Του Σεβασμιωτάτου Αρχιεπισκόπου Τσερνίχιβ και Νίζνας κ. Ευστρατίου,
Εκπροσώπου της Μητροπόλεως Κιέβου της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Ουκρανίας
1. Συστημική δέσμευση στη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία και σε ό,τι αυτή αντιπροσωπεύει.
Τώρα οι απολογητές της εν Ουκρανία Ρωσικής Εκκλησίας προσπαθούν να πείσουν ότι είναι Ουκρανική Εκκλησία και ότι μόνο «μεμονωμένα άτομα» στους κόλπους τους έχουν την τάση να υποστηρίζουν τη Μοσχοβία.
Αλλά αυτό δεν είναι αλήθεια. Όλο το σύστημα του Πατριαρχείου Μόσχας διαπνέεται από το πνεύμα της ενότητας με τη Μόσχα. Τα κείμενα των βίων των αγίων και οι ύμνοι, η αρχιτεκτονική και οι πίνακες ζωγραφικής, οι διαλέξεις στα σεμινάρια και οι καρτ ποστάλ για τις γιαγιάδες.
Η λειτουργική γλώσσα είναι μια ρώσικη εκδοχή της σλαβονικής γλώσσας (όλοι οι εμπλεκόμενοι γνωρίζουν ότι υπάρχει μια εκδοχή της σλαβονικής ανάγνωσης των Ρως του Κιέβου, πολύ παλαιότερη από αυτή της Μόσχας και πιο κοντά στον ήχο της ουκρανικής γλώσσας από ό,τι της ρωσικής).
Ως σύστημα, το Πατριαρχείο Μόσχας παραμένει ενσωματωμένο στη Ρωσική Ομοσπονδία, και η τρέχουσα προσπάθεια δημόσιας αποστασιοποίησης είναι, για τη συντριπτική πλειοψηφία των ατόμων εντός του Πατριαρχείου Μόσχας, ένα προσωρινό μέσο για να μειωθεί ο βαθμός της κριτικής, παρά μια προσωπική και συνειδητή επιλογή.
2. Ξεπερασμένος τρόπος σκέψης της ηγεσίας και εστίαση στις σχέσεις με τις αρχές και όχι στην επικοινωνία με την κοινωνία.
Η συντριπτική πλειοψηφία των ηγετικών προσωπικοτήτων της εν Ουκρανία Ρωσικής Εκκλησίας είναι απόφοιτοι της σοβιετικής εποχής ή της πρώτης μετασοβιετικής δεκαετίας. Λόγω της ηλικίας τους και της αδράνειας του συστήματος, ζουν με τα στερεότυπα των σχέσεων «ιεραρχών-πιστών», «εκκλησίας-κράτους» και «εκκλησίας-κοινωνίας» που διαμορφώθηκαν όταν κάτι τέτοιο όπως η κοινωνία των πολιτών απλώς δεν υπήρχε.
Έχουν συνηθίσει μόνο στον τύπο επικοινωνίας από πάνω προς τα κάτω, όταν η «σωστή γνώμη» μεταφέρεται από πάνω προς τα κάτω και το ακροατήριο είναι «ευλογημένο» να την αποδεχτεί ως αδιαμφισβήτητη αλήθεια. Η οριζόντια επικοινωνία θεωρείται περισσότερο ως «κομματικός αγώνας», αφού δεν είναι η πληροφορία που γίνεται αντιληπτή, αλλά η θέση και η επιρροή αυτού που τη διαδίδει. Και η επικοινωνία προς τα πάνω, η ικανότητα να ακούει κανείς τη γνώμη «από κάτω» -ειδικά «από έξω»- απουσιάζει παντελώς.
Ως εκ τούτου, την ίδια στιγμή, η εν Ουκρανία Ρωσική Εκκλησία προσπαθεί να παρουσιάσει τον εαυτό της ως το «κυρίαρχο δόγμα» και ως βασική κοινωνική δύναμη, αλλά είναι συστημικά αναίσθητη απέναντι στα αιτήματα της κοινωνίας και δεν καταλαβαίνει καν τι πρέπει να κάνει για να ανταποκριθεί σε αυτά.
Η «γενική ασθένεια» του Πατριαρχείου Μόσχας είναι η εμμονή στη γνώμη των αρχών. Ως εκ τούτου, το Πατριαρχείο Μόσχας ακούει συστηματικά μόνο τις επιθυμίες των αρχών. Ειδικά στην περίπτωση της εν Ουκρανία Ρωσικής Εκκλησίας, το πρόβλημα αυτό επιδεινώνεται από το γεγονός ότι το Κρεμλίνο και ο Πατριάρχης της Μόσχας παραμένουν οι αρχές για την πλειοψηφία ανάμεσά τους. Το ουκρανικό κράτος και οι αρχές του θεωρούνται κάτι προσωρινό και δευτερεύον.
Ως εκ τούτου, η εν Ουκρανία Ρωσική Εκκλησία αντιτίθεται τακτικά έντονα στις αποφάσεις και τις ενέργειες της Ουκρανίας, αλλά όλες οι αποφάσεις και οι ενέργειες της Μόσχας λαμβάνουν στην καλύτερη περίπτωση την πιο προσεκτική, «στρογγυλεμένη» αντίδραση.
3. Πίστη στη δική τους μοναδικότητα, αποκλειστικότητα.
Το αίσθημα του ανήκειν στο «ιερό κίνημα», στο «αυτοκρατορικό μεγαλείο», στην «μοναδική κανονικότητα» διαμορφώνει μια εσωτερική ατμόσφαιρα αποκλειστικότητας. Είναι παρόμοιας φύσης με τη διάθεση των Γραμματέων και των Φαρισαίων, όπως περιγράφεται στις Γραφές. Η πεποίθηση για τη δική τους ακρίβεια και ορθότητα και για την a priori πλάνη όλων των επικριτών και αντιπάλων τους, πολλαπλασιασμένη με το ελάττωμα που περιγράφεται παραπάνω στο σημείο 2, παραμορφώνει την κοσμοθεωρία.
Ως εκ τούτου, οι συνέπειες των δικών τους χονδροειδών λαθών γίνονται αντιληπτές ως «ανώτερη πρόνοια», «παραχώρηση του Θεού για την ενίσχυση της πίστης» κ.λπ. Η ευθεία πνευματική αποτυχία και η ανεπαρκής ηγεσία εκλαμβάνονται ως ένας ιδιαίτερος τύπος ασκητισμού και σοφίας.
Μια άλλη συνέπεια των σημείων 2 και 3 είναι η παρανόηση της ίδιας της ανάγκης για διάλογο με τους αντιπάλους. Όταν «όλα γίνονται σωστά», γιατί και τι να συζητήσουμε «με τους εχθρούς»; Μόνο για τη «μετάνοια και τη μεταστροφή» τους.
4. Προθυμία για «επενδυτές» (παράδοση στους «ολιγάρχες»).
Η Εκκλησία υπάρχει αρχικά χάρη στη θυσία-προσφορά. Αλλά στο Πατριαρχείο της Μόσχας η αρχή αυτή, υπό την επίδραση της ιδιαίτερης αφοσίωσης στις αρχές, μετατράπηκε σε άνοιγμα στις «επενδύσεις».
Η θυσία-προσφορά συνεπάγεται την απουσία περαιτέρω υποχρεώσεων της Εκκλησίας προς τον δωρητή όσον αφορά την «ανταπόδοση». Οι επενδύσεις, αντίθετα, προβλέπουν την επιστροφή ορισμένων ανταποδοτικών οφελών στον «επενδυτή».
Ο Ντμίτρο Φιρτάς, ο Βίκτωρ Μεντβεντσούκ με το τηλεοπτικό πρότζεκτ «Προσκυνητής», ο Βίκτωρ Γιανουκόβιτς, ο Μικόλα Αζάροβ, ο Βίκτωρ Νουσένκις, ο Άντριι Ντερκάτς, ο Βαντίμ Νοβίνσκι… Οι λίστες θα είναι μεγάλες, αλλά η ουσία παραμένει η ίδια.
5. Αδυναμία αυτοκάθαρσης.
Όλα τα προηγούμενα σημεία αποτελούν τη βάση για την αδυναμία αυτοκάθαρσης.
Κάθε κοινότητα αντιμετωπίζει παραβάτες, αχρείους, εγκληματίες. Αν υπάρχουν κανόνες, υπάρχουν και αυτοί που τους παραβιάζουν.
Αλλά ένα υγιές σύστημα αντιδρά στις παραβιάσεις με τιμωρία, με αυτοκάθαρση. Και ένα νοσηρό σύστημα προσποιείται ότι δεν υπάρχουν παραβιάσεις. Εάν το σύστημα πιστεύει στην αποκλειστικότητά του, έχει χάσει την κάθετη και εξωτερική επικοινωνία, ανταποκρίνεται μόνο στις επιθυμίες της «κορυφής» ή του «επενδυτή» – απλά δεν βλέπει το πρόβλημα, δεν το αναγνωρίζει ως πρόβλημα.
Και ακόμη και όταν αυτό το σύστημα «στριμώχνεται στον τοίχο» με γεγονότα, θα λέει ότι πρόκειται για μια μυθοπλασία, μια απάτη, ότι «παρεξηγήθηκε». Ή ότι είναι «μια μεμονωμένη περίπτωση και δεν πρέπει να κρίνουμε τους πάντες».
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η ιστορία του τραγουδιού για την καμπάνα που «πετάει πάνω από τη Ρωσία…».
Στην περίπτωση της εν Ουκρανία Ρωσικής Εκκλησίας, το γεγονός ότι δεν τιμωρεί τους δωσίλογους, τους υποστηρικτές του «ρωσικού κόσμου» και άλλους σαν αυτούς που υπάρχουν στις τάξεις της, είναι φυσικός καρπός των παραδόσεων της ύπαρξής της και όχι μια «ατυχής ανωμαλία».
6. Αδυναμία των καλύτερων στελεχών να μετασχηματίσουν το σύστημα εκ των έσω.
Όπως σε κάθε σύστημα, δεν είναι όλοι ίδιοι στην εν Ουκρανία Ρωσική Εκκλησία. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν κάποιοι καλύτεροι, πιο συνειδητοποιημένοι, ανοιχτοί στην κοινωνία, που κατανοούν τα προβλήματα.
Αλλά λόγω των προηγούμενων σημείων, απλά δεν είναι σε θέση να μετασχηματίσουν το σύστημα. Είτε συμβιβάζονται με αυτό, γινόμενοι «εσωτερικοί μετανάστες», ένα είδος σοβιετικής διανόησης που ασκεί κριτική στην τάξη, αλλά το σύστημα δεν αλλάζει, είτε ενσωματώνονται στο σύστημα και γίνονται μέρος του. Ή το σύστημα απλά τους πετάει έξω.
Διότι, όπως η παρουσία έντιμων και καλών ανθρώπων μεταξύ των κομμουνιστών ή της μαφίας δεν αλλάζει το ίδιο το σύστημα, έτσι και η παρουσία καλών και έντιμων ιερέων και λαϊκών στην εν Ουκρανία Ρωσική Εκκλησία δεν μπορεί να την μεταμορφώσει. Ακριβώς το αντίθετο – οι ίδιοι αυτοί οι καλοί άνθρωποι συχνά υφίστανται μια δηλητηριώδη παραμόρφωση.
7. Προσδοκία ότι όλα θα λυθούν «από μόνα τους».
Το αποτέλεσμα όλων των προηγούμενων σημείων. Η πεποίθηση ότι ο ίδιος ο Θεός θα διορθώσει τα πάντα και ότι στην πραγματικότητα κανείς στην ηγεσία δεν κάνει θεμελιώδη λάθη, παρά μόνο σε μικροπράγματα, ότι όλες οι συνέπειες των δικών τους λαθών είναι «να τους αφήσουμε να στερεωθούν στην πίστη», η αδυναμία επικοινωνίας, αυτοκάθαρσης και μεταμόρφωσης, κάνουν την εν Ουκρανία Ρωσική Εκκλησία αυτό που έχει γίνει: Ένα «κεκονιαμένο τάφο» της Ορθοδοξίας» (πρβλ. Ματθ. 23:27).
