Με αφορμή το Ολυμπιακό έτος 2024 και τη θερινή διεξαγωγή των Ολυμπιακών Αγώνων στο Παρίσι, επιθυμούμε να υπενθυμίσουμε τον πολύ σημαντικό μα αρκετά άγνωστο ρόλο που έπαιξαν ο ευεργέτης Ευαγγέλης Ζάππας (1800-1865) και στη συνέχεια ο εξάδελφος και συνεχιστής του έργου του Κωνσταντίνος Ζάππας (1814-1892) στη γέννηση της ιδέας της Αναβίωσης των αρχαίων Ολυμπιακών Αγώνων κατά τη νεότερη ιστορία. Πολύτιμος αρωγός και αφετηρία της υπό παρουσίαση έκθεσης, τα πλούσια σχετικά αρχεία του Συλλόγου των Αθηναίων και η πολυετής έρευνα του Ελευθερίου Γ. Σκιαδά για το όραμα του Ευαγγέλη Ζάππα και τα Ολύμπια.*
Η σύλληψη της ιδέας αυτής από τον βαθύπλουτο φιλόπατρη Έλληνα της Βλαχίας Ευαγγέλη Ζάππα, «που επιθυμούσε το όνομά του να λάμψει αθάνατο, ανάμεσα σε αυτά του Ηρακλή, ιδρυτή των Ολυμπιακών Αγώνων και του Θησέα, ιδρυτή των Παναθηναίων», επισφραγίστηκε με σχετική επιστολή του στο βασιλιά Όθωνα, με πρόταση διεξαγωγής των αγώνων την ημέρα της εθνικής ανεξαρτησίας και με χρηματοδότηση ύψους 1.000.000 φράγκων, στα ερείπια του αρχαίου Παναθηναϊκού σταδίου.
Το συγκινητικό οικουμενικό του όραμα στο όνομα του οποίου ποτέ δεν εφείσθη εξόδων, εμπνευσμένο από τα ποιητικά ιδεαλιστικά κείμενα του Παναγιώτη Σούτσου, μεγαλύτερο και συλλογικότερο από τα δεδομένα της εποχής του, αν και δεν έγινε κατανοητό, προκειμένου να μην απολεσθεί η προτεινόμενη υπέρογκη δωρεά, μετατράπηκε από τον επιφυλακτικό Όθωνα με τη συμβουλή του υπουργού των Εξωτερικών Αλέξανδρου Ρίζου Ραγκαβή, στην αντιπρόταση της διοργάνωσης των «Ολυμπίων». Ενός δηλαδή «ανά τετραετία διαγωνισμού βιομηχανικών και γεωργικών προϊόντων στεγασμένων σε κατάλληλο νέο κτήριο στην περιοχή του αρχαίου Παναθηναϊκού σταδίου που θα συνοδεύονταν από αθλητικούς αγώνες και άλλους διαγωνισμούς».
Το αόρατο αλλά ωσεί παρόν αθηναϊκό νήμα που ενώνει έκτοτε το Ζάππειο, τον Φωκιανό και το Καλλιμάρμαρο Στάδιο, η αχνή ανάμνηση της γυάλινης κρεμαστής οροφής πάνω από την οδό Πειραιώς με τους 1.000 εμπορικούς εκθέτες στην πλατεία Κουμουνδούρου και το αρχικό ξύλινο κτήριο του Ζαππείου με το θαυμαστό εσωτερικό, ο βραβευμένος στα Ολύμπια κήπος της Αμαλίας και η αναγγελία των ονομάτων των νικητών από τους κήρυκες με τη συνοδεία σάλπιγγας, η διοργάνωση αγώνων Τέχνης στο Ζάππειο με τη συμμετοχή πολλών ιερών τεράτων της εποχής με την ευκαιρία της τέταρτης Ζάππειας Ολυμπιάδας και πολλά ακόμη μικρά και μεγαλύτερα επεισόδια και ανεξίτηλα κειμήλια μνήμης, ξεδιπλώνονται συνοπτικά και συμβολικά στην παρούσα έκθεση. Τα τέσσερα Ολύμπια ή Ζάππεια, όπως επίσης ονομάζονταν οι εμπορικοί, αθλητικοί και καλλιτεχνικοί αυτοί αγώνες, διοργανώθηκαν διαδοχικά και με αρκετές καταγεγραμμένες περιπέτειες στην Αθήνα (1859, 1870, 1875 και 1889), οδηγώντας μετ’ εμποδίων αλλά εντέλει ουσιαστικά στο αρχικό όραμα του Εαγγέλη Ζάππα: την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων.
Σε διοργάνωση του Γενικού Προξενείου της Ελλάδος στην Κωνσταντινούπολη, με τη συνδιοργάνωση, την αμέριστη στήριξη και την παροχή σπάνιων αρχείων από τον Σύλλογο των Αθηναίων, με την επιστημονική αρωγή του Προέδρου του Ελευθερίου Γ. Σκιαδά και σε επιμέλεια της Ίριδος Κρητικού, σχεδιάστηκε μια λιτή αλλά πυκνή σε σύμβολα ιστορική και εικαστική έκθεση, με επιλεγμένα ιστορικά κειμήλια και αναπαραγωγή ιστορικού υλικού, αλλά και με τη συμμετοχή είκοσι τεσσάρων διακεκριμένων εικαστικών, πολλοί από τους οποίους έλκουν την καταγωγή τους ή δραστηριοποιούνται στην Ήπειρο, τη Θράκη και την Κωνσταντινούπολη.
Στην έκθεση συμμετέχουν: Όλγα Αλεξοπούλου, Νίκος Βατόπουλος, Ειρήνη Βογιατζή, Ανδρέας Γεωργιάδης, Αγγελική Γιαννακίδου (εκπροσώπηση του Εθνολογικού Μουσείου Θράκης), Στρατηγούλα Γιαννικοπούλου, Μαρία Διακοδημητρίου, Αλεξάνδρα Ισακίδη, Αποστόλης Ιτσκούδης, Δέσποινα Καλλιγά, Νίκος Κιτμερίδης, Μαρία Κοσμίδου, Βασίλης Λιαούρης, Μηνάς Μαυρικάκης, Μάνος Μπατζόλης, Παναγιώτης Μπελντέκος, Ρούλη Μπούα, Γεύσω Παπαδάκη, Σπυριδούλα Πολίτη, Βαγγέλης Πουλής, Βίκυ Σαμουηλίδου, Κλαίρη Τσαλουχίδη-Χατζημηνά, Βιργινία Φιλιππούση, Άρτεμις Χατζηγιαννάκη.
Ιδιαίτερα συγκινητική, είναι ακόμη η συμμετοχή των μαθητών του Ζαππείου Εκπαιδευτηρίου (έργο κι αυτό λαμπρό του Κωνσταντίνου Ζάππα στην Κωνσταντινούπολη, ιδρυθέν το 1875 κατά την επιθυμία και στη μνήμη του εξαδέλφου του και ένα από τα τρία ελληνικά σχολεία που παραμένουν ως σήμερα σε λειτουργία), που έχοντας ήδη συμμετάσχει σε εικαστικά εργαστήρια με θέμα τους Ολυμπιακούς Αγώνες – σε υλοποίηση της πρότασης της συμμετέχουσας εικαστικού Όλγας Αλεξοπούλου-, θα παρουσιάσουν επίσης τα έργα τους. Αξίζει, τέλος, να σημειωθεί ότι στο πλαίσιο των εορταστικών εκδηλώσεων που συνοδεύουν την έκθεση, τα παιδιά του Ζαππείου θα συμμετέχουν σε ένα πρωτότυπο εκπαιδευτικό πρόγραμμα αναβίωσης των Ολυμπιακών Αγώνων.
Ίρις Κρητικού
Αρχαιολόγος –Ιστορικός της Τέχνης
Επιμελήτρια της έκθεσης
* Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς. «Τα Ολύμπια 1859-1889. Χρόνια ελληνικού ρομαντισμού». Εκδ. Ίδρυμα ΣΟ.Φ.Ι.Α, Αθήνα 2005
