Στρογγυλή τράπεζα: “Η Τρίτη Ρώμη: Η Μόσχα και ο θρόνος της Ορθοδοξίας”

Πραγματοποιήθηκε την Τετάρτη 26 Απριλίου 2023 η στρογγυλή τράπεζα που διοργανώθηκε από την Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών Βόλου με θέμα το βιβλίο του Αλέξανδρου Μασσαβέτα «Η Τρίτη Ρώμη: Η Μόσχα και ο θρόνος της Ορθοδοξίας», με συνομιλητές τον συγγραφέα του βιβλίου, τον Μητροπολίτη Περιστερίου κ. Γρηγόριο (Παπαθωμά), τον δημοσιογράφο Θανάση Σαμαρά και τον δημοσιογράφο και συγγραφέα Δημήτρη Τριανταφυλλίδη.

Τη συζήτηση συντόνισε ο Διευθυντής της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών, Δρ Παντελής Καλαϊτζίδης, ο οποίος καλωσορίζοντας τους ομιλητές μετέφερε τις ευχές και ευλογίες του απουσιάζοντος Σεβ. Μητροπολίτη Δημητριάδος κ. Ιγνατίου και τόνισε την κρισιμότητα του θέματος για τον Ορθόδοξο κόσμο. Υπενθύμισε επίσης την Διακήρυξη κατά της διδασκαλίας του «Ρωσικού κόσμου», που εκπονήθηκε με συμμετοχή της Ακαδημίας, υπενθυμίζοντας την παγκόσμια απήχηση της, που φανερώνει μια αλλαγή νοοτροπίας της Ορθόδοξης θεολογίας με έμφαση στην πραγματικότητα της παγκοσμιοποίησης, των πολυπολιτισμικών κοινωνιών, της πολυφωνίας και στο αίτημα της «ενότητας εν τη διαφορά».

Παίρνοντας πρώτος τον λόγο, ο Μητροπολίτης Περιστερίου κ. Γρηγόριος αναφέρθηκε στην επεκτατική πολιτική της Ρωσίας, εντός αλλά και εκτός του κελύφους της Σοβιετικής Ένωσης, που με τη λήξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου πέτυχε την επιβολή της Ρωσικής Εκκλησίας σε πολλές χώρες ή τον έμμεσο έλεγχο των τοπικών εκκλησιών, καταργώντας παλαιότερες αυτονομίες και απορροφώντας ολόκληρες εκκλησίες, όπως στην Εσθονία και τη Λετονία και αποσιωπώντας ζητήματα όπως αυτό της αυτοκεφαλίας της Ουκρανίας που είχε τεθεί ήδη από το 1920. Ο Μητροπολίτης Γρηγόριος υπογράμμισε επίσης ότι σήμερα το Πατριαρχείο Ρωσίας παρουσιάζει συμπτώματα έντονης εκκοσμίκευσης, τα οποία θυμίζουν το Πατριαρχείο της Ρώμης τον 10^ο και τον 11^ο αιώνα και το Σχίσμα που δημιουργήθηκε. Αναφέρθηκε εκτεταμένα στο γεγονός ότι το 1988 ο Καταστατικός Χάρτης της Εκκλησίας της Ρωσίας προσδιορίζει την τοπική εκκλησία της Ρωσίας ως «Ρωσική Εκκλησία», χωρίς εδαφικό προσδιορισμό, πράγμα που κατανοείται ως παγκόσμια δικαιοδοσία. Σύμφωνα με αυτό, η Ρωσική εκκλησία διεκδικεί το δικαίωμα να εισχωρεί σε εδάφη οποιασδήποτε τοπικής εκκλησίας, θεωρώντας κανονικό της έδαφος οποιοδήποτε μέρος κατοικείται από Ρώσους· έτσι δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι η δημιουργία ρωσικών ναών, μέσω δωρεών, καθιστά αυτούς τους ναούς κέντρα ρωσικής προπαγάνδας. Όσον αφορά το δικαίωμα χορήγησης αυτοκεφάλου, ο Μητροπολίτης Γρηγόριος επισήμανε ότι αποτελεί αποκλειστικότητα του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως.

Ο Θανάσης Σαμαράς τόνισε ότι η Ορθοδοξία δεν αποτελεί επιστροφή στο παρελθόν, αλλά σαφώς συνδέεται με τη σημερινή πραγματικότητα και την ευρωπαϊκή πορεία της Ελλάδας. Το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, εν μέσω κινδύνων, συνεχίζει να δρα κόντρα στις ρωσικές επιβουλές και στον ακραίο πολιτικό εθνικισμό που εχθρεύεται την Οικουμενικότητα. Επομένως, χρέος μας είναι να αντισταθούμε τόσο στον επεκτατισμό της Μόσχας, αλλά και στο διαχρονικό μίσος εναντίον της ελευθερίας, ατομικής και συλλογικής. Ο πόλεμος στην Ουκρανία σήμερα βάζει ένα τέλος στον επεκτατισμό του Πατριαρχείου της Ρωσίας αλλά είναι προφανές ότι η Ρωσία δρα ακολουθώντας μια μακραίωνη ιμπεριαλιστική παράδοση, η οποία πρεσβεύει ως ύψιστη αξία την υποταγή σε ένα απολυταρχικό καθεστώς.

Ο Δημήτρης Τριανταφυλλίδης παρατήρησε ότι η καινοφανής θεωρία του Ρωσικού κόσμου αποτελεί ιδεολογικό προϊόν της τελευταίας τριακονταετίας, όμως η Μόσχα χρησιμοποιεί ήδη από τον 17^ο αιώνα την ρωσική εκδοχή της Ορθοδοξίας ως συγκολλητική ουσία για τη δημιουργία ενός κεντρικού κράτους υπό ρωσική ηγεμονία, με ορόσημο σε αυτή την πορεία τη δημιουργία της Ρωσικής αυτοκρατορίας, καθώς και την ιδιοποίηση του τίτλου του «καίσαρα» από τον Μεγάλο Πέτρο, ο οποίος υιοθέτησε και τη αντίληψη περί διαδοχής του Βυζαντίου. Η Ρωσία με διάφορους τρόπους προσπαθεί να επιβληθεί εργαλειοποιώντας την Ορθοδοξία αλλά και τις αντιλήψεις για την κοινή καταγωγή των σλάβων, όπως ενδεικτικά με τη θεωρία του Πανσλαβισμού τον 19 ^ο αιώνα. Αλλά ακόμα και ο κομμουνισμός διακρινόταν από θρησκευτικά χαρακτηριστικά, με δικό του αγιολόγιο και εορτολόγιο, όπως αναλυτικά παρουσιάστηκε από τον Michail Ryklin στο έργο του «Ο Κομμουνισμός ως θρησκεία». Σύμφωνα με τον Δημήτρη Τριανταφυλλίδη, η Ρωσική εκκλησία σήμερα είναι ένα εργαλείο για την ολοκλήρωση ενός νέου είδους πανσλαβισμού. Η Εκκλησία χρησιμοποιείται από το Ρωσικό κράτος για την προετοιμασία εισβολών, όπως στις Βαλτικές Χώρες αλλά και στην ανατολική Ουκρανία και εσχάτως και στην Αφρική, σε συνδυασμό με τους μισθοφορικούς στρατούς.

Τελευταίος πήρε το λόγο ο συγγραφέας του βιβλίου, Αλέξανδρος Μασσαβέτας, ο οποίος επεσήμανε πώς σήμερα βρισκόμαστε σε ένα καίριο σημείο, στο οποίο πρέπει να αποφασίσουμε τι είναι η Ορθοδοξία και ποια είναι η πορεία που θέλουμε να ακολουθήσει. Αυτό αφορά πρωτίστως όσους ζουν σε κοινωνίες με ορθόδοξες πλειονότητες, όπου η θρησκεία αποτελεί πολύ ισχυρό πολιτισμικό παράγοντα που καθορίζει εν πολλοίς τη χώρα. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο αλλά και άλλες Ορθόδοξες εκκλησίες εκπροσωπούν μια Ορθοδοξία που βρίσκεται σε διάλογο με τη Δύση, που έχει αποδεχτεί την αξία της δημοκρατίας, του πλουραλισμού και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, σε αντίθεση με την «Ορθοδοξία» της Ρωσικής εκκλησίας, η οποία, σύμφωνα με επίσημες δηλώσεις του Πατριάρχη Μόσχας εμφανίζεται ως «αντίσταση στις αξίες της Δύσης». Η σημερινή κατάσταση δεν άπτεται μόνο της θεολογίας, αλλά αποτελεί παγκόσμιο γεωπολιτικό θέμα που θα κρίνει την πορεία της ανθρωπότητας. Το Πατριαρχείο της Ρωσίας σήμερα διατείνεται ότι εκπροσωπεί τη μόνη πραγματική Ορθοδοξία, ενώ κατηγορεί το Οικουμενικό Πατριαρχείο ότι υπερασπίζεται αλλότρια συμφέροντα· το αφήγημα αυτό έχει υιοθετηθεί από διάφορους συνωμοσιολόγους των άκρων του πολιτικού φάσματος. Πέρα από το ρωσικό αφήγημα που αρνείται την ύπαρξη ολόκληρων λαών (Ουκρανών και Λευκορώσων) προσβλέποντας στην απορρόφηση τους, ακόμη και στην Ελλάδα η ρωσική προπαγάνδα έχει διεισδύσει με διάφορους τρόπους, όπως συλλόγους ελληνορωσικής φιλίας, δωρεές για ανέγερση ναών αλλά και επιρροή σε θρησκευτικά κέντρα, συναντώντας ευτυχώς αντίσταση από σημαντική μερίδα του εκκλησιαστικού κόσμου αλλά και από τον επίσημο δημοκρατικό προσανατολισμό του κράτους.

Κλείνοντας τη συζήτηση, ο Διευθυντής της Ακαδημίας Θεολογιών Σπουδών, Παντελής Καλαϊτζίδης διευκρίνισε πώς ο εκκλησιαστικός εθνικισμός δεν είναι χαρακτηριστικό μόνο της Ρώσικης εκκλησίας, αλλά έχει εμφανιστεί πολλές φορές και στον ελληνικό χώρο· ωστόσο, η κύρια διαφορά είναι ότι σήμερα τα λόγια έγιναν πράξεις και ότι από την εθνικιστική ρητορική περάσαμε στην στρατιωτική εισβολή σε μια ξένη χώρα, μια εισβολή που επιχειρείται να δικαιολογηθεί μάλιστα θεολογικά και εκκλησιαστικά από το Πατριαρχείο της Ρωσίας. Τόνισε επίσης ότι δεν πρέπει να παρερμηνεύεται αυτή η κριτική ως γενικευμένος αντιρωσικός προσανατολισμός, αφού η ίδια η Ακαδημία προωθεί τη διάδοση της σκέψης των Ρώσων θρησκευτικών διανοητών με εκδόσεις, εκδηλώσεις κλπ.

Η βιντεοσκόπηση της εκδήλωσης είναι διαθέσιμη στον κανάλι της Ακαδημίας στο YouTube, στο σύνδεσμο https://youtu.be/q1jqjAXxzCU.