Σε περίοδο νέων εσωτερικών αναταράξεων με γεωπολιτικές προεκτάσεις εισέρχεται η Ορθόδοξη Εκκλησία με φόντο τη ρωσική διείσδυση στην Αφρική και την κλιμακούμενη αντιπαράθεση γύρω από την αυτοκεφαλία στην Ουκρανία.
Ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας και πάσης Αφρικής Θεόδωρος Β΄ κατηγορεί τη Μόσχα για «εισπήδηση» στη Μαύρη Ηπειρο, στο πλαίσιο της εξάπλωσης της ρωσικής επιρροής στην Αφρική, η οποία, σύμφωνα με Δυτικούς αναλυτές, υποδαυλίζει ταραχές και πραξικοπήματα στη ζώνη του Σαχέλ, με πρόσφατο παράδειγμα τον Νίγηρα. Ο Ρώσος πατριάρχης Κύριλλος σε κήρυγμά του υπεραμύνθηκε της επιχείρησης απόβασης της Εκκλησίας του στην Αφρικανική Ηπειρο, προκαλώντας την απάντηση του Οικουμενικού Πατριάρχη, ο οποίος επανέλαβε την κατηγορία για «παρά πάσαν έννοιαν εκκλησιαστικής νομιμότητος εισπήδηση».
Η κ. Ελισάβετ Προδρόμου, Ελληνοαμερικανίδα, καθηγήτρια Διεθνών Σχέσεων στο Boston College με ειδίκευση σε θέματα θρησκείας, γεωπολιτικής και ανθρωπίνων δικαιωμάτων, μιλάει στην «Κ» για την κρίση στην Ορθόδοξη Εκκλησία. «Το σημερινό καθεστώς στη Ρωσία έχει εργαλειοποιήσει την Ορθοδοξία για να δικαιολογήσει την εισβολή και τον πόλεμο», λέει. «Και δυστυχώς, ο Πατριάρχης Μόσχας, αντί να την καταδικάσει και να αντισταθεί στον πόλεμο, τον υποστηρίζει και, ακόμη χειρότερα, τον έχει ευλογήσει».
– Πώς το εξηγείτε;
– Η στάση του Κυρίλλου είναι μια αντανάκλαση της γεωπολιτικής προσδοκίας του να αντικαταστήσει τον Οικουμενικό Πατριάρχη, μια αντανάκλαση της απόρριψης από τη Μόσχα του πρωτείου του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Η θεωρία της Τρίτης Ρώμης συνοψίζει το γεωπολιτικό παιχνίδι που παίζει το Πατριαρχείο της Μόσχας. Στην πραγματικότητα, όμως, είναι μια διαστρέβλωση, μια συνειδητή παραμόρφωση της ιστορικής θέσης του Οικουμενικού Πατριαρχείου ως Νέας Ρώμης.
– Και έχει αντίκτυπο αυτό στην Ορθόδοξη Εκκλησία;
– Η συμπεριφορά της Μόσχας δυστυχώς έχει δημιουργήσει κρίση και μια σειρά εσωτερικών ρωγμών στη Παγκόσμια Ορθοδοξία. Αντί να συμπεριφέρεται ως θρησκευτικός θεσμός, το Πατριαρχείο της Μόσχας λειτουργεί ως κοσμικός-πολιτικός θεσμός. Τέτοια συμπεριφορά μπορεί να είναι το αποτέλεσμα της μπολσεβικικής εμπειρίας που μάλλον δημιούργησε εσωτερικά τραύματα και οργανωτικές παθογένειες στη Ρωσική Εκκλησία. Επίσης παίζουν ρόλο και τα πρόσωπα –ο Πούτιν και ο Κύριλλος έχουν κάνει ένα είδος συμφωνίας του διαβόλου (Faustian bargain)– για τις φιλοδοξίες τους. Αλλά αυτό έχει πληγώσει την Εκκλησία και έχει υποσκάψει την ενότητά της Ορθοδοξίας, βλάπτοντας και την παγκόσμια εικόνα της. Παρ’ όλα αυτά ο κ.κ. Βαρθολομαίος συνεχίζει να μνημονεύει τον Κύριλλο, ο οποίος σε μια απαράδεκτη δήλωσή του τον αποκάλεσε σχισματικό. Ακριβώς το γεγονός ότι συνεχίζει και μνημονεύει τον Κύριλλο δείχνει την πνευματική αγάπη και την αφοσίωση του Οικουμενικού Πατριάρχη στην ενότητα της Εκκλησίας.
– Πώς είδατε τις πρόσφατες δηλώσεις της εκπροσώπου του ρωσικού ΥΠΕΞ ότι για την κρίση στην Ορθόδοξη Εκκλησία ευθύνεται το Φανάρι;
– Πρόκειται για λανθασμένη ανάλυση. Το Πατριαρχείο Μόσχας είναι αυτό που ευθύνεται για την κρίση. Το Πατριαρχείο Μόσχας πολεμάει συστηματικά –με τη γεωπολιτική και εκκλησιαστική έννοια– το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Από το 2016, με την προσπάθειά του να σαμποτάρει διά της απουσίας του την Αγία και Μεγάλη Σύνοδο της Κρήτης, τη συστηματική πολιτική παραπληροφόρησης για τα αποτελέσματά της σε ψηφιακές πλατφόρμες και με τις πιέσεις και απειλές εναντίον άλλων Ορθόδοξων Εκκλησιών που αναγνώρισαν την απόφαση της αυτοκεφαλίας της Εκκλησίας της Ουκρανίας. Είναι σημαντικό να υπογραμμίζεται ότι το Πατριαρχείο Μόσχας άρχισε γεωπολιτικό εκκλησιαστικό πόλεμο εναντίον της Κωνσταντινούπολης πριν από την απόφαση για αυτοκεφαλία της Ουκρανίας, με σκοπό να αμφισβητήσει το πρωτείο του Οικουμενικό Πατριαρχείου. Ολη αυτή η στρατηγική έχει βαθιές ιστορικές ρίζες. Από το 2016 η Μόσχα κάνει πόλεμο εναντίον της Κωνσταντινούπολης. Η αντίδραση στο Ουκρανικό, η υποστήριξη και δικαιολόγηση της εισβολής, η δημιουργία της Eξαρχίας στην Αφρική, η ψηφιακή εκστρατεία παραπληροφόρησης εναντίον του Φαναρίου, φανερώνουν τις φιλοδοξίες της Μόσχας.
– Φαίνεται όμως ότι η εσωτερική σύγκρουση, εκτός από την Ουκρανία, έχει μεταφερθεί και στην Αφρική.
– Η δημιουργία Ρωσικής Πατριαρχικής Εξαρχίας στην Αφρική, με αφορμή την αναγνώριση της αυτοκεφαλίας της Ουκρανίας από το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας, είναι ένα ακόμα ισχυρό παράδειγμα της ευθύνης της Μόσχας για την κρίση στην παγκόσμια Ορθοδοξία. Με την έννοια ότι το Πατριαρχείο Μόσχας παίζει θρησκευτικό γεωπολιτικό παιχνίδι, που συνδέεται με τους γεωπολιτικούς στόχους του ρωσικού κράτους. Το παράδειγμα της Αφρικής αντανακλά την ποινική/τιμωρητική και επιθετική συμπεριφορά του Ρωσικού Πατριαρχείου εναντίον των άλλων ορθόδοξων Εκκλησιών– ειδικά αυτών που επιβιώνουν σε δύσκολες συνθήκες όπως στους Αγίους Τόπους, στη Συρία και αλλού, ακόμη και σε βαλκανικές χώρες. Ωστόσο, πιστεύω ότι η επιθετική συμπεριφορά της Μόσχας έχει επιφέρει το ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα από ό,τι στόχευε το Πατριαρχείο της. Δηλαδή οι Εκκλησίες καταλαβαίνουν ότι η Μόσχα παίζει ένα σκληρό γεωπολιτικό παιχνίδι στο οποίο δεν είναι διατεθειμένες να συμμετέχουν ενεργητικά, δεν θέλουν να γίνουν θύματα όπως έγινε η Ουκρανία και ούτε παράπλευρες απώλειες στον εκκλησιαστικό-γεωπολιτικό πόλεμο που έχει εξαπολύσει το Πατριαρχείο Μόσχας εναντίον του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Και αν δεν έχουν ακόμη αναγνωρίσει την αυτοκεφαλία της Εκκλησίας της Ουκρανίας είναι διότι καταλαβαίνουν από τις εξελίξεις στην Αφρική και τον πόλεμο στην Ουκρανία ότι, προς το παρόν, η σιωπή είναι επιλογή υπαρξιακής λογικής.
– Βλέπουµε και στο Ισλάµ ότι έχουµε εργαλειοποίηση του Κορανίου, από την Τουρκία κυρίως, για γεωπολιτικές επιδιώξεις.
– O Ερντογάν χρησιµοποιεί σαν όχηµα το Ισλάµ για να πραγµατοποιήσει τα νεοοθωµανικά οράµατά του περί ηγεµονικής ηγετικής θέσης στον παγκόσµιο ισλαµικό κόσµο, καθώς και τις γεωπολιτικές φιλοδοξίες, για να καταστήσει την Τουρκία μεγάλη δύναµη στον 21ο αιώνα.
Το Diyanet (υπουργείο Θρησκευτικών Υποθέσεων) είναι η αιχµή του δόρατος στο γεωπολιτικό εγχείρηµα της Τουρκίας στον πολιτιστικό-πολιτικό-θρησκευτικό χώρο των µουσουλµανικών πληθυσµών, στην Ευρώπη, στην Αφρική, στη κεντρική Ασία και παγκοσµίως.
Καταδίκη από το Φανάρι
Σε ομιλία του την ημέρα της εορτής της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος ο κ.κ. Βαρθολομαίος εξαπέλυσε πυρά εναντίον του Πατριάρχη Μόσχας τόσο για τη ρωσική εισβολή όσο και για το θέμα της Αφρικής. Είπε συγκεκριμένα: «Βιώνουμε τον αποτρόπαιο και ατελείωτο μέχρι στιγμής πόλεμο στην Ουκρανία, όπου ορθόδοξο κράτος μάχεται, με τις πατρικές και πατριαρχικές ευλογίες της επισήμου Εκκλησίας, έναν άλλον αδελφό, ορθόδοξο λαό. Και καταλαβαίνετε ότι εννοώ εδώ τον Πατριάρχη της Ρωσίας Κύριλλο, ο οποίος ευλογεί με τα δύο χέρια του αυτόν τον αποτρόπαιο, διαβολικό πόλεμο, αντί να τον καταδικάσει. Ζούμε την παρά πάσαν έννοιαν εκκλησιαστικής νομιμότητος εισπήδησι μιας ορθοδόξου Εκκλησίας, και πάλι της Ρωσικής Εκκλησίας, στο κανονικό έδαφος παλαιφάτου Πατριαρχείου της Ανατολής, στην Αφρική, που είναι έδαφος της δικαιοδοσίας του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας. Γευόμεθα επί σχεδόν πέντε χρόνια την αχαριστίαν και την αγνωμοσύνην διά της μονομερούς διακοπής κοινωνίας από μέρους θυγατρός Εκκλησίας, όχι βεβαίως διά λόγους δογματικούς, αλλά σαφώς για λόγους γεωπολιτικής σκοπιμότητος, ενδεδυμένους, μάλιστα, εσχάτως με το περίβλημα ασυνάρτητων και προσβλητικών κατηγοριών εναντίον της μητρός Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως, κατηγοριών περί “εκκλησιολογικής αιρέσεως”!».
