ὑπό Μητροπολίτου πρ. Χαλκηδόνος Ἀθανασίου
Ὁποία σοφή ρῆσις τῶν ἀρχαίων ἡμῶν προγόνων, οἱ ὁποῖοι ἐν ὀλίγοις ἔλεγον πολλά, ἐνῶ αἱ ἐκπρόσωποι τοῦ χαρίεντος ἀλλά καί δῆθεν “ἀσθενοῦς” φύλου πολλά ἐν ὀλίγοις “κακαρίζουσιν”.
Ἀλλά φοβερός καί ὁ λόγος, ἀνήκων ἔστω καί εἰς τούς ἔχοντας σχετικήν εὐμάρειαν: “δέν χρειάζομαι τοῦτο”!
Οὕτως προσφυῶς ὁ Καπιταλισμός εἶναι ἕν ἰσχυρόν οἰκονομικόν ἀλλά καί εὔθραυστον “σύστημα”, ἔχον κίνητρον, στόχον τήν συσσώρευσιν τοῦ κέρδους, κατεχόμενος ὑπό ἰδιωτῶν ἤ τοῦ κράτους. Βασικόν δέ χαρακτηριστικόν του ἡ ἀνάπτυξις.
Πρόκειται δηλ. περί μιᾶς παθολογικῆς ἰδεολογίας τῆς “ἀδηφαγίας” χάριν αὐξήσεως τοῦ πλούτου, τῆς εὐημερίας τῶν κατεχόντων αὐτά καί τῆς ἀνθήσεως τῆς οἰκονομίας.
Ὅμως “audiatur et altera pars”: ὑπάρχει δηλονότι καί μιά ἑτέρα μᾶλλον σπανίζουσα, μεμετρημένη καί εὔλογος οἰκονομία, διακατεχομένη συνήθως ὑπό μιᾶς ἴσως “τραγελαφικοῦ” χαρακτῆρος “ἀσκήσεως τοῦ ὀλίγου καί οὐσιώδους”. Ἡ μεγαλυτέρα δέ ἐσφαλμένη ἀντίληψις τῆς ἀσκήσεως εἶναι ἡ παραίτησις.
Εἰς τήν ἄσκησιν τοῦ μέλλοντος, ἡ ὁποία δέν προέρχεται ἀπό μίαν θρησκείαν καί δέν ὑπηρετεῖ κανέν σύστημα, πρόκειται οὐχί περί παραιτήσεως, ἀλλά ἀναγνωρίσεως τοῦ πόσον ὀλίγον χρειάζεταί τις περί μιᾶς ἀσκήσεως συγκεντρώσεως ἐπί τοῦ οὐσιώδους.
Τό ὀλίγον εἶναι ἡ μέθοδος ἀναγνωρίσεως αὐτοῦ καί ἐάν τό ὀλίγον ἀντιστοιχεῖ πρός τό οὐσιῶδες ἔχομεν τήν εὐτυχίαν.
Ἡ ἄσκησις εἶναι ἡ προνομιοῦχος ἀπόφασις νά χρησιμοποιήσει τις ἐκ τῶν προνομίων του τά ὀλιγότερα. Διότι “δέν ὑπάρχει ὀρθή ζωή εἰς τήν πλημμελῆ” (Th. v. Adorno), ἀλλά εἰς τήν πλημμελῆ ὀρθή κατεύθυνση. Τοῦτο εἶναι παρόν καί ἄν εἰσέτι ὀρθότερον ἐν τῇ πράξει.
Εὐτυχία, λοιπόν, εἶναι μία μορφή συμφωνίας, σκέψεως καί πράξεως. Τό ἰδεῶδες τῶν ἀσκητῶν τοῦ παρελθόντος ἧτο ἡ ἀπομάκρυνσις ἐκ τοῦ κόσμου ἐν παντί. Ὁ ἀσκητής τοῦ μέλλοντος στρέφεται πρός τόν κόσμον, μέ τό βλέμμα πρός τό οὐσιῶδες. Ὁ ἀσκητής τοῦ μέλλοντος χωρίζεται ἐκ τοῦ ἀσημάντου. Καί ἡ παραίτησις αὕτη εἶναι μία ἐλευθερία.
Μερικά ἐκ τῶν σημείων τούτων δέν εἶναι ξένα πρός τόν σύγχρονον Ὀρθόδοξον Μοναχισμόν, ὁ ὁποῖος κατά τήν “νέαν τάξιν τοῦ κόσμου”, δέν ἔχει πολλάς σχέσεις πρός τόν παλαιότερον.
Εἰς τήν μορφήν δέ αὐτήν τῆς ἀσκήσεως ὡδηγήθη ὁ J. v. Düffel ἐξ ὡρισμένων προβλημάτων πολιτικῶν, πνευματικῶν, λογοτεχνικῶν, προσωπικῶν κ. ἄ.
Οἱ φοιτηταῖ π.χ. τῶν Καλῶν Τεχνῶν τοῦ Πανεπιστημίου τοῦ Βερολίνου ἐθεώρησαν, ὅτι ἡ ψηφιακή χρῆσις τούς πιέζει καί διαλύει. Πολλοί δέ ἐζήτησαν νά ἀπαλλαγοῦν δι᾿ ἕν διάστημα ἐκ τῶν ΜΜΕ ὡνομάζοντες τοῦτο ψηφιακήν ἄσκησιν.
Ὁ δέ F. Metz κ. ἄ. ὡμίλουν περί ἀπωλείας τῆς εὐημερίας.
Καί τίθεται τό ἐρώτημα: Ἐκ ποίων πραγμάτων ἠμπορεῖ τις νά παραιτηθεῖ χωρίς νά παραιτηθεῖ;! Δέον δέ τις νά σκεφθεῖ, ὅτι τό ἀσκητικόν συμβάλλει εἰς τό καλόν τοῦ ἰδίου καί τοῦ ἄλλου. Καί πρός τοῦτο βοηθεῖ ἡ ἐξάρτησις, διότι οὐδεμία ὑπάρχει αὐτάρκεια καί αὐτά εἶναι ἡ οἰκογένεια, τό ἐπάγγελμα, τά ζῶα, ἡ κρίσις ἐπί τῶν βιβλίων κ. ἄ. Διότι στήν ἀνεξαρτησίαν ὑπάρχει μεγάλη ἰσχύς. Τοῦτο ὅμως δέν εἶναι εὔκολον. Καί ὅταν τις ἀπαλλαγεῖ αἰσθάνεται ἐλαφρύτερος καί καλλίτερον.
Βεβαίως, σημαντικός εἶναι ὁ καθορισμός τοῦ “ἀρκετοῦ” καί ἡ ἀπαλλαγή ἀπό τήν πίστιν, ὅτι τό περισσότερον εἶναι καί τό καλλίτερον.
Πρός τοῦτο χρειάζεταί τις μίαν εὐαισθησίαν, μίαν ἄσκησιν. Μερικοί ἔχουν μίαν ἐσωτερικήν ἐπιθυμίαν, βουλημίαν διά τό “περισσότερον”, ὅπερ κακόν. Ἐνίοτε μάλιστα αὕτη προέρχεται ἔξωθεν, ὅπερ οὐχί καλόν, ὁπότε ἡ ἀνάπτυξις νοητέα ποσοτικῶς καί οὐχί ποιοτικῶς.
Γνωρίζομεν, ὅτι ἡ βιωτή μας εἶναι συχνάκις καταστρεπτική τῆς φύσεως καί τοῦ περιβάλλοντος. Καί τήν μεγαλυτέραν καταστροφήν ἐκτελοῦν οἱ “πλούσιοι”. Καί ἐάν ὅλοι ἔζων ὅπως εἰς τά βιομηχανικά κέντρα, ὁ πλανήτης μας συντόμως θά καθίστατο κάλαθος καί σωρεία ἀπορριμάτων, τουθ᾿ ὅπερ μάλιστα γίνεται ἐνσυνειδήτως μετ᾿ ἀκηδίας ἤ καί ἐξ “ἀνάγκης”!
Αἱ δέ ἐγκύκλιοι, τά συνέδρια, αἱ ἐκδόσεις καί τά τοιαῦτα “ἀέρα” δέρουσιν.
Βεβαίως, διά τῆς ἀσκήσεως δέν πρόκειται νά σωθεῖ ὁ κόσμος, οὔτε διά τῶν χορευόντων, καί “κορυβάντων”, ἀδόντων καί ψαλλόντων ἐν χορδαῖς καί ὀργάνοις καί ᾠδαῖς πνευματικαῖς ἀλλ᾿ ἴσως ὀλιγότερον καταστρεπτικές.
Ἐξ ἄλλου οἱ πένητες καί ὀλίγα ἔχοντες δέν θά ἐκήρυτταν τήν ἄσκησιν ὡς ὁ Ἅγ. Φραγκῖσκος τῆς Ἀσσίζης, ἀλλ᾿ οἱ πεπληρωμένοι τήν καρδίαν καί τό σῶμα, διά παντοίας γευστικῆς, παραπληρωματικῆς εὐμαρείας καί ἀσυδοσίας.
Ἀλλά καί τά μεγάλα θέματα τῶν τελευταίων δεκαετιῶν ἦταν ἡ ὑπερφόρτησις καί ἐξάντλησις, τ.ε. τό πλεῖον.
Καί ἐάν ἡ ἄσκησις βιωθεῖ ὀρθῶς ἀμοίβει διά τῆς ἀπαλλαγῆς τοῦ πλημμελοῦς καί μειώσεως τῆς καταστροφῆς.
Ὅσον δέ ἀφορᾶ τό ἀπρόσιτον. Μερικοί λέγουσιν, ὅτι τά πάντα δυνατά καί οὐδέν τό ἀδύνατον, ἀγνοοῦντες τό ἀδύνατον τοῦ ἀπροσίτου.
Πολλά ἄλλωστε ἐξαρτῶνται ἐκ τῆς σχέσεως πρός τό ἀπρόσιτον, τό ὁποῖον ὅμως εἶναι πραγματικόν.
Ἐν τέλει ἡ ἄσκησις δύναται νά ἐφαρμόζηται εἰς τήν ζωήν ἄνευ εἰδικῆς πίστεως. Συγχρόνως ὅμως εἶναι μία πρᾶξις πνευματική.
______________
J. v. Düffel, Das brauche ich nicht, Publik Forum ἀρ. 4 (2023) 12-17, Τοῦ αὐτοῦ, Das Wenige und das Wesentliche. Ein Stundenbuch. Διά τάς συνεπείας τῆς συρυκνώσεως τῆς οἰκονομίας δες: W. Kessler, Abschied vom billigen Wohlstand, Publik Forum, ἔνθ. ἀνωτ. 29-31.
