίς φόβο και πάθος, προσπαθεί να ανακτήσει μέσα στην κοινωνἰα, την θέση που της ανήκει δικαιωματικά. Το πρόβλημα είναι πώς θα σμίξουν τα χνώτα της νέας και της παλαιάς φρουράς. Πώς θά μετουσιωθούν σε πράξη  όσα είχαν αποφασισθεί στο ελπιδοφόρο εκείνο συνέδριο του 2006 «Συνάντηση στην Πόλη: Το Παρόν και το Μέλλον». Η ίδρυση του ΣΥΡΚΙ ήταν μια αξιέπαινη και άκρως σημαντική πρωτοβουλία. Το ερώτημα, όμως, που τίθεται είναι, πώς ο δραστήριος αυτός Σύνδεσμος θα μπορούσε να μετατραπεί σ΄ένα αντιπροσωπευτικό συντονιστικό Σώμα όλων ανεξαιρέτως των Ομογενειακών Καθιδρυμάτων. Με την συρρίκνωση που υποστήκαμε και υπό τις παρούσες συγκυρίες, νομίζω ότι μόνο μια ενωμένη και συντονισμένα ενεργούσα Ομογένεια μπορεί να επιζήσει.