ὑπό Μητροπολίτου πρ. Χαλκηδόνος Ἀθανασίου
“Ἡ κατανόησις τῶν ἁπλῶν σημαίνει κατανόησις τοῦ Θεοῦ”.
Ὡς γνωστόν, αἱ εἰκαστικαί τέχναι διαχρονικῶς «ἐξελίσσονται» καί μεταβάλλονται, εἰκονογραφικῶς, εἰκονολογικῶς, χρωματικῶς καί ἄλλως. Πρέπει δέ νά πράξουν τοῦτο διά νά μή παραμείνουν ἄνευ πνοῆς καί νεκραί, ὅπως ἡ σύγχρονος νεοβυζαντινή «μανιέρα», ἡ ὁποία – χωρίς νά χάνει τόν λειτουργικόν της χαρακτῆρα – στοιχοῦσα πῶς καί πρός τό τοῦ Δαμασκηνοῦ «ἐρῶ τοιγαροῦν ἐμοῦ οὐδέν» πληρεῖ μέ διαφόρους, ἐνίοτε μάλιστα «ἀπαραδέκτους τεχνικάς μεθόδους, ἀντιγραφικῶς ἱ. ναούς, ἐκτελεῖ διαφόρους εἰκόνας κ.ἄ. ἐνῶ οἱ πρωτοπόροι εἰς τούς τομεῖς τούτους καλλιτέχναι ἀγνοοῦνται καί μάλιστα πολεμοῦνται.
Εἶναι δέ διάφορα καί συνήθως ἔξοχα τά ζωγραφικά καί ἄλλα δημιουργήματα τά ἐμφανισθέντα κατά τήν νεωτέραν ἐποχήν εἰς τήν πολυρεύματον εὐρωπαϊκήν τέχνην.
Ἕν λοιπόν τούτων εἶναι ἡ ἀφαιρετική τεχνοτροπία καί τά ἔργα αὐτῆς ἐξετέλεσαν διάφοροι καλλιτέχναι ἐκκινοῦντες ἐξ ἑτέρων τοιούτων, ὡς τοῦ ρεαλισμοῦ.
Ἐκτός δέν τούτου τυγχάνει ἀξιοπρόσεκτον, ὅτι ἡ τεχνολογία αὕτη συγγενεύει πρός τήν βυζαντινήν ἁγιογραφίαν ἐκ διαφόρων πλευρῶν, ὅπως ὁ δυσδιάστατος χαρακτήρ, ἡ ἔλλειψις πλαστικότητος, ἡ ἀντίστροφος προοπτική, τό πνευματικόν περιεχόμενον καί ἄλλα.
Εἷς λοιπόν διαπρεπής ἐκπρόσωπος τοῦ ἀφαιρετισμοῦ εἶναι ὁ Ὁλλανδός Piet Mondrian, ὁ μινιμαλιστής καί συνιδρυτής μετά τοῦ P. van Doesburg τοῦ νεοπλαστικισμοῦ.
Σήμερον τό ἔργον του διακρίνεται ἀπό μέλαινας καθέτους καί ὁριζοντίους γραμμάς, τετράγωνα καί ἐπιφανείας μέ τά βασικά χρώματα τό κυανοῦν, ἐρυθρόν, κίτρινον καί γκρίζον. Τοῦτο καθιστᾶ τά ἔργα του ἀμέσως ἀναγνωρίσιμα.
Εἶναι ἀφηρημένα καί ἔχουν συνθεθεῖ ἁπλῶς καί συνεπῶς. Ποῖος ὅμως θά ἠμποροῦσε νά φαντασθεῖ, ὅτι ὁ P. Mondrian, ὁ πρωτοπόρος τοῦ ἀφηρημένου, κατά τό μεγαλύτερον μέρος τῆς ζωῆς του ἐζωγράφισεν ρεαλιστικά ἔργα, βεβαίως μέ ἐπιδράσεις τῆς μουσικῆς τοῦ φωτός (A. Stifter) τ.ἔ. τοῦ ἐμπρεσιονισμοῦ καί τοῦ φωβισμοῦ καθώς καί τοῦ Braque, Cézanne καί Picasso;
Τό 1923 διωργανώθη πρῶτον ἐν Βασιλείᾳ καί μετά ἐν Ντύσσελντορφ μία ἔκθεσις «Mondrian. Ἐξέλιξις», ἡ ὁποία δεικνύει τήν ἐξέλιξίν του μεταξύ τοῦ 1880 καί 1940. Αὕτη ὡδήγησεν αὐτόν ἐκ τῆς ρεαλιστικῆς ἀπεικονίσεως χωρικῶν σκηνῶν διά τοῦ κυβισμοῦ εἰς τήν ἰδίαν του μειωμένην τεχνοτροπίαν. Φαίνεται δέ, ὅτι μέ τά πρώϊμα ἔργα του δέν ἔχουν πλέον καμμίαν σχέσιν οἱ πολύχρωμοι πλίνθοι.
Ἐν τοῦτοις πραγματικῶς εἰς αὐτά εὑρίσκονται πολλά στοιχεῖα ἐκ τῶν μεταγενεστέρων. Εἰς τά 85 ἐκτιθέμενα ἔργα ἀπαντοῦν μορφολογικαί σχέσεις καί κυρίως ἡ ἀναζήτησις τῆς καθολικῆς ἁρμονίας, ἡ ὁποία τόν ὠθοῦσε. Ὡς ζωγράφος τοῦ τοπίου ἐπεθύμει νά πλησιάσει τήν φύσιν. Ἐπίστευεν ὅτι αὕτη εἶναι δευτέρα Βίβλος.
Ἦτο ἡ Θεοσοφία τοῦ R. Steiner ἡ ὁποία ἀρχάς τοῦ 20οῦ αἰῶνος ἐνέπνευσε τόν Mondrian νά ὑπερβεῖ τά ὅρια τῆς παρατηρήσεως. Ἀφοῦ ὅμως ἔφθασεν εἰς ἕν καλλιτεχνικόν ἀδιέξοδον, ἀφέθη εἰς τήν ἐπιρροήν τοῦ Cézanne καί Van Gogh καί ἤρχισεν ριζικῶς νά ἐγκαταλείπει τά ρεαλιστικά μοτίβα.
«Ἐπιθυμῶ», ἔλεγεν, «νά πλησιάσω τήν ἀλήθειαν ὅσον τό δυνατώτερον καί διά τοῦτο νά ἀφαιρέσω τά πάντα καί νά φθάσω εἰς τήν βάσιν τῶν πραγμάτων» καί ἐζωγράφιζεν γραμμάς, τετράγωνα κλπ. Μήπως ὅμως ἔφθασεν ἐκεῖ1; Καί δή μέ τόν μορφολογικόν ἐτοῦτον ἀσκητισμόν, ἤ τοῦτο ἦτο μία ψυχολογική καί ὀπτική ἀνάπαυλα ἐκ τῶν προτέρων τεχνοτροπιῶν συνθέσεων καί χρωμάτων τῶν ἔργων.
Καί ὅμως δέν ἐπολεμήθη οὖτος ὡς οἱ μετα-νεοβυζαντινοί ἁγιογράφοι καί καλλιτέχνες, παρά τόν παραστατικόν χαρακτῆρα τῶν ἔργων των, ὡς οἱ Μ. Βασιλάκης, Ι. Βράνος, Γ. Κόρδης, Ρ. Κοψίδης, Κ. Λουδοβῖκος, Ι. Μητράκας κ.ἄ.
1- J. Bauer, Auf der Suche nach dem Wesentlichen, Publik Forum ἀρ. 15 (2022).
